Khi các “cá mập” mắc cạn

Nhà đầu tư, người tiêu dùng và những cuộc chơi mới

Tinh thần khởi nghiệp của người Việt Nam từ lâu được coi là vốn quý tạo nên một xã hội năng động và sáng tạo. Từ năm 2017, chương trình truyền hình Thương vụ bạc tỷ (Shark Tank) qua bảy mùa phát sóng đã trở thành bệ phóng cho hàng trăm ý tưởng kinh doanh của giới trẻ, kết nối họ với các “shark” – những doanh nhân thành đạt. Đáng tiếc, thay vì tiếp tục xứng đáng với vai trò truyền cảm hứng, nhiều “shark” thời gian qua vướng lùm xùm pháp lý, khiến niềm tin của cộng đồng bị lung lay ít nhiều.

Với bề dày hoạt động và thành công nhất định trên thương trường, các “shark” vốn đại diện cho tri thức, bản lĩnh và tinh thần dấn thân. Trong vai trò giám khảo hoặc nhà đầu tư, các “shark” là những người định hướng cho giới trẻ về tầm nhìn kinh doanh, cách thức tới thành công và chuẩn mực đạo đức trong thương trường.

Chính bởi vai trò định hướng ấy, họ luôn trở thành tâm điểm chú ý của công chúng và giới truyền thông, được tôn vinh như biểu tượng của tinh thần doanh nhân thời hiện đại.

Đáng tiếc, trong thời gian qua, nhiều “cá mập” Việt đã vướng vòng lao lý. Năm ngoái, ông Nguyễn Ngọc Thủy (Shark Thủy) bị tạm giữ để làm rõ hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua hoạt động chuyển nhượng cổ phần. Ngày 17/9, Shark Phạm Văn Tam, cựu Chủ tịch Công ty Asanzo, nhận bản án 4 năm 6 tháng tù về tội buôn lậu.

Gần nhất, ngày 7/10, Công an thành phố Hà Nội xác nhận "đang làm việc" với Shark Bình (doanh nhân Nguyễn Hòa Bình), Chủ tịch Tập đoàn NextTech Group, để làm rõ thông tin liên quan tới dự án tiền ảo AntEx của doanh nhân này.

Trên bình diện quốc tế, kể từ năm 2001 – thời điểm ra đời chương trình Money Tigers, tiền thân của Shark Tank – chưa từng có nhà đầu tư nào trong các phiên bản toàn cầu bị bắt giữ hay chịu án tù. Các vụ kiện tụng, tranh chấp hay tố cáo nếu có cũng chỉ dừng ở mức đơn lẻ. Bởi vậy, các sự kiện tại Việt Nam có thể xem là những hiện tượng hiếm hoi, phản ánh những vấn đề sâu hơn của môi trường kinh doanh trong nước.

Không chỉ các “shark”, nhiều doanh nhân thuộc các tập đoàn lớn trong nước cũng đã phải nhận những bản án nghiêm khắc vì vi phạm pháp luật trong lĩnh vực kinh tế. Không chỉ làm rúng động giới kinh doanh, những vụ án ấy còn làm xói mòn nghiêm trọng niềm tin của cộng đồng vào sự liêm chính và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Việt.

Một hiện tượng khá phổ biến trong giới doanh nhân là khi đang ở đỉnh cao thành công, nhiều “shark” và lãnh đạo doanh nghiệp tích cực xuất hiện trên truyền thông, chia sẻ những tuyên ngôn đầy triết lý về thành công, hạnh phúc và đạo đức kinh doanh. Không ít người còn lấn sang những phạm trù phong thủy, tâm linh – nói về “long mạch”, “phúc đức”, “thiện nghiệp” – coi đó là bí quyết làm giàu bền vững.

Niềm tin từ sự minh bạch

Do vậy, khi chính người từng nói về “giá trị” và “niềm tin” bị bắt vì cáo buộc lừa đảo, hay bị vướng vào các lùm xùm liên quan tới kinh doanh..., niềm tin ấy sụp đổ nặng nề hơn bất cứ thiệt hại tài chính nào mà cộng đồng gánh chịu.

Điều xã hội mong đợi ở một doanh nhân truyền cảm hứng không chỉ là sự thành đạt trong kinh doanh, mà còn là sự trung thực, giá trị nền tảng của bất kỳ nền kinh tế văn minh nào.

Khi khát vọng làm giàu của doanh nhân vượt quá giới hạn của đạo đức và pháp luật, nhiều người trong chúng ta, những nhà đầu tư nhỏ lẻ, người tiêu dùng nhận ra mình cũng có thể “mắc cạn” cùng các “shark”.

Pháp luật Việt Nam khuyến khích mọi cá nhân và tổ chức tham gia kinh doanh trong những ngành nghề mà Nhà nước không cấm. Bất kỳ ai trong chúng ta đều có thể trở thành người bán và nhà đầu tư thứ cấp trong nhiều lĩnh vực, từ bất động sản, chứng khoán, đến các mô hình vốn mới mẻ với người Việt như bán hàng đa cấp, huy động vốn cộng đồng (crowdfunding), và cả những lĩnh vực đầu tư thời thượng như tiền kỹ thuật số.

Đôi khi vì cả tin, chúng ta thường nghĩ rằng ai đó sẽ giúp mình giải quyết được các bài toán của cuộc đời. Nhiều người mua thực phẩm chức năng vì tin đó là “thần dược”. Nhiều người góp vốn vào những dự án bất động sản còn nằm trên giấy, mong vào viễn cảnh lợi nhuận khổng lồ.

Nhiều người tham gia đầu tư tiền ảo không hề có hiểu biết cơ bản về mô hình vận hành hay khung pháp lý của loại tài sản này. Chỉ cần người đứng đầu “trông có vẻ giàu”, “trông có vẻ tử tế”, không ít người sẵn sàng xuống tiền, đôi khi là những đồng tiền chắt chiu cả đời.

Thực tế, chỉ cần có chút hiểu biết tài chính tối thiểu, ai cũng biết biên độ lợi nhuận của bất kỳ hoạt động kinh doanh trung thực nào đều có giới hạn. Thước đo dễ thấy nhất chính là lãi suất ngân hàng – suốt nhiều năm qua, luôn neo dưới mức 6% cho kỳ hạn một năm.

Chính một “shark” từng thừa nhận, để điều hành một doanh nghiệp, một giám đốc (CEO) phải gánh vác tới hàng chục đầu việc: Từ chuyên môn, quản trị, chi phí tuân thủ, nghĩa vụ thuế, cho đến phúc lợi của nhân viên. Những mô hình kinh doanh hứa hẹn lợi nhuận khủng thường né tránh các khuôn khổ của pháp luật và nguyên tắc minh bạch trong thương trường.

Các “cá mập” thường biết cách bán giấc mơ. Nhiều khi, trong vai những nhà đầu tư thiếu thận trọng, chúng ta đang mua chính giấc mơ của mình – bằng nguồn lực hạn hẹp, sự nông cạn về kiến thức và niềm tin không kiểm chứng.

Một nền kinh tế chỉ có thể phát triển bền vững khi doanh nhân làm giàu trong khuôn khổ pháp luật và đạo đức nghề nghiệp. Sự minh bạch trong quản trị doanh nghiệp, trong điều hành nền kinh tế và trong quản trị xã hội là nền tảng duy nhất để nuôi dưỡng và củng cố niềm tin của cộng đồng.

Đối với giới doanh nhân, niềm tin không thể được tạo dựng từ những giấc mơ được kể lại. Khi các doanh nghiệp thực sự coi minh bạch là giá trị cốt lõi, đề cao uy tín cá nhân và doanh nghiệp hơn lợi nhuận, họ không chỉ bảo vệ chính mình mà còn góp phần định hình văn hóa kinh doanh tử tế cho cả xã hội.

Sau những cú sốc niềm tin, cộng đồng cũng cần tỉnh táo hơn để không bị cuốn vào những “cuộc chơi” ảo, không rơi vào tâm lý “được – mất” theo đám đông.

Thành công bền vững, dù của một “shark” hay của bất kỳ công dân nào, đều phải đến từ năng lực thực sự, sự bền bỉ trong lao động và trách nhiệm với cộng đồng.

×