Tại sao chiến dịch Afghanistan kéo dài 20 năm lại là chiến dịch đáng tiếc nhất của Mỹ?

Chiến dịch của Mỹ được khởi động vào năm 2001 với mục đích tiêu diệt Taliban và al-Qaeda ở Afghanistan đã kết thúc bằng một thất bại sau khi Taliban chiếm được thủ đô Kabul.

Vào ngày 30/8, Mỹ kết thúc chiến dịch Afghanistan tròn 20 năm bằng việc Lầu Năm Góc đăng bức ảnh của người lính cuối cùng rời quốc gia Trung Á này. Bức ảnh với chú thích: "Thiếu tướng Chris Donahue, tướng chỉ huy Sư đoàn Dù 82, Lực lượng Dù XVIII. Quân đoàn, lên một chiếc C-17 vào ngày 30/8/2021, kết thúc sứ mệnh của Mỹ tại Kabul."

Cuộc rút quân vụng về

Theo The Washington Post, sự bỏ đi đột ngột của cựu Tổng thống Ashraf Ghani đã đẩy nhanh tình trạng hỗn loạn và khiến giới lãnh đạo quân đội Mỹ phải gấp rút sắp xếp một cuộc gặp trực tiếp với Abdul Ghani Baradar, người đứng đầu cánh chính trị của Taliban.

Baradar nói: "Quân đội Mỹ sẽ phải chịu trách nhiệm bảo đảm cho Kabul, nếu không làm được thì hãy để cho chúng tôi." Tướng Kenneth F. McKenzie, chỉ huy Bộ Tư lệnh Trung tâm Mỹ, nói với Baradar rằng nhiệm vụ của Mỹ chỉ là hoàn tất việc rút lui, đồng thời ông cũng cho biết thêm rằng theo một số ước tính, đến 30/8, ít nhất 122.000 người đã được đưa ra khỏi Afghanistan, trong đó có 5.400 người Mỹ.

Trong khi đó, kho dự trữ vũ khí khổng lồ mà Mỹ sản xuất đã bị bỏ lại do quân đội quốc gia Afghanistan rút lui vội vã. Theo một số ước tính, Taliban hiện có nhiều máy bay trực thăng Black Hawk hơn 85% các quốc gia trên thế giới.

Các báo cáo tình báo của Mỹ đã dự báo rằng Lầu Năm Góc còn vài tuần hoặc thậm chí vài tháng trước khi Kabul rơi vào tay Taliban, nhưng những dự đoán này hóa ra lại không hề chính xác, Camilleri, Giáo sư danh dự tại Đại học La Trobe ở Melbourne, một trong những học giả về Quan hệ Quốc tế hàng đầu của Úc, lưu ý. "Tôi không biết rằng họ có thể làm được nhiều như vậy chỉ trong thời gian ngắn."

Ông cũng nói thêm: "Đây thực sự là một trong những sự can thiệp đáng tiếc và tốn kém nhất trong vòng 20 năm qua."

"Và chúng ta hãy nhớ rằng, không chỉ Mỹ, mà còn một số đồng minh của họ, bao gồm Vương quốc Anh, các nước châu Âu khác và Úc cũng tham gia vào cuộc chiến này."

Cuộc chiến Afghanistan đã có thể không diễn ra?

Peter Kuznick, giáo sư lịch sử tại Đại học Mỹ, cho biết: "Cuộc chiến này là sai lầm ngay từ đầu và đã gây ra những hậu quả nhân đạo thảm khốc. Chiến tranh chống khủng bố nhanh chóng trở thành một nỗ lực nhằm biến đổi Trung Đông và thế giới bên ngoài. Đó là tưởng tượng của một số chiến lược gia tân bảo thủ, những người đã giúp chính quyền George W. Bush thiết lập quyền bá chủ của Mỹ trên quy mô toàn cầu theo cách chưa từng thấy trước đây."

Mỹ khởi động "Chiến dịch Tự do Bền vững" với lý do Taliban từ chối giao nộp thủ lĩnh của al-Qaeda Osama bin Laden sau thảm kịch 11/9. Ngày 7/10/2001, Tổng thống Mỹ khi đó là George W. Bush tuyên bố rằng các cuộc không kích nhắm vào Al-Qaeda và Taliban đã bắt đầu ở Afghanistan.

Kuznick đề cập đến Milton Bearden, một tác giả Mỹ và cựu chiến binh CIA 30 năm, người từng "khẳng định rằng Taliban sẵn sàng giao nộp bin Laden cùng các thủ lĩnh Al Qaeda nhưng Mỹ đã im lặng trong cuộc đàm phán và không cung cấp cho Taliban sự hỗ trợ mà họ cần để làm điều đó."

Phát biểu với Washington Post vào cuối tháng 10/2001, Bearden và các chuyên gia Afghanistan khác lập luận rằng chính quyền Bush "không bao giờ nhận ra sự cần thiết của Taliban trong việc xoa dịu nỗi sợ hãi của các chiến binh Afghanistan." "Chúng tôi chưa bao giờ hiểu họ đang muốn làm gì", cựu binh CIA nói.

Giáo sư nói: "Tôi không biết liệu Bearden có đúng trong đánh giá này hay không, nhưng nếu đúng như vậy thì toàn bộ cuộc xâm lược đã hoàn toàn có thể tránh được". "Mỹ có thể đã kết thúc mọi việc và bắt đầu hành động để truy lùng bin Laden. Điều đó lẽ ra đã được chứng minh sau những gì xảy ra vào ngày 11/9. Nhưng Mỹ lại chọn ở lại Afghanistan và không tính toán đầy đủ về sứ mệnh của mình."

Dự án thất bại của Washington

Sau chiến dịch ném bom, các nhà hoạch định chính sách của Washington tiếp tục sứ mệnh "xây dựng đất nước", tuy nhiên trên thực tế, nhiệm vụ này lại làm giàu cho các nhà buôn vũ khí và nhà thầu quốc phòng của Mỹ. Kuznick chỉ ra rằng, nhìn chung, Mỹ đã chi hơn 2 nghìn tỷ USD cho Cuộc chiến ở Afghanistan, theo ông, là một sự lãng phí tiền bạc lớn.

Ông nói: "Nếu số tiền đó được dùng để xây dựng trường học và ủng hộ giáo dục cho phụ nữ thì sẽ thật tuyệt vời. Cuộc sống của người dân đã có thể tốt hơn rất nhiều".

Để làm phức tạp thêm vấn đề, Barack Obama đã tăng cường sự hiện diện quân sự của Mỹ trong khu vực, trong khi "các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ nhằm tàn sát dân thường và các cuộc đột kích ban đêm chỉ khiến người dân phản kháng", Kuznick lưu ý.

Trong khi đó, bất kỳ nỗ lực nào nhằm biến Afghanistan thành một nền dân chủ kiểu phương Tây đều bị loại trừ ngay từ đầu, theo Zafar Iqbal Yousafzai, nhà phân tích chính trị có trụ sở tại Islamabad và là tác giả của cuốn sách sắp tới "Tam giác rắc rối: Mối quan hệ Mỹ-Pakistan dưới thời Taliban."

Yousafzai nhấn mạnh: "Xây dựng nền dân chủ phương Tây ở khắp mọi nơi trên thế giới không phải là một cách tiếp cận khôn ngoan. Văn hóa, lịch sử và truyền thống đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo ra bất kỳ xã hội ổn định nào. Khi Mỹ nắm quyền điều hành đất nước, không ai tin rằng có thể có các cuộc bầu cử tự do và công bằng. Bất kỳ ai muốn trở thành tổng thống đều phải có sự chấp thuận của Washington."

Giải pháp tương lai

Kuznick tin rằng Mỹ sẽ không thể học được bài học nào từ cuộc rút quân nhục nhã tại Afghanistan. "Mặc dù đất nước đã trở nên mệt mỏi với những cuộc chiến tranh liên miên, nhưng chính những người đã đưa chúng ta vào cuộc chiến này lại không gặp vấn đề gì", ông cho biết.

Giáo sư nói: "Mỹ vẫn tập trung các nhóm tư vấn và xây dựng chính sách đối ngoại. Họ cùng nhiều nước khác ủng hộ một cuộc chiến tranh lạnh mới chống lại Nga và Trung Quốc."

Theo Kuznick, cách duy nhất để giải quyết tình thế tiến thoái lưỡng nan này và giữ cho thế giới tránh xa những cuộc chiến nguy hiểm mới là xây dựng một thế giới đa cực và bắt đầu làm việc cùng nhau.

Ông kết luận: "Số phận của Afghanistan, giống như nhiều quốc gia khác, phần lớn phụ thuộc vào việc Mỹ, Nga và Trung Quốc cùng hợp tác."

Lê Phương