"Thứ ngọc" xứng tầm vóc tài nguyên trị giá 1 nghìn tỷ USD của Taliban

Trong căn phòng nhỏ tại tỉnh Panjshir, những viên ngọc lục bảo mới được khai thác toả sáng dưới ánh đèn khi các thương nhân kiểm tra độ tinh khiết và chất lượng của chúng. Đây là một phần trong nỗ lực của chính quyền Taliban nhằm khai thác tiềm năng tài nguyên khổng lồ của Afghanistan. Kể từ khi lên nắm quyền vào tháng 8/2021, Taliban đã thúc đẩy khai thác khoáng sản, từ ngọc lục bảo, vàng, đồng cho đến các khoáng sản có giá trị cao như lithium và cromit.

Chính phủ Mỹ từng ước tính Afghanistan sở hữu nguồn tài nguyên khoáng sản trị giá ít nhất 1 nghìn tỷ USD, bao gồm cả các nguyên tố đất hiếm – yếu tố quan trọng cho ngành công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, nhiều thách thức như an ninh kém, tham nhũng, và cơ sở hạ tầng hạn chế đã cản trở sự phát triển ngành này trong quá khứ.

"Thứ ngọc" xứng tầm vóc tài nguyên trị giá 1 nghìn tỷ USD của Taliban

Taliban hiện tập trung vào khai thác ngọc lục bảo tại tỉnh Panjshir, nơi chiếm phần lớn sản lượng ngọc lục bảo của quốc gia. Bộ Mỏ và Dầu khí Afghanistan đã cấp 560 giấy phép khai thác cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước, đồng thời triển khai đấu giá ngọc lục bảo hàng tuần nhằm kiểm soát và thu thuế từ các hoạt động buôn bán. Tại các cuộc đấu giá, người mua phải trả 10% thuế trước khi nhận đá quý.

Trong bối cảnh nền kinh tế Afghanistan suy giảm 26% chỉ trong hai năm qua – theo Ngân hàng Thế giới – và nguồn viện trợ quốc tế sụt giảm mạnh, khai thác khoáng sản đang trở thành giải pháp tiềm năng để cải thiện tài chính quốc gia. Lệnh cấm sản xuất thuốc phiện của Taliban đã khiến nông dân mất khoảng 1,3 tỷ USD thu nhập và 450.000 việc làm, càng đẩy mạnh sự phụ thuộc vào ngành khai khoáng.

Các quốc gia như Trung Quốc, Nga, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar đã nhanh chóng tận dụng khoảng trống kinh tế mà Mỹ để lại sau khi rút quân. Afghanistan hiện là điểm đến của các dự án khai thác khoáng sản theo Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, cùng với các hợp đồng đầu tư khai thác vàng, đồng và sắt từ các nhà đầu tư Nga và Iran.

Tại các cuộc đấu giá ngọc lục bảo, phần lớn sản phẩm được mua bởi các nhà đầu tư nước ngoài. Haji Ghazi, một người bán đá quý ở Kabul, cho biết bộ ngọc lục bảo lớn nhất của ông được định giá khoảng 250.000 USD. Bên cạnh ngọc lục bảo, Ghazi còn kinh doanh đá lapis lazuli – loại đá bán quý có nguồn cung chủ yếu từ miền bắc Afghanistan. Dù vậy, thị trường nội địa cho các loại đá quý này khá hạn chế. Ghazi chia sẻ: “Không nhiều người Afghanistan có khả năng chi trả 1.000 - 2.000 USD cho một viên đá để làm nhẫn”.

Để mở rộng doanh thu, các thương nhân như Ghazi đã phải tìm kiếm thị trường quốc tế. Ông hiện điều hành một cửa hàng tại Trung Quốc và bán sản phẩm cho khách hàng từ Dubai, Pakistan, Iran cùng một số quốc gia khác.

Trong quá khứ, hoạt động buôn bán ngọc lục bảo tại Afghanistan chịu sự kiểm soát của các lãnh chúa và các nhóm chính trị. Hệ thống thu thuế thiếu minh bạch khiến chính quyền không thể tận dụng nguồn lợi lớn từ tài nguyên này. Hiện tại, chính quyền Taliban đã thiết lập quy trình kiểm soát chặt chẽ hơn, từ cấp phép khai thác đến đấu giá và thu thuế.

Ngoài ngọc lục bảo, các loại đá quý khác như hồng ngọc, sapphire và garnet cũng được đưa vào danh mục đánh thuế. Chính quyền đang mở rộng cấp phép khai thác tại các tỉnh khác, đồng thời kỳ vọng hoạt động khai khoáng sẽ thay thế cây thuốc phiện như nguồn thu nhập chính cho nền kinh tế.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định việc phát triển ngành khai khoáng tại Afghanistan không chỉ phụ thuộc vào tài nguyên mà còn yêu cầu cải thiện hạ tầng, chính sách minh bạch và môi trường đầu tư an toàn. Sự tham gia của các quốc gia như Trung Quốc, Nga và Iran mang lại cơ hội lớn nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ phụ thuộc vào các cường quốc này.