Một chùa cổ ở tỉnh Ninh Bình (sau sáp nhập) có quả chuông đồng nặng 9.000kg treo úp giữa cái hồ nước

Giá trị lịch sử, kiến trúc đặc biệt của chùa Cổ Lễ

Chùa Cổ Lễ hiệu là “Thần Quang tự” được xây dựng từ thế kỷ XII thời Lý Thần Tôn, chùa thờ Phật và Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không.

Theo Thượng tọa Thích Tâm Vượng, Trụ trì chùa Cổ Lễ, trước đây, chùa được thiết kế bằng gỗ theo kiến trúc cổ, tuy nhiên qua thời gian, kiến trúc trong chùa dần bị xuống cấp. Năm 1902, chùa được trùng tu, tái thiết lại.

Trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, quy mô chùa cũng được mở rộng hơn, mang đậm bản sắc kiến trúc Phật giáo.

Điểm nhấn của chùa Cổ Lễ là tháp Cửu phẩm Liên hoa được thiết kế, xây dựng năm 1927, theo dạng kiến trúc nhiều tầng vươn cao dần lên không trung, mang đặc trưng của kiến trúc Phật giáo.

Tháp có tiết diện hình bát giác 11 tầng, gồm 1 tầng đế, 1 tầng đỉnh và 9 tầng hoa sen.

Ngoài ra, tháp Cửu phẩm Liên hoa còn được trang trí nhiều hình lân, phượng và 6 cặp rồng bám theo thân tháp, từng đôi vờn nhau, con phía trước nghểnh xuống, con phía dưới ngóc lên.

Nền tháp thể hiện bằng một con rùa lớn nổi giữa mặt hồ biểu tượng cho sự vững chãi, trường tồn của Phật pháp.

Chùa Cổ Lễ tại xã Cổ Lễ, tỉnh Ninh Bình vừa được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt (trước thời điểm sáp nhập 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, chùa Cỗ Lễ tọa lạc ở tỉnh Nam Định). Ảnh: TTXVN.

Chùa được xây dựng theo phong cách "tiền Phật, hậu Thánh" với các hình tượng phù điêu như rồng phượng, mái đao, hoa sen, mái cuộn... Nguyên liệu xây chùa được sử dụng rất thô sơ như: gạch, vôi, vữa, mật, muối.

Kiến trúc chùa là sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật điêu khắc truyền thống Việt Nam và ảnh hưởng của kiến trúc phương Tây đầu thế kỷ XX, tạo nên một diện mạo độc đáo, hiếm có trong hệ thống chùa Việt.

Chùa Cổ Lễ được bao quanh bởi hồ nhỏ, khuôn viên chùa bao gồm nhiều công trình kiến trúc khác nhau như: Tam quan, Chính điện, Bảo tháp, nhà Tổ, Đền thờ Trần Hưng Đạo, Phủ Mẫu...

Chùa được xây dựng theo phong cách "tiền Phật, hậu Thánh" với các hình tượng phù điêu như rồng phượng, mái đao, hoa sen, mái cuộn...

Nguyên liệu xây chùa được sử dụng rất thô sơ như: gạch, vôi, vữa, mật, muối. Kiến trúc chùa là sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật điêu khắc truyền thống Việt Nam và ảnh hưởng của kiến trúc phương Tây đầu thế kỷ XX, tạo nên một diện mạo độc đáo, hiếm có trong hệ thống chùa Việt.

Giữa hồ trước chính điện Chùa Cổ Lễ đang lưu giữ một quả chuông nặng 9.000 kg (9 tấn), đúc bằng đồng, cao 4,2 m, đường kính 2,2 m, dày 8 cm, được gọi là chuông Đại Hồng Chung.

Miệng chuông có họa tiết hình cánh sen, thân có họa tiết hoa lá, sông nước và một số văn tự bằng chữ Nho.

Bà Nguyễn Thị Tâm, phật tử trong chùa cho biết, quả chuông này do nhân dân và phật tử đóng góp để đúc, khi vừa xong thì chiến tranh xảy ra, để bảo vệ chuông, nhà chùa quyết định ngâm xuống hồ.

Đến năm 1954, chuông được vớt lên và đặt treo giữa hồ cho người dân và du khách thăm quan, chiêm bái.

Chùa Cổ Lễ được xây theo phong cách “Tiền Phật, hậu Thánh” với các hình tượng phù điêu như Rồng, Phượng, mái đao, hoa sen, mái cuộn. Ảnh: TTXVN

Quá trình kháng chiến, các “nghĩa sĩ phật tử” đã chiến đấu dũng cảm, lập nhiều chiến công xuất sắc. Ngoài ra, chùa Cổ Lễ cũng là địa chỉ bí mật nuôi giấu cán bộ, du kích và bộ đội chủ lực.

Đây cũng là nơi diễn ra các cuộc họp quan trọng chỉ đạo hoạt động cách mạng tại địa phương. Sau khi hòa bình lập lại, nơi đây trở thành “chứng nhân” lịch sử, là “địa chỉ đỏ” biểu tượng cho truyền thống cách mạng của dân tộc.

Không chỉ có ý nghĩa lịch sử, văn hóa, kiến trúc, chùa Cổ Lễ còn là di tích cách mạng. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, 27 nhà sư trong chùa đã "cởi áo cà sa khoác chiến bào ra trận" bảo vệ Tổ quốc.

Quá trình kháng chiến, các “nghĩa sĩ phật tử” đã chiến đấu dũng cảm, lập nhiều chiến công xuất sắc.

Phát huy hiệu quả di sản

Năm 1988, chùa Cổ Lễ được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa, là Danh lam thắng cảnh quốc gia.

Ngày 10/9/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 18), trong đó chùa Cổ Lễ chính thức được ghi nhận là Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia đặc biệt. Đây là niềm vinh dự cho Phật giáo Việt Nam nói chung và nhân dân Ninh Bình nói riêng.

Ông Nguyễn Quang Thạo, Bí thư Đảng ủy xã Cổ Lễ, tỉnh Ninh Bình (trước sáp nhập tỉnh, chùa Cổ Lễ tọa lạc ở địa bàn tỉnh Nam Định) cho biết, chùa Cổ Lễ không chỉ là nơi thờ Phật, mà còn là nơi gắn bó với đời sống tinh thần của nhân dân địa phương qua nhiều thế hệ.

Đây là điểm hội tụ văn hóa, nơi tổ chức các lễ hội truyền thống, nuôi dưỡng tinh thần từ bi của đạo Phật. Việc chùa được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt là cơ sở để chùa tiếp tục được đầu tư nghiên cứu, bảo tồn, quảng bá để trở thành điểm đến văn hóa, tâm linh của người dân và du khách.

Hằng năm, từ ngày 13 - 16/9 âm lịch, lễ hội chùa Cổ Lễ được tổ chức trang trọng với các hoạt động văn hóa đặc sắc như: lễ rước Phật, đấu vật, đánh cờ người, đua thuyền, biểu diễn nghệ thuật chầu rối... thu hút đông đảo phật tử, người dân và du khách.

Chuông Đại Hồng Chung nặng 9.000 kg (9 tấn) đúc bằng đồng, cao 4,2 m, đường kính 2,2 m, dày 8 cm đặt giữa hồ nước trong khuôn viên chùa Cổ Lễ, xã Cổ Lễ, tỉnh Ninh Bình.

Các hoạt động trong lễ hội phản ánh kho tàng di sản văn hóa phi vật thể phong phú, đa dạng về phong tục tập quán, tín ngưỡng tôn giáo, góp phần biểu dương sức mạnh đoàn kết cộng đồng, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.

Những năm gần đây, các trường học tại xã Cổ Lễ và các địa phương lân cận đã xây dựng, triển khai kế hoạch tổ chức các hoạt động tham quan, học tập cho học sinh nhân ngày mở hội truyền thống, giúp học sinh bồi đắp kiến thức lịch sử, văn hóa, giáo dục truyền thống dân tộc, khơi gợi tình yêu và lòng tự hào về lịch sử, hình thành những biện pháp bảo vệ, giữ gìn và phát huy giá trị di tích.

Bí thư Đảng ủy xã Cổ Lễ Nguyễn Quang Thạo cho biết, thời gian tới, địa phương sẽ phối hợp cùng chùa Cổ Lễ tập trung nâng cao hiệu quả hoạt động của Ban Quản lý di tích, duy trì và nâng tầm lễ hội truyền thống, tổ chức kết nối du lịch với các di sản văn hóa khác trên địa bàn tỉnh Ninh Bình.

Xã cũng tiếp tục đẩy mạnh xã hội hóa, vận động các tổ chức, cá nhân tham gia bảo tồn trùng tu di tích theo nguyên tắc giữ nguyên giá trị gốc, đồng thời tuyên truyền nâng cao ý thức của cộng đồng dân cư trong bảo tồn, phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa ở địa phương.

×