Nông thôn mới Bình Phước, loại nhạc cụ nào độc nhất vô nhị của người S’tiêng đang có nguy cơ mai một?

Hiện nay, một số nghệ nhân là người dân tộc S’tiêng ở xã Lộc Thuận, huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước, vẫn đang từng ngày lưu giữ những nét đẹp văn hóa từ những nhạc cụ đặc sắc là đàn tre và kèn lá.

Ở tuổi 60, nhưng ông Điểu Bên (ngụ ấp 9, xã Lộc Thuận) vẫn dành tình cảm đặc biệt cho nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình. Ngay từ khi còn nhỏ, ông Bên đã mê những âm thanh trầm bổng của loại nhạc cụ đặc biệt này.

Theo lời ông Bên, các già làng, nghệ nhân nơi phum sóc ông Bên ở thời còn nhỏ, đã chỉ dạy cho ông kỹ năng chế tác, cách sử dụng đàn tre, kèn lá. Hơn 40 năm, ông Điểu Bên không nhớ hết bao nhiêu lần chế tác đàn tre. Ông Bên cho biết, hiện nay, số người biết chế tác đàn tre trong cộng đồng người S’tiêng - nơi ông sinh sống, không còn nhiều.

Đàn tre - tiếng S’tiêng gọi là “đinh jut”, thuộc bộ dây, được làm từ một ống tre lồ ô, đường kính từ 5-6cm, dài khoảng 50-60cm. Tùy theo kích cỡ của ống tre lồ ô, mà các nghệ nhân chế tác thành cây đàn có 6 hoặc 8 dây. Để tạo ra một cây đàn hoàn chỉnh, ngoài kỹ thuật dùng dao nhọn để cắt, khắc, gọt, đục…, thì người chế tác đàn cũng phải biết sử dụng thành thục đàn.

Hơn thế, người đó phải có khả năng thẩm âm, để cân chỉnh những sợi dây đàn làm sao có được những âm thanh như ý. Theo ông Điểu Bên cái khó nhất khi làm đàn tre, là tách vỏ tre để tạo thành các dây đàn. Sơ suất làm đứt dây hoặc dây không phát ra tiếng nhạc như ý, coi như phải bỏ luôn ống tre đó.

Việc chế tác đàn tre rất phức tạp, tỉ mỉ và tốn nhiều công sức. Nhưng đàn tre là nhạc cụ truyền thống của cha ông, nên ông Điểu Bên mong muốn các thế hệ trẻ sau này, tiếp nối gìn giữ nét đẹp truyền thống của dân tộc mình.

Với ông Điểu Ưng thì độc đáo theo kiểu khác. Ông Điểu Ưng cũng trú tại xã Lộc Thuận, huyện Lộc Ninh. Đối với ông Điểu Ưng, mọi lá cây trong vườn, ngoài rừng tự nhiên đều trở thành nhạc cụ và là người bạn thân thuộc của ông.

Từ những chiếc lá tưởng chừng là vật vô tri, vô giác; nhưng qua bàn tay của ông Điểu Ưng, lá cây trở thành nhạc cụ kèn lá phát ra những âm thanh vô cùng độc đáo. Theo ông Điểu Ưng, kèn lá tuy không phải chế tác, nhưng để những chiếc lá cho ra những bản nhạc hay, đòi hỏi các nghệ nhân phải có niềm đam mê, có năng khiếu và thường xuyên sử dụng, tập luyện.

Ông Điểu Ưng kể: Ngày xưa, thế hệ cha ông Điểu Ưng, khi đi săn bắt động vật trong rừng thường sử dụng lá, thổi giả làm tiếng động vật để dụ thú hoang ra. Lâu dần, thổi lá dụ thú hoang trở thành thói quen, rồi người ta dùng kèn lá làm thành nhạc cụ để thổi những bài hát truyền thống, trong các lễ hội của người S’tiêng.

Ông Điểu Ưng nói: “Không biết từ lúc nào, kèn lá đã thành nhạc cụ truyền thống. Di sản ông bà ngày xưa để lại, tôi tiếp tục duy trì, gìn giữ bao năm nay. Giờ đây, tôi muốn truyền lại cho lớp trẻ sau này. Rất mong các ngành, các cấp quan tâm, hỗ trợ, để cộng đồng người dân tộc thiểu số S’tiêng tiếp tục bảo tồn nhạc cụ kèn lá”.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của các loại hình nhạc cụ điện tử, hiện đại. Những loại nhạc cụ truyền thống của các tộc người thiểu số đang có nguy cơ mai một. Tại cộng đồng người dân tộc S’tiêng sống trên địa bàn xã Lộc Thuận, huyện Lộc Ninh, hiện còn rất ít người biết chế tác và sử dụng thành thạo các loại nhạc cụ như: đàn tre, kèn lá…

Ông Điểu Lương - già làng ấp 9, xã Lộc Thuận, huyện Lộc Ninh - cho biết: “Việc truyền dạy lại truyền thống sử dụng kèn lá và đàn tre cho lớp trẻ bây giờ có vẻ rất khó khăn. Do các thanh niên trẻ đều đi làm ăn xa.

Là già làng, người có uy tín tại địa phương, tôi có trách nhiệm tuyên truyền lại cho dân làng. Mong bà con khuyến khích con em mình, giữ được cái bản sắc văn hóa của dân tộc S’tiêng Bình Phước”.

Ông Lê Ngọc Khang - phó Chủ tịch UBND xã Lộc Thuận, huyện Lộc Ninh - nói: “Thổi kèn lá và đàn ống tre, thật sự rất khó để duy trì. Trong đó, cái khó còn ở chỗ sử dụng các loại nhạc cụ này hoàn toàn không dễ dàng, phổ biến, không phải người nào cũng chơi được đàn tre. Đàn tre rất kén người chơi.

Mặc dù vậy, thời gian qua, chúng tôi cũng nỗ lực tuyên truyền, vận động thế hệ trẻ thanh niên đồng bào dân tộc S’tiêng học tập thế hệ đi trước, tiếp nối việc sử dụng các nhạc cụ truyền thống”.

Từ những loại cây, lá đơn thuần, qua bàn tay khéo léo của các nghệ nhân đã tạo ra những nhạc cụ độc báo, cho ra những bản nhạc làm say đắm lòng người. Hy vọng với niềm đam mê của các nghệ nhận như ông Điểu Bên, Điểu Ưng… Ngày càng có nhiều người biết chế tác, sử dụng, để những loại nhạc cụ truyền thống này không bị mai một theo thời gian.

×