PGS.TS Bùi Thị An: Hà Nội không thể trì hoãn thêm việc “khai tử” xe xăng dầu, nhưng phải quan tâm hỗ trợ người dân

Chỉ thị số 20 của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 12/7 về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường, đưa ra những yêu cầu cụ thể đối với UBND TP Hà Nội trong việc tập trung chỉ đạo, triển khai ngay một số giải pháp trọng tâm với lộ trình cụ thể.

Chỉ thị yêu cầu Hà Nội lập, công bố đề án về vùng phát thải thấp (trong quý III/2025) và tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức của cộng đồng trong việc thực hiện vùng phát thải thấp.

Đặc biệt, yêu cầu Hà Nội thực hiện lộ trình chấm dứt xe mô tô, xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong khu vực Vành đai 1 từ ngày 1/7/2026.

Tiếp đến là hạn chế ô tô xăng dầu tại Vành đai 2 từ năm 2028 và mở rộng với toàn bộ phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong khu vực Vành đai 3 từ năm 2030. Đây được xem là “lệnh khởi động lại” lộ trình vùng phát thải thấp mà Hà Nội đã đề ra từ năm 2017 nhưng chưa thể triển khai hiệu quả do nhiều vướng mắc về hạ tầng và chính sách.

Theo thống kê của Sở Xây dựng TP Hà Nội, tính đến hết tháng 4, thành phố có hơn 8 triệu phương tiện, trong đó trên 1,1 triệu ô tô và hơn 6,9 triệu xe máy với gần 73% xe đã sử dụng trên 10 năm. Trên thực tế, con số có thể cao hơn. Chưa kể xe của người dân các vùng lân cận vào Hà Nội làm ăn buôn bán hằng ngày.

Tại buổi làm việc với Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) mới đây, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh nhấn mạnh, một đô thị không thể hiện đại được, không thể có một môi trường tốt nếu phát triển xe máy như hiện nay. Chính vì vậy, từ năm 2017, HĐND TP Hà Nội đã có dự lệnh về vấn đề xe máy nói chung và vùng phát thải thấp nói riêng.

Lãnh đạo TP Hà Nội cho biết, Hà Nội sẽ triển khai vùng phát thải thấp tại 4 quận nội đô (cũ), với các bước thực hiện được xem xét kỹ lưỡng. Trước mắt, sẽ áp dụng cho xe máy và tiếp tục nghiên cứu đối với ô tô.

Trao đổi với phóng viên Báo Dân Việt, PGS.TS Bùi Thị An, nguyên ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng nhìn nhận: Chỉ đạo của Thủ tướng là phù hợp với xu hướng chung của cả nước trong việc giải quyết vấn đề về môi trường, đặc biệt với Thủ đô càng có ý nghĩa quan trọng. Đây là một quyết sách đúng đắn, kịp thời và cần thiết, nhưng để hiện thực hóa được mục tiêu này, Hà Nội cần có thêm sự chuẩn bị bài bản, đồng bộ, sát thực tế và đặc biệt là phải “nói đi đôi với làm”.

Có khả thi không? Câu trả lời là “Có”, nhưng…

Theo PGS.TS Bùi Thị An, việc đặt ra mục tiêu chấm dứt xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch từ tháng 7/2026 trong Vành đai 1 và mở rộng dần vùng phát thải thấp đến năm 2036 là một bước đi cụ thể, rõ ràng, hướng đến phát triển bền vững của Thủ đô Hà Nội.

“Đây là vấn đề không chỉ liên quan đến giao thông mà còn liên quan trực tiếp đến môi trường sống, nhất là chất lượng không khí vốn đang là mối lo thường trực của hàng triệu người dân Hà Nội”, bà An nhấn mạnh.

Bà dẫn chứng, trong nhiều năm qua, Hà Nội thường xuyên nằm trong nhóm những thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới. Bụi mịn PM2.5 tại Thủ đô có nhiều thời điểm vượt mức cho phép của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từ 2 đến 3 lần. Tình trạng ô nhiễm kéo dài không chỉ ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng mà còn gây tổn hại tới hình ảnh của một Thủ đô đang hướng đến mục tiêu xanh - văn minh - hiện đại.

“Vì vậy, phát triển giao thông xanh và giảm ô nhiễm không khí là xu hướng tất yếu đối với các đô thị hiện đại. Đối với Hà Nội, mục tiêu xây dựng vùng phát thải thấp không chỉ cấp bách mà còn rất cần thiết, cần được tổ chức thực hiện bài bản, đồng bộ và quyết liệt,” bà An nhấn mạnh.

Trả lời câu hỏi liệu Hà Nội có thể đạt được các mục tiêu trong lộ trình đã đề ra, PGS.TS Bùi Thị An cho rằng điều này hoàn toàn khả thi, song phụ thuộc lớn vào cách tổ chức thực hiện và những điều kiện đi kèm.

“Không thể nói đến việc cấm xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch như xăng, dầu hay giảm phát thải nếu hạ tầng giao thông xanh chưa sẵn sàng. Trước hết, phải có hệ thống giao thông công cộng tiện lợi, hiệu quả. Xe buýt, metro, xe đạp công cộng, … phải được đầu tư đồng bộ, phủ rộng các khu dân cư, khu công nghiệp, trường học, bệnh viện, công sở… tiện lợi để người dân có thể lựa chọn thay vì bắt buộc phải sử dụng xe cá nhân”, bà phân tích.

Cùng với đó là hệ thống trạm sạc điện, bãi đỗ cho xe điện, xe sử dụng nhiên liệu sạch phải được bố trí hợp lý, có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư phương tiện sạch, hạ tầng “xanh”. “Đây là vấn đề không nhỏ, đòi hỏi ngân sách lớn, nhưng nếu không làm triệt để thì nguy cơ thất bại hoặc kéo dài là rất cao”, bà An thẳng thắn nói.

Không thể bỏ mặc người dân

Một trong những vấn đề then chốt mà bà Bùi Thị An nhấn mạnh chính là tác động đến đời sống và sinh kế của người dân, đặc biệt là những người đang sử dụng xe máy để mưu sinh.

“Theo thống kê, hiện nay đại đa số người dân Hà Nội vẫn đi lại bằng xe máy. Với nhiều người, đây không chỉ là phương tiện đi lại mà là công cụ kiếm sống. Họ dùng xe máy để chở rau củ, chở hàng, đưa con đi học, đi làm... Nếu yêu cầu họ chuyển sang xe điện hay xe buýt trong thời gian ngắn mà không có sự hỗ trợ hợp lý thì sẽ tạo ra cú sốc lớn”, bà cảnh báo.

Cho rằng vấn đề ô nhiễm môi trường ở Hà Nội không hoàn toàn do các phương tiện giao thông chạy bằng xăng dầu trên đường hàng ngày, bà An ủng hộ các đề xuất như hỗ trợ đổi xe cũ lấy xe mới, trợ giá mua xe điện, hoặc ưu đãi lãi suất vay mua phương tiện xanh. Tuy nhiên, bà cho rằng các chính sách hiện nay “mới dừng ở đề xuất” hoặc triển khai còn quá ít, chưa thực sự tạo ra tác động lớn đến cộng đồng.

“Phải có dự trù ngân sách đủ lớn, đồng thời tổ chức điều tra khảo sát tại từng phường, xã, xác định nhu cầu đi lại của từng nhóm đối tượng để có chính sách phù hợp. Không thể có một giải pháp chung cho tất cả”, bà An kiến nghị.

PGS.TS Bùi Thị An nhấn mạnh vai trò đầu tàu của chính quyền Thành phố trong việc triển khai đồng bộ các chính sách, đặc biệt là công tác chỉ đạo, giám sát và huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị.

“Thành phố phải có tầm nhìn vĩ mô, nhưng cơ sở - tức là chính quyền phường, xã mới là nơi trực tiếp thực hiện chính. Các địa phương cần rà soát, thống kê lượng phương tiện, nhu cầu đi lại, mức độ phụ thuộc vào xe máy, từ đó xây dựng kế hoạch cụ thể cho từng địa bàn”, bà nói.

Bà cũng lưu ý việc truyền thông, giáo dục cộng đồng đóng vai trò rất quan trọng. Người dân cần được thông tin đầy đủ, chính xác, có lộ trình để chuẩn bị và thích ứng, tránh tâm lý hoang mang hoặc phản ứng tiêu cực.

Cơ hội để “lột xác” và trở thành hình mẫu

Dù thừa nhận còn nhiều thách thức, song PGS.TS Bùi Thị An vẫn bày tỏ niềm tin lớn vào khả năng thành công của Hà Nội nếu các điều kiện cần thiết được đảm bảo như việc đầu tư nghiêm túc vào hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ; có chính sách hỗ trợ đổi phương tiện công bằng, minh bạch; tổ chức thực hiện quyết liệt từ cấp thành phố tới từng phường, xã; đảm bảo quyền tiếp cận giao thông của người dân không bị ảnh hưởng.

“Đây không chỉ là chiến lược môi trường mà còn là cơ hội để Hà Nội ‘lột xác’ thành một đô thị xanh – hiện đại – hấp dẫn. Nếu làm được, Hà Nội sẽ không chỉ là Thủ đô văn hiến và hòa bình, mà còn là hình mẫu châu Á về phát triển đô thị bền vững, thân thiện với môi trường”, bà An nói và kỳ vọng “Hà Nội sẽ là thành phố vừa hiện đại, vừa cổ kính, vừa văn minh, vừa trong lành – một điểm đến lý tưởng cho người dân và du khách quốc tế”.

“Chúng ta có thể hình dung một Hà Nội vừa cổ kính, vừa hiện đại, không khí trong lành, giao thông xanh – nơi mà mỗi người dân đều cảm thấy đáng sống, tự hào khi gắn bó”, bà nói và kết luận “việc xây dựng vùng phát thải thấp không phải là lựa chọn – đó là yêu cầu tất yếu để phát triển bền vững. Nếu Hà Nội không quyết liệt ngay từ bây giờ, những hậu quả về môi trường, sức khỏe, kinh tế – xã hội sẽ còn kéo dài và ngày càng trầm trọng hơn.

“Hà Nội không còn con đường nào khác. Và nếu làm được, Hà Nội sẽ truyền cảm hứng và mở đường cho các thành phố lớn khác như TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng… cùng hành động vì một Việt Nam xanh hơn, sạch hơn”, bà An nói và tiếp tục lưu ý dù chuyển đổi trong bất cứ thời điểm nào thì cũng nêu lưu ý phải đánh giá tác động xã hội, tránh ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của người dân “phải hài hòa, không khí trong lành, thành phố xanh sạch đẹp còn người dân thì không bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến lao động bình thường của người dân”.

×