Ký ức Hà Nội: Tình yêu Hà Nội nhìn từ vết lõm trên thành Cửa Bắc

Những vết lõm xuyên thế kỷ

Tôi bắt đầu buổi sáng bằng một cú vấp nhẹ…

Không phải ở đâu xa, mà ngay trên bậc thềm đá cổ sát thành Hà Nội, nơi cửa Bắc sừng sững giữa phố Phan Đình Phùng xanh ngắt bóng cây, một vết lõm mòn in hằn dấu chân người qua lại. Cú vấp khiến bước chân khựng lại. Cúi xuống, tay tôi chạm vào vết lõm, một lằn thời gian vừa đủ để tôi hình dung ra cái mạch ngầm chảy suốt chiều dài lịch sử của đất kinh kỳ.

Người ta vẫn bảo Hà Nội có ngàn năm văn hiến. Với tôi, Hà Nội bắt đầu từ chính vết lõm ấy. Ẩn sau đó không chỉ là lịch sử, là máu và nước mắt, mà còn là cái tình, cái nghĩa, cái bâng khuâng lặng lẽ rất Hà Nội.

Giữa phố phường ồn ào, những khu tập thể cũ kỹ xen lẫn cao ốc bóng lộn. Tôi một người xứ Nghệ bỗng nhớ về một vết tích khác. Xa lắm! Bên dòng Lam xanh thẳm, nơi núi Dũng Quyết ngự nhìn thành Vinh, mảnh đất từng được kỳ vọng sẽ là kinh đô mới của Đại Việt.

Có thể với người khác, Hà Nội là 36 phố phường, là Hồ Gươm, là Tây Hồ bảng lảng sương mai. Nhưng với tôi, Hà Nội bắt đầu từ một vết lõm. Một vết lõm thật sự mà lịch sử còn lưu giữ trên tường thành cổ.

Cửa Bắc – Chính Bắc Môn – được xây dựng từ năm 1805 dưới triều Gia Long, là cổng thành duy nhất còn sót lại của thành Hà Nội thời Nguyễn. Bắc Môn vẫn đứng đó, hiên ngang, như một nhân chứng không chịu già đi.

Trên mặt ngoài cổng thành, hai vết lõm sâu hoắm, xám mốc và hằn lên những vết thời gian, chính là dấu tích của hai quả đại bác bắn từ pháo thuyền Pháp vào ngày 25 tháng 4 năm 1882. Đó là chứng tích của lịch sử.

Hai vết lõm, một ở bên trái, một ở phía phải cổng thành nằm đó trầm mặc như hai đôi mắt. Mắt nhìn vào quá khứ, và mắt soi rọi hiện tại. Mỗi sáng, tôi thường đi bộ ngang qua đó. Có hôm nắng rát, ánh sáng hắt xiên làm nổi bật từng thớ gạch, từng vết nứt, từng rêu phong nham nhở. Có hôm mưa bụi lất phất, vết lõm loang như vết thương chưa lành, rịn ẩm suốt hơn trăm năm.

Người Hà Nội xưa nay vẫn gọi đó là “vết lõm lịch sử”. Nhưng tôi gọi đó là “vết lõm ký ức”. Vì mỗi lần đứng trước nó, lòng tôi lại dội lên bao miền thương nhớ không chỉ về Hà Nội, mà còn là những hồi ức về quê nhà Xứ Nghệ.

Từ Dũng Quyết đến Bắc Môn

Người Nghệ An ai mà không biết núi Dũng Quyết, nơi đây, Hoàng đế Quang Trung từng phóng tầm mắt nhìn về miền đất hội tụ linh khí, thế rồng cuộn hổ ngồi, để xây dựng Phượng Hoàng Trung Đô, kinh đô mới thay thế Thăng Long.

Một cuộc chấn hưng lớn chưa kịp bắt đầu đã lặng lẽ khép lại khi nhà vua bạo bệnh qua đời. Thành Vinh sau đó không trở thành kinh đô, Phượng Hoàng chưa kịp tung cánh, và Dũng Quyết mãi là một hoài niệm.

Tôi lớn lên giữa cái nắng gió Dũng Quyết, nghe mẹ kể chuyện Quang Trung chọn đất đóng đô. Tôi từng hỏi: “Vì sao vua không ở lại Thăng Long?”. Mẹ cười: “Vì đất Nghệ khí cường, mà chí lớn thì phải đổi thay!”. Câu trả lời ấy theo tôi mãi, cho đến khi đặt chân lên Hà Nội.

Thế rồi, khi sống ở Hà Nội, tôi lại nhớ Dũng Quyết quay quắt. Nhớ cái dáng núi mềm như dải lụa, nhớ bậc đá cổ mòn chân người, nhớ những lớp gạch vồ cũ kỹ in dấu thời Lê, những thứ tưởng bình thường nhưng lại bám rễ trong lòng người Nghệ.

Cái “ký ức không tròn” ấy như một vết xước nhỏ trong tim chính là sợi dây nối liền tôi giữa hai miền: một bên là ký ức vua Quang Trung chưa trọn giấc mộng, một bên là khí tiết Hoàng Diệu tự vẫn vì thành mất.

Phượng Hoàng Trung Đô còn dang dở. Bắc Môn sứt mẻ. Nhưng có những dang dở lại trở thành cái đẹp bền lâu nhất. Cũng như tình quê, càng không trọn, lại càng da diết.

Hà Nội trong mắt người con gái xứ Nghệ

Lần đầu tiên tôi đến Hà Nội đúng dịp đại lễ 1000 năm Thăng Long. Hà Nội bấy giờ đã đổi thay nhiều, nhưng vẫn còn nguyên cái khí chất của người Tràng An: Điềm đạm, trầm lắng, kín đáo và sâu sắc.

Tôi bắt gặp cái “nết” Hà Nội trong hình ảnh một bà cụ mặc áo dài đi chợ Kim Liên mỗi sáng. Tôi từng đánh rơi ví ở bờ hồ Tây. Ba ngày sau, một anh công nhân vệ sinh gọi tôi tới nhận lại. Giấy tờ còn nguyên. Tiền không thiếu. Tôi biếu anh chút quà cảm ơn, anh lắc đầu cười: “Của rơi trả lại là chuyện thường!”. Câu nói ấy, tôi kể lại cho mẹ, mẹ tôi rơm rớm nước mắt: “Hà Nội cũng ‘Nghệ’ đấy con à!”

Ở Hà Nội, tôi gặp nhiều người bạn từ Nghệ An ra, những lúc chùng lòng, chúng tôi lại tìm về Bắc Môn, ngồi dưới gốc sấu già, lặng nhìn vết lõm trên thành cổ như một cách trở về.

Giờ đây, mỗi sáng, tôi lại đi qua vết lõm ấy. Có hôm tôi thấy như đang đứng ở ranh giới giữa hai thế kỷ, một bên là Hà Nội trầm mặc, một bên là Hà Nội vươn mình hăm hở. Có hôm tôi như thấy chính mình trong đó, người xứ Nghệ đã từng mang trong tim một giấc mơ dang dở, và giờ đang sống giữa một thành phố không ngừng hoàn thiện mình.

Có những ngày đứng trước vết lõm, tôi nghĩ: Nếu Hà Nội cũng từng sứt mẻ, thì chính từ đó, Hà Nội đứng dậy, vững vàng và đẹp hơn. Cũng như vết lõm ấy, không phải là vết thương xấu xí, mà là một vết khâu cần thiết để giữ lại hồn cốt kinh kỳ.

Hà Nội hôm nay đang vươn mình: Ba cây cầu lớn sẽ bắc qua sông Hồng từ 2025 đến 2030, trong đó cầu Trần Hưng Đạo kết nối ba quận trung tâm. Không gian Hồ Gươm đang được cải tạo: dỡ bỏ tòa nhà “Hàm cá mập”, mở quảng trường và kết nối metro.

Từ một vết lõm trên tường thành cũ đến những cây cầu mới vắt ngang sông Hồng,.. tất cả đang dệt nên diện mạo mới cho một Thủ đô văn hiến – nơi quá khứ trở thành nền móng cho tương lai dẫn bước.

Mời độc giả gửi bài dự thi cuộc thi viết "Ký ức Hà Nội". Tác phẩm gửi dự thi về Báo NTNN/Điện tử Dân Việt cần ghi rõ họ tên tác giả, bút danh (nếu có), năm sinh, nghề nghiệp, giới tính, quê quán, địa chỉ liên hệ, email, số điện thoại.

Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: cuocthikyuchanoi@gmail.com hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, Cầu Giấy, Hà Nội.

×