80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường: Phát triển nông thôn hiện đại trước hết phải “xoá mù” nông dân số

Trải qua tám thập kỷ hình thành và phát triển, ngành Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam đã đạt được nhiều kỳ tích trong việc đảm bảo an ninh lương thực trong những năm đầu dựng nước, đến khát vọng xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh cùng đất nước tiến vào kỷ nguyên hùng cường, thịnh vượng.

Phóng viên Dân Việt đã có cuộc trao đổi với ông Hồ Xuân Hùng – Chủ tịch Tổng hội Nông nghiệp và PTNT Việt Nam, Nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT để làm rõ hơn về những dấu ấn, thành tựu nổi bật của ngành Nông nghiệp và Môi trường cũng như những định hướng, giải pháp để phát triển nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh.

Từ đói nghèo, Việt Nam trở thành quốc gia xuất khẩu nông sản có vị thế trên thế giới

Nhìn lại chặng đường 80 năm xây dựng và phát triển của ngành Nông nghiệp và Môi trường, ông đánh giá như thế nào về những kết quả, thành tựu nổi bật của ngành, đặc biệt là vai trò “trụ cột”, nền tảng để ổn định và phát triển đất nước bền vững?

- Sau khi Cách mạng tháng 8 năm 1945 thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh thành lập Bộ Canh nông vào ngày 14/11/1945. Sau 80 năm, tôi thấy rằng từ một đất nước đói nghèo, thiếu ăn, đặc biệt là nạn đói năm 1945 khiến hơn 2 triệu người chết đã để lại nỗi đau cho cả dân tộc, đến nay chúng ta đã trở thành một quốc gia xuất khẩu nông sản có vị thế trên thế giới - đứng thứ 2 châu Á và thứ 15 của thế giới. Đây không phải là chuyện bình thường mà là một kỳ tích.

Thứ hai, trải qua hai cuộc kháng chiến lớn trong thời kỳ 1945-1975, vai trò của nông nghiệp, nông dân, nông thôn càng được thấy rõ khi đất nước cần thì “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Điều này cho thấy tấm lòng yêu nước và quyết tâm của người nông dân đối với đất nước.

Thứ ba, cho đến bây giờ cả nước chỉ còn khoảng 1,5% hộ nghèo đa chiều. Đây là một thành tựu lớn của đất nước. Sau khi có chủ trương “khoán” trong nông nghiệp, người dân được làm chủ ruộng đất thì ngay lập tức đời sống của họ đã vượt lên. Đặc biệt, trong những năm gần đây, chủ trương tái cơ cấu lại ngành nông nghiệp đã tạo ra sự chuyển biến trông thấy rõ nét.

Bây giờ có thể đi từ miền xuôi đến miền ngược, rồi từ trong Nam ra ngoài Bắc, nhìn chung nông thôn, nông nghiệp Việt Nam có những thay đổi nhanh chóng. Với những người từng trải qua như chúng tôi thấy vô cùng tự hào và đặc biệt lớp trẻ sau này cũng vậy họ tự hào về quê hương.

Mình thấy được sự phát triển đó thực sự là hiếm. Ngay cả Đảng kỳ có biểu tượng “Búa - Liềm”, đó là công nhân, nông dân. Chúng ta phải thấy được nền tảng đó để mình yên tâm và khẳng định rằng cho đến bây giờ nông nghiệp là "trụ đỡ" hoàn toàn xứng đáng và chúng ta đã hoàn thành một cách xuất sắc.

Với tư cách là người từng gắn bó nhiều năm với công cuộc xây dựng nông thôn mới, ông có thể chia sẻ những kết quả nổi bật nhất mà Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã mang lại cho nông nghiệp, nông dân nông thôn nước ta trong hơn một thập kỷ qua?

- Những năm gần đây, đặc biệt từ khi Nghị quyết số 26-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 7 khóa X, ban hành ngày 5/8/2008 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn thì thay đổi trong nông nghiệp, nông thôn còn nhiều cái đổi mới hơn. Khi có Nghị quyết 26 và đặc biệt là Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã tạo ra phong trào thi đua “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”, làm thay đổi hạ tầng, bộ mặt nông thôn rất rõ ràng. Đời sống người nông dân được nâng lên không chỉ về kinh tế, vật chất mà cả về tinh thần và giữ được bản sắc văn hoá dân tộc.

Phải nói rằng bây giờ về nông thôn chúng ta thấy rất phấn khởi. Tôi đã đi về huyện Vũ Quang (Hà Tĩnh) - huyện biên giới miền núi đầu tiên của cả nước đạt chuẩn nông thôn mới. Đồng bào dân tộc miền núi nơi đây có cụm dân cư, nhà văn hoá làng, xã, đời sống kinh tế phát triển và gần như không còn hộ nghèo. Các xã vùng biên giới Tây Nam Bộ cũng thế. Tóm lại từ miền xuôi đến miền ngược, từ Nam ra Bắc đời sống nông thôn tăng vọt cả về vật chất và tinh thần, cơ sở vật chất hạ tầng thay đổi rõ rệt.

Sự đồng hành “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” không chỉ có người nông dân mà còn có các doanh nghiệp, các tổ chức xã hội khác và các tổ chức quốc tế họ cũng ủng hộ chương trình này. Đảng ta đã khẳng định xây dựng nông thôn mới có điểm khởi đầu mà không có điểm kết thúc.

Đến Hội nghị lần thứ 5, Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII đã ban hành Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16/6/2022, trong đó nêu rất rõ là phải coi nông nghiệp là lợi thế quốc gia - từ mặt trận hàng đầu chuyển sang một lợi thế quốc gia.

Từ một đất nước đói ăn, đến nay đã trở thành đất nước top đầu trong xuất khẩu nông sản. Bây giờ chúng ta xuất khẩu điều đứng đầu thế giới; gạo, cà phê đứng thứ nhì thế giới; hoa quả, trái cây đứng thứ ba thế giới; thuỷ sản đứng thứ tư thế giới… Đến nay, nông sản Việt Nam đã xuất khẩu sang 196 nước, vùng lãnh thổ. Đó là bước tiến nhảy vọt mà chúng ta thấy thực sự rất đáng trân trọng và tự hào.

Tuy bên cạnh những mặt đã đạt được như vậy nhưng đến giờ chúng tôi cũng còn một số băn khoăn về nông thôn. Băn khoăn lớn nhất là tại nhiều vùng nông thôn, kể cả những vùng nông thôn giáp đô thị, vùng đồng bằng phì nhiêu… đang thiếu lao động trẻ.

Điểm thứ hai mà chúng tôi phân vân là bên cạnh sự phát triển chung của đất nước, nông dân cũng được thay đổi, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, nhưng nhìn chung trong mặt bằng đất nước thì nông dân vẫn là tầng lớp có đời sống thấp nhất, nghèo khổ hơn.

Thứ ba, người ốm đau, bệnh nặng ở nông thôn vẫn chạy lên thành phố, tức là các cơ sở y tế ở cơ sở chưa đủ sức để giải quyết những vấn đề bức xúc. Ngay cả trong điều trị, khám chữa bệnh, chỉ có nhà nghèo phải chịu chứ nhà khá giả, giàu có đều chạy lên thành phố và các bệnh viện lớn ở Trung ương. Đây là vấn đề đặt ra mà chúng ta cần có giải pháp giải quyết trong thời gian tới.

Cuộc cách mạng tổ chức chính quyền hai cấp và vấn đề "xoá mù" nông dân số

Trước những thành tựu cũng như một số băn khoăn ông vừa chia sẻ, vậy trong thời gian tới chúng ta cần tiếp tục định hướng xây dựng nông thôn mới như thế nào để phát triển nông thôn hiện đại như chủ trương Đảng ta đã đề ra?

- Chúng ta vừa thực hiện cuộc cách mạng tổ chức chính quyền hai cấp tạo ra rất nhiều ấn tượng tốt, nhưng bao giờ cũng vậy mỗi cuộc cách mạng buổi ban đầu bao giờ cũng có những khó khăn.

Cấp xã trước đây quy mô nhỏ, bây giờ lớn thì cán bộ xử lý thế nào? Cấp tỉnh trước đầu mối ít hơn, bây giờ nhiều đầu mối hơn thì việc bố trí bộ máy, xử lý công việc như thế nào cho hiệu quả? Hiện nay, Chính phủ cũng đang tập trung chỉ đạo các bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng bộ tiêu chí nông thôn mới trong giai đoạn mới.

Tại hội nghị tổng kết Chương trình xây dựng nông thôn mới diễn ra ngày 22/6/2025, Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định những thành tựu trong quá trình xây dựng nông thôn mới nhưng cũng thấy rõ những tồn tại cần phải giải quyết và đưa ra hướng xây dựng nông thôn hiện đại. Đó là một định hướng đúng và bây giờ phải rà soát lại ngay.

Sau khi hợp nhất các xã, phường, bây giờ có hiện trạng trong xã có phường, trong phường lại có xã và có xã trước đây đạt chuẩn nông thôn mới rồi, bây giờ hợp nhất thành xã mới thì chưa đạt, bây giờ phải xây dựng lại. Chính vì thế, việc quan trọng là phải xây dựng được bộ tiêu chí, đưa ra những yêu cầu mới, phù hợp với quy mô cấp xã mới sau khi hợp nhất.

Trước mắt là công tác quy hoạch lại nông thôn theo một yêu cầu mới, cấp xã, cấp vùng và cấp tỉnh. Thứ hai, về hạ tầng điện, đường, trường, trạm bây giờ cũng khác. Điện bây giờ không phải điện thắp sáng mà là điện cho sản xuất, điện cho công nghệ số. Đường cũng vậy, đường không chỉ có đường giao thông mà còn có đường truyền tải; trạm không chỉ là trạm y tế mà còn trạm dữ liệu, tức là đi theo quy hoạch về hạ tầng thì phải quy hoạch số. Đây là những vấn đề rất mới mà chúng ta đặt mục tiêu đất nước vươn mình trong kỷ nguyên mới thì nông thôn phải vươn kịp.

Một vấn đề đáng lo ngại hiện nay là xoá mù nông dân số và trong xoá mù nông dân số thì khó khăn, phức tạp nhất vẫn là vùng nông thôn. Trong những năm vừa rồi, thương mại điện từ phát triển rất mạnh, tạo động lực cho nông nghiệp phát triển. Trong thế giới một mặt phẳng ấy, nông thôn không tiến kịp để xoá mù về công dân số thì tôi thấy sẽ gặp rất nhiều khó khăn.

Muốn đạt được nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp số thì chúng ta đã có Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị rồi nhưng triển khai Nghị quyết này như thế nào để đi vào cuộc sống? Bây giờ yêu cầu đặt ra cao hơn, vậy chúng ta sẽ tập trung ưu tiên vào bộ tiêu chí như thế nào và nguồn lực ra sao? Đây là vấn đề cần phải giải quyết.

Một vấn đề khác cần đặt ra là ai sẽ dẫn dắt nông nghiệp đi lên, tổ chức như thế nào để gắn kết sản xuất, chế biến với tiêu thụ nông sản ở thị trường trong nước và thế giới. Rất mừng là chúng ta có Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân của Bộ Chính trị, vấn đề làm sao để thúc đẩy, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp để có thêm nhiều doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp đầu đàn, doanh nghiệp trẻ để họ kết nối với các HTX, nông dân trong sản xuất, kinh doanh và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Cùng với đó, cần có cơ chế chính sách để phát triển các khu nông nghiệp công nghệ cao và bảo hiểm trong nông nghiệp. Đây là điểm rất quan trọng để tạo ra sự bứt phá trong phát triển nông nghiệp, thu hút lao động trẻ ở lại nông thôn, ly nông bất ly hương… Những vấn đề tôi vừa nêu ra nếu có giải pháp khắc phục thì tôi tin rằng nông dân sẽ không tụt hậu và bộ mặt nông thôn sẽ nhất định có sự thay đổi và thực hiện được mong muốn và tư tưởng của Đảng ta là không để nông dân bị tụt lại phía sau.

Trân trọng cảm ơn ông!

Tính đến cuối tháng 6/2025, cả nước có trên 79% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, 51% số đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới; đã có 12 tỉnh, thành phố được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới. Như vậy, các chỉ tiêu về nông thôn mới cơ bản đạt và vượt mục tiêu được giao giai đoạn 2021 – 2025.

×