Đặc sản miền Tây Nam bộ, 9 loài cá hợp nhất thành một cái tên nghe mắc cười, xưa cá nhà nghèo, nay nhà giàu ham

Vì sao dân gian miền Tây kêu là cá hủn hỉn?

Cái tên "hủn hỉn" xuất phát từ cách người dân miền Tây gọi vui những mớ cá nhỏ, cá lộn xộn gồm nhiều loài cá đồng, cá sông khác nhau.

Thứ cá mang tên hủn hỉn này xưa thường không có giá trị kinh tế cao so với các loại cá lớn, dân có khi thuận tay mà bắt về cho gà vịt ăn.

Trong mùa nước nổi miền Tây, khi cá lớn được người dân sông nước chọn để bán, những con cá nhỏ này thường được người nghèo mang về chế biến thành các món ăn dân dã.

Vì là tập hợp của nhiều loại cá nhỏ, lẫn cá tạp nên người ta gọi chúng là cá "hủn hỉn", mang ý chỉ sự nhỏ bé, lộn xộn và có phần "quê mùa".

Ngày nay, khi cuộc sống khấm khá hơn, cá hủn hỉn lại trở thành một cá đặc sản gợi nhớ về hương vị xưa.

Cá hủn hỉn được nhiều người tìm mua, kể cả nhà giàu, đại gia dù giá bán không hề rẻ. Các món ăn từ cá hủn hỉn như cá hủn hỉn kho tiêu, kho mắm, kho nghệ... vẫn giữ được nét đặc trưng và hương vị thơm ngon riêng biệt nơi miền Tây sông nước.

Một mớ cá hủn hỉnh đánh lưới, kéo lưới được từ ngoài kênh rạch miền Tây. Ảnh: Út Ba Khía.

Và thật ngạc nhiên, ở giữa đất Sài Gòn hoa lệ, cho dù nhà giàu, đại gia có muốn nếm một miếng món ăn đặc sản chế biến từ loài cá có cái tên nghe mắc cười này lại là điều xa xỉ. Nói thậm xưng, có chất chồng đống tiền cũng đâu dễ tìm thấy mà mua.

Ở miền Tây, cá hủn hỉn không phải là một loài cá cụ thể mà là tên gọi chung để chỉ một mớ hỗn hợp nhiều loại cá nhỏ, vụn vặt.

Hủn hỉn hợp nhất của ít nhất 9 loài cá đồng, tép đồng như: Cá lòng tong; cá lòng ròng; cá bảy trầu; cá lia thia; cá sặt con; cá rô con; cá bống trứng; cá bã trầu Tép rong (đôi khi cũng lẫn vào).

Mùa nào xuất hiện la liệt cá hủn hỉn?

Cá hủn hỉn ở miền Tây thường xuất hiện nhiều nhất vào mùa nước nổi, khoảng từ giữa tháng 7 đến hết tháng 10 âm lịch.

Lý do là vì vào mùa này, nước lũ từ thượng nguồn sông Mê Kông đổ về, tràn ngập các đồng ruộng, kênh rạch.

Theo dòng nước, các loài cá nhỏ như lòng tong, lòng ròng, cá sặt con, cá rô con... cũng theo đó mà sinh sôi và phát triển mạnh mẽ ở khắp các vùng.

Đây là thời điểm người dân miền Tây dễ dàng đánh bắt được mớ cá hủn hỉn phong phú tại các vùng nước nổi, vùng kênh rạch chằng chịt.

Cá nhà nghèo thành cá nhà giàu, đại gia lắm tiền còn ham ăn

Ngày xưa, cá hủn hỉn là loại cá rẻ tiền và thường bị xem nhẹ vì một số lý do.

Số lượng nhiều, dễ đánh bắt, vào mùa nước nổi, cá hủn hỉn xuất hiện với số lượng lớn ở khắp các đồng ruộng, kênh rạch.

Việc đánh bắt chúng khá dễ dàng bằng các phương pháp đơn giản như lưới, lọp. Do nguồn cung dồi dào, giá trị kinh tế của chúng không cao.

Cá hủn hỉn là tập hợp của nhiều loại cá nhỏ, không đồng đều về kích thước và chủng loại.

So với các loại cá lớn, có thịt nhiều và giá trị dinh dưỡng cao hơn (theo quan niệm thời đó), cá hủn hỉn không được ưa chuộng bằng.

Cá hủn hỉn kho tiêu xanh-đặc sản miền Tây Nam bộ. Hủn hỉn, cái tên nghe mắc cười nhưng lại khiến nhiều người nao lòng, nhung nhớ về món ngon tuổi thơ. Ảnh: Thắm Xuyên.

Trong bối cảnh kinh tế còn khó khăn, người dân thường ưu tiên các loại thực phẩm có giá trị kinh tế cao hơn để bán hoặc trao đổi. Cá hủn hỉn thường được xem là nguồn thực phẩm "cứu đói" cho những gia đình nghèo-cá nhà nghèo.

Tuy nhiên, ngày nay, cá hủn hỉn đã trở thành đặc sản và có giá bán không hề rẻ là do sự thay đổi trong nhận thức và giá trị ẩm thực.

Mặc dù là tập hợp của nhiều loại cá, cá hủn hỉn khi được chế biến, đặc biệt là món kho tiêu, lại mang một hương vị đặc trưng, đậm đà, thơm ngon khó lẫn.

Hương vị này gợi nhớ về những bữa cơm đạm bạc nhưng ấm cúng của gia đình miền Tây xưa, trở thành một phần ký ức đẹp của nhiều người.

Một rổ cá hủn hỉn-đặc sản miền Tây Nam bộ. Xưa cá hủn hỉn nhiều bơi đầy nhóc ngoài sông, kênh rạch. Nay cá hủn hỉn hiếm dần, thành món nhà giàu, đại gia còn thèm ăn. Giá bán cá hủn hỉn cao, nhưng không phải lúc nào cũng mua được. Ảnh: Chân Bích.

Khi cuộc sống hiện đại ngày càng phát triển, con người có xu hướng tìm về những giá trị truyền thống, những món ăn dân dã. Cá hủn hỉn từ một món ăn nhà nghèo đã được nâng niu và trân trọng như một phần của văn hóa ẩm thực địa phương.

Mặc dù vẫn xuất hiện vào mùa nước nổi, nhưng do nhiều yếu tố như môi trường thay đổi, việc đánh bắt cũng trở nên khó khăn hơn so với trước. Điều này khiến nguồn cung cá hủn hỉn không còn dồi dào như xưa, làm tăng giá trị của chúng.

Du khách và người dân thành thị ngày càng có xu hướng tìm kiếm và thưởng thức những món ăn đặc sản của các vùng miền. Cá hủn hỉn với hương vị độc đáo và câu chuyện văn hóa đi kèm đã trở thành một món ăn được nhiều người săn lùng.

Dù nhỏ bé, cá hủn hỉn vẫn cung cấp một lượng protein và khoáng chất nhất định. Khi được chế biến đa dạng, chúng trở thành một món ăn không chỉ ngon miệng mà còn bổ dưỡng.

Mùa nước nổi ở vùng quê Nam bộ, cá hủn hỉn trôi về đồng bằng thành từng đàn. Cá hủn hỉn là sự góp mặt nhiều cá con như: Cá bóng, cá lòng tong, cá bảy chầu, cá sặc con, cá rô con, cá ròng ròng bị mất mẹ...

Thời cá mắm ở quê dồi dào, phong phú, cá hủn hỉn bị “hất hủi”, bán chẳng ai mua. Có lẽ vậy mà tên gọi nghe qua đã thấy quê mùa, xấu xí.

Xấu xí, quê mùa vậy nhưng qua bàn tay chế biến của mẹ thì hương vị lại đậm đà khó quên với những món ngon độc đáo: kho mắm, kho nghệ, kho lá gừng và ấn tượng nhất là món cá kho tiêu.

Bà con ở quê thường hứng cá hủn hỉn bằng cách giăng lưới dày, kéo lưới, có người lấy vải mùng giăng giữa lòng kênh, cá xuôi theo dòng nước chui vào lưới.

Hớt cá hủn hỉn vớt ra rổ, lượm sạch cỏ rác. Cho vào một ít muối rửa sạch, để ráo, cá còn sống nhảy tưng tưng.

×