Nhạc sĩ Lưu Thiên Hương: Đừng đổ lỗi cho “gu khán giả thấp” khi viết ca từ phản cảm (bài 2)

Ranh giới giữa gợi cảm và phản cảm nằm ở trí tuệ và nhân cách của người sáng tạo

Vừa qua, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM, Sở VHTT TP Hà Nội, Cục Nghệ thuật Biểu diễn đồng loạt có những động thái chấn chỉnh hoạt động âm nhạc có biểu hiện lệch chuẩn văn hóa. Chị nhận định thế nào về quyết định này?

- Theo tôi, những văn bản vừa qua của các cơ quan chức năng là một tín hiệu tích cực, mang tính xây dựng và định hướng lâu dài cho đời sống âm nhạc Việt Nam.

Khi nghệ sĩ ý thức rằng sự tự do lớn nhất của người làm nghệ thuật là được xã hội tôn trọng, thì họ sẽ hiểu rằng gìn giữ thuần phong mỹ tục không phải là rào cản, mà chính là nền tảng giúp nghệ thuật phát triển bền vững và đáng tự hào.

Theo chị, đâu là ranh giới giữa “tự do sáng tạo” và “phản cảm, lệch chuẩn văn hóa” trong âm nhạc? Một bài hát phản ánh hiện thực gai góc có thể khác gì với một ca khúc bị coi là cổ súy  những điều tiêu cực?

- Với tôi, “tự do sáng tạo” là quyền thiêng liêng của người nghệ sĩ, nhưng tự do không bao giờ tách khỏi trách nhiệm xã hội. Một người làm nghề có tâm và có tầm luôn hiểu rằng tác phẩm của mình, dù cá tính đến đâu, cũng đang tồn tại trong một cộng đồng, trong một nền văn hóa có cội rễ và giá trị riêng.

Âm nhạc có thể và cần nói về những vấn đề gai góc của đời sống: nỗi đau, sự bất công, góc khuất tâm lý, hay những mặt tối của xã hội.

Đó là phản ánh hiện thực, là tiếng nói nhân văn muốn hướng con người đến nhận thức và thay đổi. Nhưng nếu một bài hát biến sự tiêu cực thành điều đáng ngưỡng mộ, cổ súy lối sống buông thả, phản đạo đức, hay dùng ngôn ngữ, hình ảnh phản cảm để câu kéo sự chú ý, thì đó đã không còn là sáng tạo, mà là lợi dụng nghệ thuật để thương mại hóa cái xấu.

Nói cách khác, phản ánh là để thức tỉnh, còn cổ súy là để kích thích. Hai điều này khác nhau ở mục đích, thái độ và thông điệp của người sáng tạo.

Vậy đâu là lý do khiến thị trường hiện nay đầy rẫy những sản phẩm phản cảm, thô tục như vậy?

- Nguyên nhân của việc thị trường hiện nay xuất hiện nhiều sản phẩm âm nhạc phản cảm, thô tục không nằm ở phía khán giả, mà nằm ở chính những người làm ra sản phẩm đó.

Khán giả không thể nghe một thứ âm nhạc mà không tồn tại. Nếu người sáng tác có ý thức nghề nghiệp và văn hóa đủ vững, thì những sản phẩm lệch chuẩn đã không thể tràn lan đến vậy. Âm nhạc là một “dòng chảy” và người nghệ sĩ là người tạo nguồn nước. Nước đục hay trong, là do người làm nghề.

Những năm qua, không ít ý kiến đổ lỗi cho “gu khán giả thấp”, “thị trường thích sự phản cảm”, nhưng thật ra thị trường chỉ tiêu thụ cái mà người làm nghề cung cấp cho họ. Nếu nghệ sĩ kiên định với giá trị nghệ thuật, làm ra những tác phẩm tử tế, có nội dung, có giai điệu và cảm xúc chân thật, khán giả vẫn sẽ đón nhận, chỉ là cần thời gian và sự kiên trì.

Khi người làm nghề chọn đường tắt, chạy theo lượt xem, hiệu ứng mạng xã hội, họ đang tự hạ thấp tiêu chuẩn của chính mình, và vô tình kéo mặt bằng âm nhạc xuống thấp hơn. Âm nhạc không chỉ là nghề, mà là sứ mệnh truyền năng lượng cảm xúc cho xã hội.

Một nghệ sĩ chân chính hiểu rằng mỗi ca khúc mình phát hành ra có thể ảnh hưởng đến cách nghĩ, cách sống của hàng triệu người trẻ. Vì vậy, đạo đức nghề nghiệp và ý thức văn hóa phải là hàng rào tự nhiên để mỗi người tự điều chỉnh trước khi tung ra sản phẩm. Nếu chỉ biết “làm cho hot”, mà quên đi “làm cho đúng”, thì đó không còn là nghệ thuật.

Có ý kiến cho rằng, việc đưa yếu tố dục tính hay bạo lực vào âm nhạc là “phá rào”, trên thế giới không ít nền âm nhạc như vậy, quyền lựa chọn là ở công chúng. Chị có đồng ý với quan điểm này không?

- Tự do không có nghĩa là bất chấp yếu tố dục tính hay bạo lực, không phải “phá rào” mà là “phản cảm” khi đặt sai chỗ. Tôi hiểu quan điểm cho rằng âm nhạc thế giới ngày nay rất đa dạng, nhiều sản phẩm có yếu tố nhạy cảm hoặc mạnh mẽ về hình ảnh, lời ca. Nhưng điều đó không có nghĩa chúng ta phải sao chép mọi thứ, nhất là trong một bối cảnh văn hóa, truyền thống và thẩm mỹ hoàn toàn khác.

Nói về tình yêu, về thân thể, hay những khía cạnh bản năng của con người không sai. Nhưng điều quan trọng là cách thể hiện. Nếu nghệ sĩ đủ tinh tế, đủ văn hóa, họ có thể nói về những điều nhạy cảm bằng ngôn ngữ ẩn dụ, nghệ thuật, gợi cảm chứ không dung tục. Ranh giới giữa gợi cảm và phản cảm luôn nằm ở trí tuệ và nhân cách của người sáng tạo.

Trên trang cá nhân, chị viết: “Khi người nghệ sĩ thể hiện sự cảm thông, phê phán, chiêm nghiệm thì đó là hiện thực nghệ thuật. Khi họ thể hiện sự khoái trá, cổ suý hoặc tán dương điều xấu thì đây là phản cảm”. Chị có thể nói rõ hơn hoặc đưa ra dẫn chứng về điều này?

 - Nếu nghệ sĩ dùng âm nhạc để thể hiện sự cảm thông, phê phán, chiêm nghiệm về một vấn đề dù là đau thương, tăm tối hay gai góc thì đó vẫn là nghệ thuật nhân văn. Bởi vì họ đang nhìn vào cái xấu để muốn con người tốt hơn. Ngược lại, nếu nghệ sĩ thể hiện sự khoái trá, tán dương, hay lấy điều xấu làm chất liệu để câu khách, thì đó đã không còn là nghệ thuật mà chỉ là một trò giải trí rẻ tiền, thiếu đạo đức.

Trên thế giới, rất nhiều nghệ sĩ viết về chiến tranh, nghèo đói, mất mát, nghiện ngập nhưng họ làm với nỗi đau và lòng trắc ẩn. Chẳng hạn như Imagine của John Lennon, The Sound of Silence của Simon & Garfunkel, hay Earth Song của Michael Jackson — tất cả đều nói về hiện thực tàn nhẫn, nhưng thông điệp là tình yêu, sự thức tỉnh và khát vọng thay đổi.

Ở Việt Nam, chúng ta cũng có nhiều bài hát phản ánh hiện thực nhưng rất nhân văn như Để gió cuốn đi hay Người mẹ ô Lý của Trịnh Công Sơn. Những ca khúc ấy chạm vào nỗi đau, nhưng làm người nghe muốn sống tốt hơn, tử tế hơn.

Với kinh nghiệm nhiều năm làm nghề, chị có lời khuyên nào dành cho các nhạc sĩ trẻ trong việc giữ cân bằng giữa sáng tạo và trách nhiệm xã hội?

- Làm âm nhạc không khó, nhưng làm âm nhạc có giá trị thì khó vô cùng. Chúng ta có thể học kỹ thuật, nắm công nghệ, hiểu xu hướng, nhưng điều quan trọng nhất là giữ được cái tâm và cái tầm của người làm nghề.

Cảm ơn những chia sẻ của chị!

Cuối tháng 10, Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (PC04) (Công an TPHCM), Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP HCM, Cục Nghệ thuật biểu diễn… đồng loạt có động thái nhắc nhở các nghệ sĩ có ca khúc chứa ca từ phản cảm. Nhiều cái tên được công chúng biết tới rộng rãi bị nhắc tên trong văn bản này như HIEUTHUHAI, Jack, Pháo, Andree...
Câu chuyện tuy không mới nhưng khiến dư luận xôn xao, bởi lẽ đây là lần đầu tiên cơ quan chức năng đưa ra khuyến nghị không mời những nghệ sĩ lệch chuẩn trong các chương trình nghệ thuật.
Dân Việt xin đăng tải loạt bài viết về chủ đề này, nhằm rộng đường dư luận.

Bài 1: Ca từ phản cảm: Bắt nguồn từ lỗ hổng văn hóa của người nghệ sĩ

Bài 3: Ở TP.HCM không có khái niệm "phong sát", song nghệ sĩ lệch chuẩn khó thoát án phạt
Bài cuối: Cục trưởng Nguyễn Xuân Bắc: “Tạo cơ chế thông thoáng cho sáng tạo nghệ thuật không có nghĩa mở toang, thả cửa”
(Còn nữa)

×