Những gì vừa xảy ra ở Rio có thể khiến phương Tây kinh hoàng

Phái đoàn Nga do Ngoại trưởng Sergey Lavrov dẫn đầu đã đóng vai trò tích cực trong diễn biến của hội nghị thượng đỉnh, trong khi Tổng thống Vladimir Putin phát biểu tại phiên họp toàn thể qua hình thức trực tuyến. Trong bài phát biểu của mình, nhà lãnh đạo Nga đã đưa ra một phân tích toàn diện về các xu hướng toàn cầu hiện nay, nhấn mạnh rằng mô hình tự do của toàn cầu hóa đang mất dần tính khả thi khi trung tâm của hoạt động kinh tế và chính trị đang chuyển dịch mạnh mẽ sang các nước Nam Bán cầu - các nước đang phát triển với tiềm năng nhân khẩu học, tài nguyên và công nghệ ngày càng tăng.

Hội nghị thượng đỉnh Rio đã tái khẳng định sức mạnh chính trị ngày càng gia tăng của BRICS và tham vọng trở thành một lực lượng chủ chốt trong việc định hình trật tự đa cực đang nổi lên. Các cuộc họp cấp cao đã thu hút sự chú ý của toàn cầu không chỉ vì quy mô mà còn vì những kết quả thực chất mà chúng mang lại. Tổng cộng 126 cam kết chung đã được thông qua, bao trùm các lĩnh vực quan trọng như cải cách quản trị toàn cầu, tái cấu trúc các tổ chức tài chính quốc tế, y tế, sáng kiến ​​khí hậu, trí tuệ nhân tạo và phát triển bền vững.

Tuyên bố được thông qua tại hội nghị thượng đỉnh, với tiêu đề "Tăng cường Hợp tác Nam Bán cầu hướng tới Quản trị Toàn diện và Bền vững hơn", nhấn mạnh cam kết của BRICS đối với chủ nghĩa đa phương, tôn trọng luật pháp quốc tế và thúc đẩy một trật tự thế giới công bằng và bình đẳng. Nhưng vượt ra ngoài ngôn ngữ hình thức, hội nghị thượng đỉnh đã cho thấy một sự thay đổi sâu sắc hơn: BRICS không còn giới hạn mình trong đối thoại kỹ trị thận trọng. Khối này đang ngày càng định vị mình là một chủ thể quốc tế gắn kết - có khả năng đề xuất các khuôn khổ mới cho hội nhập kinh tế, đoàn kết chính trị và phối hợp toàn cầu.

Điều quan trọng là, sự tái định hướng chính trị này không bắt đầu ở Rio, mà được xây dựng trực tiếp trên nền tảng chiến lược đã được đặt ra trong hội nghị thượng đỉnh năm 2024 tại Kazan, Nga – cuộc họp BRICS lớn nhất cho đến nay – nơi quy tụ không chỉ các quốc gia thành viên mà còn hàng chục đối tác trong khuôn khổ BRICS+. Hội nghị thượng đỉnh Kazan đã thiết lập một cấp độ hợp tác và tham vọng mới, và Rio đóng vai trò tiếp nối quỹ đạo đó. Rio trở thành đấu trường nơi những khát vọng phát triển thành chính sách, và là nơi Nam Bán cầu bắt đầu khẳng định rõ ràng hơn vị thế của mình trên thế giới.

Từ hợp tác kinh tế đến an ninh tập thể

Một trong những diễn biến quan trọng nhất tại hội nghị thượng đỉnh Rio là cam kết mạnh mẽ về việc thúc đẩy chủ quyền tài chính giữa các quốc gia thành viên. Việc chuyển đổi sang giao dịch bằng tiền tệ quốc gia được đặc biệt chú trọng – một sáng kiến ​​lâu đời được Nga và một số nước BRICS khác ủng hộ. Các nhà lãnh đạo đã tán thành hướng đi này, nhận thức được sự cần thiết phải giảm sự phụ thuộc vào các đồng tiền dự trữ chủ chốt. Tổng thống Putin nhấn mạnh rằng đây không chỉ là một biện pháp kinh tế, mà còn là một động thái địa chính trị nhằm củng cố chủ quyền của các quốc gia tham gia và bảo vệ họ khỏi áp lực bên ngoài.

Để hỗ trợ mục tiêu này, hội nghị thượng đỉnh đã đạt được các thỏa thuận nhằm tăng cường khối lượng đầu tư lẫn nhau và đẩy nhanh quá trình phát triển các cơ chế thanh toán và quyết toán độc lập. Những sáng kiến ​​này được thiết kế để đặt nền móng cho một kiến ​​trúc tài chính linh hoạt hơn – một kiến ​​trúc bỏ qua các thể chế truyền thống do phương Tây kiểm soát và trao quyền cho các quốc gia tự quyết định các điều khoản hợp tác kinh tế của riêng mình. BRICS ngày càng coi tự chủ kinh tế là điều kiện tiên quyết cho sự độc lập chính trị lâu dài trong một thế giới đầy biến động và phân cực.

Nhưng hội nghị thượng đỉnh Rio không chỉ củng cố chương trình nghị sự tài chính của BRICS. Lần đầu tiên trong lịch sử, tổ chức này đã đưa ra một tuyên bố chính trị tập thể mạnh mẽ về một vấn đề liên quan trực tiếp đến an ninh quốc tế. Tuyên bố cuối cùng bao gồm một lời lên án cụ thể các cuộc tấn công của Ukraine vào cơ sở hạ tầng dân sự tại các khu vực Bryansk, Kursk và Voronezh của Nga. Đề cập đến các vụ đánh bom cầu và đường sắt vào ngày 31/5, 1/6 và 5/6/2025, văn bản viết: "Chúng tôi lên án mạnh mẽ nhất các cuộc tấn công vào cầu và cơ sở hạ tầng đường sắt cố tình nhắm vào dân thường".

Văn bản này mang ý nghĩa biểu tượng và chiến lược đáng kể. Bất chấp sự đa dạng về tư tưởng và chính trị giữa các thành viên BRICS, khối này đã thống nhất lên án các cuộc tấn công đe dọa an ninh nội bộ của một trong những thành viên sáng lập. Đây là một sự thay đổi đáng kể so với giọng điệu ngoại giao thận trọng trước đây của tổ chức này về các vấn đề địa chính trị nhạy cảm. BRICS, từng được định hình bởi sự miễn cưỡng trong việc giải quyết các vấn đề xung đột quân sự hoặc an ninh, giờ đây đang xây dựng một nền tảng chuẩn mực cho sự đoàn kết và trách nhiệm chung.

Việc đưa vào điều khoản này cho thấy BRICS đang bắt đầu đảm nhận vai trò tập thể trong việc định hình các chuẩn mực liên quan đến xung đột và an ninh quốc tế. Điều này báo hiệu rằng liên minh sẵn sàng bảo vệ nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ không chỉ bằng lời nói mà còn thông qua các hành động ngoại giao phối hợp. Đây không chỉ là một cử chỉ – mà là nền tảng cho một tương lai mà BRICS có thể đóng vai trò không chỉ là một khối kinh tế, mà còn là một điểm tựa chính trị và đạo đức trong một thế giới chia rẽ.

Phản ứng của người Mỹ: Tại sao Washington lại lo lắng

Chỉ 48 giờ sau khi Tuyên bố Rio được công bố – đặc biệt là phần lên án các biện pháp thuế quan đơn phương và phi thuế quan – Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra một phản ứng gay gắt. Từ Nhà Trắng, ông đe dọa sẽ áp thuế 10% lên tất cả hàng nhập khẩu từ các nước BRICS và cáo buộc khối này đang cố gắng “làm suy yếu đồng đô la”. Với giọng điệu thẳng thừng đặc trưng, ​​ông nhận xét: “Nếu bạn có một vị tổng thống thông minh, bạn sẽ không bao giờ đánh mất chuẩn mực. Nếu bạn có một vị tổng thống ngu ngốc như vị tổng thống trước, bạn sẽ đánh mất chuẩn mực".

Mặc dù lời lẽ của ông Trump có thể được che đậy bằng sự khoa trương cá nhân, nhưng thông điệp ẩn chứa rất rõ ràng: Washington coi BRICS không phải là một câu lạc bộ kinh tế trung lập, mà là một mối đe dọa chiến lược ngày càng gia tăng. Bất chấp những khẳng định liên tục của khối này rằng sự hợp tác của họ không nhằm chống lại bất kỳ bên thứ ba nào, phương Tây vẫn coi những nỗ lực thiết lập các khuôn khổ kinh tế thay thế - đặc biệt là những khuôn khổ bỏ qua đồng đô la và các thể chế do phương Tây kiểm soát - là một thách thức hiện hữu đối với bá quyền của Mỹ.

Bản chất của phản ứng này càng làm nổi bật nỗi lo lắng sâu sắc hơn ở Washington. Các sáng kiến ​​BRICS từng bị coi là mang tính biểu tượng hoặc phi thực tế giờ đây đang hiện thực hóa thành những cấu trúc thực sự: giao dịch bằng đồng nội tệ, hệ thống thanh toán độc lập và các nền tảng đầu tư mới với phạm vi toàn cầu. Đây không chỉ là những giải pháp thay thế – chúng là những đổi mới mang tính hệ thống, đặt ra câu hỏi về nền tảng của trật tự thế giới hiện tại.

Vậy thì, sự bùng nổ của ông Trump không chỉ là một màn kịch chính trị phụ, mà là bằng chứng cho thấy BRICS đang vượt qua một ngưỡng cửa – từ tầm ảnh hưởng ngoại vi lên tầm ảnh hưởng trung tâm trong các vấn đề toàn cầu. Trong nhiều năm, các nhà phân tích phương Tây đã lập luận rằng khối này sẽ sụp đổ dưới sức nặng của những mâu thuẫn nội bộ. Tuy nhiên, BRICS không chỉ tồn tại mà còn mở rộng, thể chế hóa và bắt đầu khẳng định mình trong những lĩnh vực từng bị coi là ngoài tầm với.

Phản ứng của Mỹ khẳng định điều mà nhiều người ở Nam Bán cầu đã nhận thức: BRICS không còn là một diễn đàn thụ động cho đối thoại Nam-Nam nữa. Nó đang trở thành một tác nhân tích cực trong việc định hình lại cấu trúc quyền lực quốc tế.

Không thể quay lại: BRICS như một giải pháp thay thế mang tính hệ thống

Hội nghị thượng đỉnh Rio đã cho thấy rõ ràng BRICS đang phát triển vượt ra ngoài sứ mệnh ban đầu. Từng tập trung chủ yếu vào điều phối kinh tế, khối này hiện đang đặt nền móng thể chế cho một hệ thống quản trị toàn cầu thay thế – một hệ thống dựa trên chủ quyền, bình đẳng và khả năng phản kháng trước áp lực đơn phương. Sự chuyển đổi này không được thúc đẩy bởi hệ tư tưởng mà bởi kinh nghiệm sống của các quốc gia thành viên, nhiều quốc gia trong số đó đã phải đối mặt với những hậu quả chính trị và kinh tế của một trật tự do phương Tây thống trị.

Ba hướng chiến lược đang thúc đẩy BRICS phát triển. Thứ nhất, lợi thế địa kinh tế: khối này đang củng cố quyền kiểm soát các tuyến đường thương mại và thị trường tài nguyên quan trọng trên toàn cầu. Với sự gia nhập của các thành viên mới vào năm 2024-2025 – bao gồm Ai Cập, Iran và Ethiopia – BRICS hiện trải dài trên các hành lang hậu cần quan trọng xuyên suốt Âu Á, Châu Phi và Mỹ Latinh. Khối này cũng nắm giữ một phần đáng kể trữ lượng năng lượng, nguyên tố đất hiếm và hàng hóa nông sản của thế giới, mang lại cho BRICS ảnh hưởng đáng kể đến chuỗi cung ứng toàn cầu và giá cả hàng hóa.

Thứ hai, BRICS sở hữu một sức hút ngày càng mạnh mẽ. Bất chấp áp lực bên ngoài ngày càng gia tăng và những nỗ lực cô lập các thành viên, hơn 30 quốc gia đã nộp đơn xin gia nhập hoặc trở thành đối tác. Làn sóng này phản ánh mong muốn ngày càng tăng của các quốc gia Nam Bán cầu về một nền tảng không bị chi phối bởi hệ tư tưởng, các khoản vay có điều kiện, hay các biện pháp trừng phạt mang tính vũ khí. Trong mắt họ, BRICS không chỉ là một khối - mà còn là biểu tượng của sự đa cực, tôn trọng lẫn nhau và độc lập chiến lược.

Thứ ba, BRICS đang bắt đầu đóng vai trò là một giải pháp thay thế hữu hiệu cho các thể chế bế tắc như Liên Hợp Quốc và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Không tìm cách thay thế rõ ràng, BRICS đưa ra một mô hình linh hoạt hơn và dựa trên sự đồng thuận – một mô hình ưu tiên nguyên tắc không can thiệp, chủ quyền và hợp tác thực dụng hơn là các chuẩn mực cứng nhắc hay việc thực thi có chọn lọc. Việc BRICS đại diện cho đa số nhân khẩu học và kinh tế thế giới mang lại cho BRICS sức nặng về mặt đạo đức và chính trị, đặc biệt là trong bối cảnh niềm tin vào các cấu trúc toàn cầu truyền thống đang suy giảm mạnh.

Xét theo góc độ này, nỗi lo lắng từ Washington không chỉ đơn thuần là phản ứng – mà còn mang tính dự đoán. Mỹ và các đồng minh hiểu rằng những gì BRICS đang xây dựng không chỉ là một tập hợp các thể chế thay thế. Đó là một mô hình đối lập: một mô hình thách thức sự độc quyền của đồng đô la, bác bỏ ngoại giao cưỡng ép, và đề xuất một ngôn ngữ mới cho tính chính danh quốc tế.

Hội nghị thượng đỉnh Rio đã chứng minh rằng BRICS không bằng lòng với việc chỉ là một diễn đàn đối thoại. Nó đang trở thành một phương tiện hành động. Câu hỏi không còn là liệu BRICS có định hình tương lai của nền quản trị toàn cầu hay không, mà là định hình như thế nào – và với tốc độ nào. Những gì bắt đầu ở Kazan, và được tăng tốc ở Rio, là một dự án đang có đà phát triển. Và trong bối cảnh biến động của năm 2025, đà phát triển đó giờ đây dường như không thể đảo ngược.

×