Bài 4: Cần có tiêu chuẩn về dinh dưỡng học đường

Thế giới thành công nhờ chuẩn hoá về dinh dưỡng học đường

Trao đổi với phóng viên Dân Việt, GS Nakamura Teiji - Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản đã chia sẻ câu chuyện về việc luật hóa dinh dưỡng học đường giúp cải thiện chiều cao cho người dân nước này.

Là người tham gia thiết kế chương trình giáo dục về khoa học dinh dưỡng cải tạo tầm vóc, thể trạng người Nhật, GS Nakamura Teiji cho rằng chìa khóa để cải thiện dinh dưỡng là chương trình bữa ăn học đường.

Luật Bữa ăn học đường của Nhật Bản năm 1954 được áp dụng trong ngành giáo dục, với tiêu chuẩn hấp thụ dinh dưỡng và tiêu chuẩn quản lý an toàn thực phẩm của bữa ăn trường học. Luật tập trung vào các nội dung chính: có tiêu chuẩn về dinh dưỡng cho bữa trưa học đường; xác định tiêu chuẩn về hàm lượng dinh dưỡng cần thiết; tiêu chuẩn về quản lý an toàn thực phẩm cho bữa trưa học đường…

Sau hơn 50 năm, người Nhật đạt được những thay đổi rõ rệt về tầm vóc, chiều cao. Năm 1954, người Nhật có chiều cao tương đương người Việt thì nay họ đã có chiều cao đứng top đầu châu Á.

Cũng theo GS Nakamura Teiji, bữa trưa học đường còn là cơ hội để trẻ em khám phá và học hỏi về nhiều lĩnh vực như dinh dưỡng, sức khỏe, nông nghiệp, thủy sản, lao động, chế biến thực phẩm, nấu ăn, vệ sinh thực phẩm, mối quan hệ giữa con người, môi trường và văn hóa ẩm thực một cách toàn diện.

Năm 2005, Nhật Bản tiếp tục ban hành Luật cơ bản về giáo dục dinh dưỡng, đề cập đến trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc nâng cao hiểu biết người dân về tầm quan trọng của chế độ dinh dưỡng. Các doanh nghiệp cũng chú trọng hợp tác với các bộ, ban ngành để áp dụng các phương pháp đo lường về dinh dưỡng.

Việt Nam tuy đã có nhiều cải thiện về dinh dưỡng trong những năm qua nhưng so với các quốc gia trên thế giới thì chiều cao người Việt vẫn còn khiêm tốn.

Thiếu hay thừa dinh dưỡng đều nguy hại

TS.BS Trương Hồng Sơn, Phó Tổng thư ký Tổng hội Y học Việt Nam, Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam cho biết, bữa ăn học đường có vai trò vô cùng quan trọng cho sự phát triển của trẻ ở lứa tuổi học đường. Việc thừa hay thiếu dinh dưỡng đều dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng trong đó bao gồm cả thừa cân béo phì.

Theo số liệu điều tra dinh dưỡng toàn quốc năm 2019-2020, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi của Việt Nam là 18,2%. Tỷ lệ trẻ thừa cân béo phì ở Việt Nam tăng hơn gấp đôi sau 10 năm, từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020.

Gánh nặng kép về dinh dưỡng ở tuổi học đường và tiền học đường gồm thiếu và thừa dinh dưỡng liên quan đến các bệnh mạn tính không lây. Giai đoạn tiểu học 6-11 tuổi là thời điểm cơ thể đẩy mạnh phát triển cả thể chất lẫn trí tuệ, đây là giai đoạn tích lũy dưỡng chất để chuẩn bị cho quá trình dậy thì. Vì vậy, nếu thiếu hụt dinh dưỡng sẽ ảnh hưởng đến quá trình hoàn thiện tầm vóc, trí lực của trẻ sau này.

"Bởi vậy, chuẩn hóa dinh dưỡng học đường sẽ giúp cung cấp năng lượng, vi chất thiết yếu, cải thiện tình trạng dinh dưỡng từ đó nâng cao thể chất, trí tuệ cho trẻ. Đồng thời, dinh dưỡng học đường cũng xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh cho trẻ như đa dạng thực phẩm, tăng cường rau xanh", TS.BS Trương Hồng Sơn nói.

Theo BS. Sơn, sau bữa trưa và bữa xế ở trường, bữa tối ở nhà, bố mẹ cần bổ sung dinh dưỡng cho con. Cần đảm bảo sự phân bố hợp lý giữa các bữa ăn ở nhà và ở trường. Năng lượng của bữa tối ở nhà nên chiếm 30-40% tổng nhu cầu năng lượng cả ngày.

Bữa ăn phải cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho từng nhóm đối tượng học sinh, bao gồm: trẻ bình thường, trẻ suy dinh dưỡng, trẻ thừa cân – béo phì. Năng lượng cung cấp cho các em phải đảm bảo đủ các chất dinh dưỡng, đặc biệt là 3 thành phần quan trọng: đạm (protein), đường bột (glucid), béo (lipid).

Bố mẹ cũng cần đánh giá chỉ số khối cơ thể BMI của con để điều chỉnh khẩu phần hợp lý.

Ngoài ra, cho trẻ ăn phối hợp nhiều loại thực phẩm. Bữa ăn hàng ngày cần đa dạng, có ít nhất 5 trong 8 nhóm thực phẩm trong đó nhóm dầu mỡ là bắt buộc. Ăn phối hợp nguồn đạm thực vật và động vật, chất béo động vật và thực vật. Đối với nhóm dưới 10 tuổi: tỷ lệ protein động vật so với protein tổng số >50%, trẻ cần ăn nhiều protein từ nguồn động vật hơn protein từ các nguồn khác. Đối với nhóm từ 11 tuổi trở lên: tỷ lệ protein động vật so với protein tổng số >35%.

Không nên cho trẻ ăn mặn, luôn sử dụng muối iod trong chế biến thức ăn, trẻ nên sử dụng dưới 5g muối/ ngày. Hạn chế tiêu thụ đường tinh chế. WHO khuyến cáo cần giảm tiêu thụ đường đôi, đường đơn trong khẩu phần, giảm lượng đường tiêu thụ dưới 10% tổng năng lượng nạp vào cơ thể.

Sử dụng nguồn thực phẩm sẵn có ở địa phương, ưu tiên các nguồn thực phẩm sạch, an toàn, có nguồn gốc rõ ràng để chế biến thức ăn.

Trẻ cần uống đủ nước hàng ngày. Trẻ 6-11 tuổi cần trung bình 1,3-1,5l nước, ưu tiên nước lọc, nước trái cây, sữa tươi không bổ sung thêm đường, nước rau, nước canh.

Theo Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia Trần Thanh Dương, trẻ em giai đoạn học đường có sự phát triển rất nhanh về thể chất và tâm lý nhưng cũng dễ bị tổn thương về dinh dưỡng. Các rối loạn dinh dưỡng do chế độ ăn không cân bằng bao gồm thiếu dinh dưỡng và thừa dinh dưỡng đều ảnh hưởng đến tầm vóc, trí tuệ và tăng nguy cơ mắc bệnh không lây nhiễm khi trưởng thành.

Khảo sát ở một số tỉnh thành năm 2017-2018 trong đó có Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh cho thấy tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ em tiểu học khu vực đô thị là 41,9%, tỷ lệ này ở trẻ em trung học cơ sở khu vực đô thị là 30,5%.

Một thực tế là tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em khu vực miền núi, vùng khó khăn, thiếu vi chất dinh dưỡng ở cả trẻ em nông thôn và thành thị, miền núi, thừa cân béo phì tăng rất nhanh ở khu vực đô thị.

Các chương trình, dự án nghiên cứu can thiệp cải thiện chế độ ăn, giáo dục dinh dưỡng, giáo dục thể chất cho trẻ em, học sinh và người dân, xây dựng nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt Nam, tháp dinh dưỡng, lời khuyên dinh dưỡng hợp lý… cũng được triển khai trong những năm qua.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Trần Thanh Dương, các chương trình này không được xây dựng thành quy định, tiêu chuẩn bắt buộc nên chưa đi vào thực chất. Cần luật hoá các quy định này để trở thành những quy định bắt buộc đối với các hệ thống giáo dục.

Chung quan điểm trên, GS.TS.BS. Lê Thị Hợp, nguyên Viện trưởng Viện Dinh dưỡng, Bộ Y tế, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Việt Nam cũng đưa ra khuyến nghị luật hóa/chính sách hóa dinh dưỡng học đường tại nước ta là vấn đề cấp thiết để có giải pháp bền vững và đồng bộ.