Phát huy vai trò chủ động của các tổ chức chính trị - xã hội và tăng cường hiệu lực giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Mối quan hệ các tổ chức thành viên Mặt trận Tổ quốc cần linh hoạt để đảm bảo tính tự chủ

Theo TS. Nguyễn Thị Ngọc Linh, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, việc sửa đổi Điều 9 Hiến pháp 2013 thể hiện bước tiến trong tư duy lập hiến về vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh yêu cầu phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội và đại diện quyền làm chủ của nhân dân ngày càng rõ nét.

Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 2013 đã bổ sung nhiều nội dung đáng chú ý, khẳng định Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là “bộ phận của hệ thống chính trị của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo”.

Đồng thời, dự thảo nhấn mạnh vai trò của Mặt trận trong việc “thể hiện ý chí, nguyện vọng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; phản ánh ý kiến, kiến nghị của nhân dân đến các cơ quan nhà nước”.

So với quy định hiện hành, dự thảo sửa đổi Hiến pháp 2013 đã mở rộng chức năng dân chủ đại diện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam từ phản biện, giám sát, đến vai trò trung gian giữa nhân dân và Nhà nước.

Tuy nhiên, TS. Nguyễn Thị Ngọc Linh cũng chỉ ra những vấn đề cần hoàn thiện. Về mối quan hệ tổ chức giữa Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội, Điều 9 hiện hành (khoản 2) quy định các tổ chức như Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam... “cùng phối hợp và thống nhất hành động trong Mặt trận”.

Trong khi đó, dự thảo sửa đổi quy định chặt chẽ hơn: các tổ chức này là “các tổ chức chính trị - xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”, và phải “hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động dưới sự chủ trì của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”.

TS. Linh nhận định, việc chuyển từ quan hệ “phối hợp” sang “trực thuộc” và hoạt động “dưới sự chủ trì” là một thay đổi đáng kể về mặt tổ chức, có xu hướng tập trung hóa quyền lực trong Mặt trận, tạo điều kiện tăng tính thống nhất hành động nhưng cũng đặt ra lo ngại về tính tự chủ và sự đa dạng tiếng nói trong nội bộ các tổ chức thành viên.

TS. Linh cho rằng ranh giới giữa “trực thuộc” và “hiệp thương” trong tổ chức thành viên chưa rõ ràng và việc chuyển từ mô hình “phối hợp hành động” sang “trực thuộc, thống nhất dưới sự chủ trì” có thể ảnh hưởng đến tính tự chủ và đa dạng tiếng nói trong nội bộ Mặt trận. Đây là vấn đề đáng lưu ý trong bối cảnh thúc đẩy dân chủ.

Cần cơ chế pháp lý đủ mạnh để giám sát, phản biện hiệu quả

Về hiệu lực thực thi các quyền giám sát, phản biện, TS. Linh cho rằng vẫn chưa đủ mạnh. Mặc dù Dự thảo mở rộng quyền năng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nâm, nhưng nếu không được cụ thể hóa bằng các cơ chế pháp lý đủ mạnh thì các quyền này vẫn dễ rơi vào hình thức. TS. Linh nhấn mạnh thực tiễn cho thấy phản biện của Mặt trận nhiều khi không được tiếp thu nghiêm túc hoặc không có cơ chế phản hồi bắt buộc.

Để hoàn thiện quy định này, TS. Nguyễn Thị Ngọc Linh đưa ra một số kiến nghị cụ thể.

Thứ nhất, về nội dung hiến định vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cần thể hiện vai trò độc lập tương đối của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong giám sát và phản biện xã hội.

Mặc dù dự thảo quy định Mặt trận là “bộ phận của hệ thống chính trị do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo” là đúng thực tế, nhưng để bảo đảm tính khách quan trong phản biện chính sách và giám sát quyền lực, cần bổ sung quy định khẳng định rõ hơn vai trò độc lập tương đối của Mặt trận trong thực hiện các chức năng này.

Cụ thể, có thể bổ sung đoạn: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện giám sát, phản biện xã hội một cách khách quan, không bị chi phối bởi lợi ích cục bộ; các cơ quan nhà nước có trách nhiệm xem xét, tiếp thu, phản hồi ý kiến của Mặt trận theo quy định của pháp luật”. Ngoài ra, cần làm rõ hơn trong các đạo luật cụ thể về cơ chế bảo đảm tính độc lập trong hoạt động phản biện.

Thứ hai, về quan hệ tổ chức giữa Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội, TS. Linh kiến nghị điều chỉnh lại cách diễn đạt về tính “trực thuộc” để bảo đảm tính tự chủ của các tổ chức thành viên.

TS. Linh cho rằng việc sử dụng thuật ngữ “trực thuộc” có thể dẫn đến cách hiểu tổ chức theo cơ chế hành chính thứ bậc, làm lu mờ tính độc lập của các hội đoàn. Do đó, kiến nghị giữ sự linh hoạt về tổ chức bằng việc thay cụm từ “trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” bằng “thành viên trong hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”, đồng thời giữ nguyên nguyên tắc “hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động”.

Cần quy định cơ chế bình đẳng tiếng nói giữa các tổ chức thành viên, nhất là trong các vấn đề liên quan đến chính sách xã hội.

Bà cũng đề xuất sửa Điều 10 không chỉ quy định về tổ chức công đoàn mà nên bổ sung quy định về Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam nhằm tạo cơ sở pháp lý nền tảng, vững chắc cho các tổ chức này hoạt động trên nguyên tắc hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động trong hệ thống của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Thứ ba, về hiệu lực pháp lý và cơ chế thực hiện các quyền được hiến định, TS. Linh kiến nghị cụ thể hóa các quyền giám sát, phản biện, kiến nghị của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong các đạo luật có liên quan.

Hiến pháp chỉ quy định nguyên tắc, nên để bảo đảm thực thi hiệu quả, cần có các đạo luật chuyên ngành như Luật về giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật về tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Ngoài ra, bổ sung các điều khoản trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Tổ chức Chính phủ để thiết lập cơ chế bắt buộc lấy ý kiến của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong quy trình xây dựng chính sách.

Thứ tư, về phạm vi hoạt động và nền tảng pháp lý, cần bảo đảm tính minh bạch và hợp pháp trong hoạt động của Mặt trận thông qua việc chuẩn hóa điều lệ. Kiến nghị ghi nhận rõ trong Hiến pháp rằng: “Điều lệ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phải phù hợp với Hiến pháp và pháp luật, được công khai và có hiệu lực bắt buộc đối với các tổ chức thành viên”.

TS. Nguyễn Thị Ngọc Linh khẳng định, việc sửa đổi, bổ sung Điều 9 Hiến pháp năm 2013 thể hiện nỗ lực tiếp tục hoàn thiện thể chế chính trị, phù hợp với yêu cầu đổi mới toàn diện đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Những điều chỉnh trong Dự thảo đã bước đầu cho thấy định hướng rõ ràng trong việc nâng cao vai trò, vị thế pháp lý và hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam – tổ chức giữ vai trò trung tâm trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc và là cầu nối giữa Nhân dân với Đảng, Nhà nước.

Tuy nhiên, một số nội dung trong Dự thảo cần tiếp tục được hoàn thiện để bảo đảm sự hài hòa giữa vai trò lãnh đạo của Đảng và nguyên tắc dân chủ, pháp quyền, nhất là trong việc bảo đảm tính độc lập tương đối, tính tự chủ của các tổ chức thành viên, cũng như hiệu lực thực thi các quyền giám sát, phản biện xã hội. Điều này không chỉ phụ thuộc vào nội dung hiến định mà còn đòi hỏi sự hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật liên quan, đặc biệt là các đạo luật về tổ chức và hoạt động của Mặt trận.

×