Sông Tô Lịch "hồi sinh": Niềm tin từ hành động quyết liệt của Hà Nội

Sông Tô Lịch: Dòng sông của ký ức và nỗi đau ô nhiễm

Sông Tô Lịch dài khoảng 14 km, bắt đầu từ phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy cũ chảy về phía nam thành phố và ra sông Nhuệ đoạn xã Hữu Hòa, huyện Thanh Trì cũ.

Trong tâm thức của nhiều thế hệ người Hà Nội, sông Tô Lịch không chỉ là một dòng nước chảy qua thành phố, mà còn là phần ký ức gắn với lịch sử nghìn năm gắn liền với lịch sử Thăng Long - Hà Nội.

Từ lâu, sông Tô Lịch từng là tuyến thủy đạo quan trọng, là nơi nuôi dưỡng đời sống cư dân, gắn với nhiều truyền thuyết và giai thoại lịch sử. Nhưng rồi cùng với quá trình đô thị hóa nhanh chóng, Tô Lịch trở thành nơi gánh chịu nỗi đau ô nhiễm. Thay vì giữ vai trò là dòng chảy của văn hóa, sông phải gồng mình làm “cống thoát nước thải khổng lồ” của thành phố.

Theo thống kê của cơ quan chức năng TP Hà Nội, sông Tô Lịch có hơn 300 cửa xả nước thải, trong đó, theo báo cáo của Sở Xây dựng có 119 cống đã được đấu nối vào hệ thống thu gom của dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, nhưng vẫn còn hơn 80 cống khác tiếp tục xả thẳng nước thải ra sông. Theo ước tính của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, mỗi ngày 150.000 m3 nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý xả xuống sông Tô Lịch.

Nhiều kế hoạch khắc phục ô nhiễm sông Tô Lịch đã được thành phố đưa ra những năm qua nhưng đều không hiệu quả. Do đó, nhắc đến Tô Lịch, người dân chỉ nhớ đến một màu nước đen ngòm, mùi hôi thối bốc lên nồng nặc, hai bên bờ nhếch nhác, rác thải nổi trôi. Đó không chỉ là một thách thức môi trường, mà còn là nỗi day dứt của một đô thị hiện đại để mất dần ký ức văn hóa.

Chỉ đạo từ trái tim người lãnh đạo

Cuối năm 2024, trong buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm đã thẳng thắn chỉ ra hai nhiệm vụ cấp bách của Thủ đô: giải quyết ùn tắc giao thông và xử lý ô nhiễm môi trường. Đặc biệt, ông nhấn mạnh Hà Nội cần phải làm tốt hơn nữa việc đầu tư cải tạo, nâng cấp cảnh quan dọc 2 bờ sông để thời gian tới, môi trường, cảnh quan sông Tô Lịch có chuyển biến tích cực, bảo vệ sức khỏe của nhân dân thủ đô, nhiệm vụ trước mắt là xử lý ô nhiễm nguồn nước.

Chỉ đạo ấy giống như một “mệnh lệnh hành động”, vừa chỉ ra căn bệnh kéo dài nhiều năm, vừa đặt ra yêu cầu chính trị rõ ràng: Hà Nội phải biến lời hứa thành hành động, phải làm sạch sông Tô Lịch – dòng sông gắn với hồn cốt Thủ đô.

Không lâu sau đó, chính quyền thành phố đã lập tức bắt tay vào việc. Một loạt dự án lớn được thúc đẩy, cùng những giải pháp trước mắt và lâu dài được triển khai đồng bộ. Từ cấp Thành ủy, UBND thành phố đến các sở ngành, quận huyện, tất cả cùng chung một mục tiêu: đưa Tô Lịch thoát khỏi tình cảnh “dòng sông chết”.

Một trong những bước đi quan trọng nhất là đẩy nhanh dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá – công trình có vốn đầu tư hơn 16.000 tỷ đồng (Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá tại phường Thanh Liệt được khánh thành ngày 19/8 vừa qua). Đây được coi là “chìa khóa” giải quyết gốc rễ ô nhiễm sông Tô Lịch. Khi đi vào vận hành, nhà máy có thể xử lý hàng trăm nghìn mét khối nước thải sinh hoạt mỗi ngày, thay vì để hàng trăm cửa xả trực tiếp đổ thẳng ra sông như trước.

Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài và Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh đã trực tiếp xuống hiện trường kiểm tra tiến độ dự án, đồng thời chỉ đạo khẩn trương hoàn thiện hệ thống cống bao thu gom dọc hai bên sông. Đây chính là bước đi then chốt, nhằm “giải thoát” Tô Lịch khỏi gánh nặng nước thải sinh hoạt vốn là nguyên nhân chính khiến sông ô nhiễm kéo dài.

Không chỉ xử lý nước thải, Hà Nội còn triển khai dự án bổ cập nước sạch từ sông Hồng và hồ Tây vào Tô Lịch. Trạm bơm, đường ống thép ngầm dưới hồ Tây và hệ thống dẫn nước đang từng bước hình thành, tạo điều kiện cho sông có dòng chảy liên tục.

Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh yêu cầu hoàn thành hạng mục này đúng dịp 80 năm Quốc khánh. “Trong bất kỳ hoàn cảnh, điều kiện như thế nào, đến 2/9/2025 phải hoàn thành công trình”. Đây như một cam kết chính trị: nhân dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, Thủ đô phải có một Tô Lịch xanh trong, chảy hiền hòa, như món quà gửi đến nhân dân. Thông điệp này không chỉ là kỹ thuật môi trường, mà còn là lời khẳng định quyết tâm chính trị.

Song song với các công trình hạ tầng, Hà Nội phát động chiến dịch chỉnh trang cảnh quan và vệ sinh môi trường trên toàn tuyến sông. Tám quận, huyện có sông chảy qua đồng loạt ra quân, kè lại bờ sông, trồng cây xanh, lát vỉa hè, lắp hệ thống chiếu sáng, biến nhiều đoạn sông thành nơi đi bộ, hóng mát cho người dân.

Những công việc tưởng chừng giản dị ấy đã đem lại thay đổi lớn. Những đoạn bờ vốn nhếch nhác nay trở nên sạch đẹp, thân thiện. Nhiều người dân bắt đầu quay lại đi dạo, tập thể dục bên bờ sông – hình ảnh vốn hiếm hoi trong nhiều thập kỷ qua.

Niềm tin của nhân dân được khơi dậy

Đầu tháng 9/2025, người dân dọc tuyến sông đã cảm nhận rõ sự khác biệt. Nước sông trong hơn, mùi hôi giảm đi, cảnh quan sạch đẹp hơn. Ông Nguyễn Văn Hòa, 65 tuổi, sống gần sông Tô Lịch, xúc động nói: “Tưởng như cả đời không bao giờ cứu được, vậy mà nay sông đã khác hẳn. Chúng tôi vui mừng và mong thành phố duy trì, làm tốt hơn nữa”.

Ông Trần Văn Tiến, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Hà Nội cho biết hôm 5/9, toàn bộ 245 cửa xả nước thải dọc tuyến sông đã được thu gom về xử lý tại Nhà máy Yên Xá. Công suất vận hành ban đầu đạt khoảng 200.000 m³/ngày đêm, đủ sức “cứu” dòng sông khỏi khối lượng khổng lồ nước thải sinh hoạt vốn làm ô nhiễm trong nhiều năm.

Không dừng lại ở đó, TP Hà Nội còn hoàn thành 19 điểm chỉnh trang cảnh quan từ Cầu Giấy đến cầu Hòa Mục, tạo nên không gian công cộng văn minh, sạch đẹp. Những hạng mục then chốt như đập điều tiết hạ lưu, hệ thống dẫn nước từ hồ Tây, hay tuyến dẫn nước đã xử lý từ Yên Xá cũng cơ bản đạt trên 95% khối lượng, tạo nền tảng cho sự hồi sinh bền vững.

Có thể nói, việc Tô Lịch trở nên trong xanh đúng dịp Quốc khánh 2/9 không chỉ nhờ mưa lớn mà còn nhờ những nỗ lực thực chất. Việc thử nghiệm bổ cập nước từ hồ Tây, cộng hưởng với mưa, đã cho thấy hướng đi đúng: khi có dòng chảy thường xuyên, sông có thể tự làm mới mình. Dù còn một số điểm cục bộ xuất hiện váng đen, nhưng đó chỉ là tạm thời và sẽ được xử lý trong tháng 9.

Quan trọng hơn, Hà Nội đang đồng bộ hóa các giải pháp từ thu gom nước thải, xử lý tập trung, bổ cập dòng chảy, đến chỉnh trang cảnh quan. Tất cả những điều đó khẳng định một con đường bền vững: Tô Lịch không chỉ xanh trong nhờ thiên nhiên, mà sẽ xanh trong nhờ chính bàn tay quản lý và quyết tâm của chính quyền cùng nhân dân.

Như vậy, sông Tô Lịch hồi sinh không chỉ mang ý nghĩa môi trường. Đó còn là biểu tượng của năng lực lãnh đạo, của tinh thần hành động vì dân. Một dòng sông trong xanh trở lại giữa lòng Thủ đô cũng chính là thông điệp về một Hà Nội đáng sống, văn minh, hiện đại nhưng vẫn giàu bản sắc.

Trong tâm trí người dân, Tô Lịch giờ đây không còn là nỗi ám ảnh, mà là minh chứng cho sự quyết liệt của chính quyền, cho niềm tin rằng những việc tưởng chừng không thể vẫn có thể làm được. Đó cũng là lời nhắc nhở rằng môi trường, văn hóa và đời sống tinh thần phải luôn song hành cùng phát triển kinh tế.

×