Báu vật nghìn năm dưới chân núi Chương Sơn có gì đáng chú ý?

Báu vật nghìn năm dưới chân núi Chương Sơn có gì đáng chú ý?

Ngôi cổ tự này hiện lưu giữ tượng Phật A Di Đà từ thời Lý, mang giá trị lịch sử và nghệ thuật đặc biệt quý hiếm.

Dấu tích lịch sử qua các triều đại

Chùa Ngô Xá, tên chữ là Phi Lai tự, nằm dưới chân núi Chương Sơn. Đây là ngôi cổ tự có lịch sử hơn 9 thế kỷ, được khởi dựng từ thời nhà Lý, dưới triều vua Lý Nhân Tông (1072 - 1127). Giai đoạn này, đạo Phật có ảnh hưởng lớn trong đời sống xã hội và trở thành quốc giáo của nước Đại Việt thế kỷ XI - XII.

Chùa xưa được xây dựng trên đỉnh núi. Văn bia niên đại Cảnh Trị thứ 8 (1670) tại chùa Ngô Xá ghi nhận: “Đầu triều Lý có ba bà Hoàng hậu xây chùa thờ Phật, xung quanh có 8 tòa nằm trên đỉnh núi. Trung tuần tháng 2 năm Đinh Hợi (1107), nhà vua ngự tới thăm chùa này”.

Trên đỉnh núi Chương Sơn xưa kia còn có Bảo tháp, được xây dựng trong 9 năm (1108 - 1117). Sự kiện xây tháp Chương Sơn được ghi trong Đại Việt Sử ký Toàn thư: “Hội Tường Đại Khánh năm thứ 8, vua Lý Nhân Tông ngự đến núi Chương Sơn để khánh thành Bảo tháp Vạn Phong Thành Thiện”.

Trải qua nhiều biến thiên, ngôi chùa và Bảo tháp Chương Sơn đã bị giặc Minh phá hủy hoàn toàn vào năm 1407.

Giai đoạn 1667 - 1669, dưới thời Chúa Trịnh, chùa được tái thiết nhờ công đức của bà Lương Thị Ngọc Vinh - vợ Tây Định Vương Trịnh Tạc, cùng chị gái là Lương Thị Ngọc Phú. Sau khi chùa được xây dựng lại chân núi phía Tây, người dân địa phương đã đưa một số bảo vật còn sót lại của phế tích Chương Sơn xuống chùa để thờ cúng.

Đến thời nhà Nguyễn, Thiền sư Thiềm Quang (quê ở Thiêm Lộc, xã Yên Chính, huyện Ý Yên cũ, nay là xã Phong Doanh, tỉnh Ninh Bình) về tu hành, đã tu sửa lại Tiền đường, Hậu điện, mời thợ tô son thếp vàng lại tượng pháp và di chuyển ngôi chùa từ trên đỉnh núi xuống phía Nam sườn núi Chương Sơn như hiện nay.

Đình - chùa Ngô Xá là công trình tiêu biểu phản ánh sự dung hợp tín ngưỡng của người Việt, nơi hiện diện đồng thời thờ Thiên thần, Nhiên thần, Nhân thần và Phật. Tại chùa, ngoài thờ Phật còn phối thờ Nữ thần Sơn Trương Thần Nữ, trong khi đình thờ các vị Thần núi theo truyền thuyết dân gian.

Hiện nay, đình - chùa Ngô Xá tọa lạc trên khu đất rộng 1.400 m2 với bố cục từ ngoài vào trong gồm: Tam quan, nghi môn, sân, nhà Tổ, phủ Mẫu và công trình kiến trúc trung tâm.

Tòa tiền đường chùa được dựng vào triều Nguyễn, niên hiệu Duy Tân thứ 3 (1909), mang hình chữ “Đinh” với bái đường 3 gian 2 chái, mái lợp ngói nam, trang trí họa tiết cánh sen. Tòa Tam Bảo 3 gian được xây theo kiểu giao mái bắt vần.

Chùa Ngô Xá không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là dấu ấn nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của địa phương trong thời kỳ cách mạng kháng chiến. Nơi đây từng là căn cứ cách mạng trong các cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

Vào các năm 1928 - 1929, chùa là cơ sở hoạt động của Chi hội Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội tại huyện Ý Yên cũ. Đến năm 1970, nơi đây trở thành kho vũ khí của Huyện đội Ý Yên và đồng thời là địa điểm tổ chức các lớp giáo dục tiểu học cho học sinh xã Yên Lợi (nay là xã Tân Minh).

Bảo vật quốc gia trong ngôi chùa cổ

Hiện nay, chùa Ngô Xá vẫn lưu giữ một số bảo vật thời Lý, đặc biệt là pho tượng A Di Đà bằng đá cát nguyên khối màu xám, bề mặt thô ráp.

Trong một lần khảo sát, các nhà khảo cổ vô tình gõ tay vào pho tượng và nghe âm thanh trầm đục vang lên như gõ vào đá. Khi bóc lớp sơn son thếp vàng bên ngoài, họ phát hiện bên trong là pho tượng đá xám, chạm khắc tinh xảo, hình dáng còn khá nguyên vẹn.

Tượng có chiều cao tổng thể 2 m, gồm hai phần: tượng và bệ tượng. Phần tượng Phật cao 0,92 m, rộng 0,72 m; phần bệ cao 1,08 m, đường kính bệ sen 0,76 m.

Tượng được tạc nguyên khối, phủ sơn son thếp vàng, thể hiện Đức Phật trong tư thế thiền định, hai đầu gối mở rộng, thân hơi rướn về phía trước. Đầu và thân tượng ghép bằng mộng, có thể tháo rời. Đầu tượng kết tóc xoắn ốc, vầng trán rộng mở, biểu trưng trí tuệ sáng ngời và tuổi thọ vô lượng. Khuôn mặt hình trái xoan, mắt khép hờ nhìn xuống, sống mũi thẳng, môi mím nhẹ, cổ cao ba ngấn. Đặc biệt, tai tượng gọn gàng như người thật.

Thân tượng thon gọn, bụng mảnh dẹt, khoác pháp y gồm hai lớp áo mỏng ôm sát cơ thể, xếp nhiều nếp. Phần thân liền khối với cổ bệ hình tròn dẹt, xung quanh cổ bệ chạm nổi hai con sư tử trong tư thế nhìn nghiêng, ngậm viên ngọc, đuôi chụm lại nâng hình lá đề.

Bệ tượng cao 1,08 m, gồm hai phần. Phần trên là đài sen, hình tròn dẹt với hai lớp cánh sen nổi ôm sát nhau. Lớp cánh trên to mập, xen kẽ các cánh nhỏ; lớp cánh dưới dài, nhỏ, bố trí so le với lớp trên. Trên bề mặt cánh sen, đôi rồng chầu chạm nổi, thân mềm mại, đầu ngẩng cao, cùng các chi tiết hoa văn chạm đục dày đặc, tinh xảo.

Phần chân bệ có hình bát giác, khối chóp cụt, gồm hai bộ phận ghép. Nửa trên sát cổ bệ chạm nổi một bông sen hai lớp cánh úp, tiếp đến là các tầng bát giác giật tam cấp, mặt lớn xen mặt nhỏ; mặt đứng chạm đôi rồng đuổi nhau, mặt nằm chạm hoa cúc dây hình sin. Nửa dưới có đế phẳng, thân chia hai tầng, trang trí hoa văn sóng nước, thể hiện sự tinh xảo và hài hòa trong bố cục kiến trúc.

Theo các nhà khảo cổ, tượng Phật chùa Ngô Xá là một trong hai tượng Phật bằng đá thời Lý còn nguyên vẹn tại Việt Nam. Pho tượng không chỉ mang giá trị đặc biệt về nghệ thuật điêu khắc, mà còn là minh chứng quan trọng để nghiên cứu lịch sử, kiến trúc và vị thế của Bảo tháp Chương Sơn trong dòng chảy Phật giáo thời Lý. Đồng thời, đây là cơ sở khoa học để so sánh mỹ thuật thời Lý với các giai đoạn trước và sau, góp phần làm sáng rõ giá trị nghệ thuật và văn hóa của một thời kỳ rực rỡ trong lịch sử dân tộc.

Để bảo tồn giá trị quý báu của ngôi chùa và pho tượng Phật A Di Đà, những năm gần đây, chính quyền địa phương triển khai nhiều giải pháp trùng tu, tôn tạo di tích. Các hạng mục xuống cấp được kiểm tra kỹ lưỡng, tu sửa theo nguyên tắc giữ gìn hiện trạng, sử dụng vật liệu truyền thống phù hợp kiến trúc gốc.

Đồng thời, khuôn viên chùa được chỉnh trang, đường đi, sân vườn, bờ tường quanh chùa được củng cố, vừa bảo đảm an toàn, vừa tạo không gian hài hòa, trang nghiêm phục vụ sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân.

Ngoài trùng tu kiến trúc, công tác bảo vệ pho tượng Phật A Di Đà cũng được đặc biệt chú trọng. Ban quản lý di tích thường xuyên phối hợp với các trường học trong và ngoài xã tổ chức lớp học ngoại khóa, giới thiệu lịch sử hình thành, giá trị di tích và các bảo vật, cổ vật liên quan, nhằm nâng cao nhận thức về việc bảo tồn di sản văn hóa.

Với giá trị đặc biệt, quý hiếm, tượng Phật chùa Ngô Xá đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia theo Quyết định số 2599/QĐ-TTg ngày 30/12/2013. Trước đó, năm 2012, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch xếp hạng cụm di tích Đình – chùa Ngô Xá, chùa Nề và phế tích khảo cổ Bảo tháp Chương Sơn là Di tích cấp quốc gia.

×