Cá niên

Cá Niêng (hay còn gọi là cá niên, cá mác-ở Nghệ An gọi là cá mát, cá sỉnh cao) là một loại đặc sản nức tiếng thơm ngon của vùng đất Bình Định, Quảng Ngãi, Quảng Nam. Ở Kon Tum cá Niêng có mặt tại huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum, chưa thưởng thức cá Niêng coi như bạn chưa biết gì về ẩm thực núi rừng.

Cá niên là đặc sản ở các huyện miền núi Quảng Nam (các huyện Đông Giang, Tây Giang, Nam Giang, Trà My, Phước Sơn). Loài cá đặc sản này sống ở những đoạn sông suối nước chảy xiết, nhất là ở chỗ có thác, ghềnh, nơi nhiều rêu bám trên đá.

Tại Gia Lai , loài suối có tên gọi là cá niên có nhiều nhất ở khu vực ngay trên đỉnh thác 50, đây là điểm đến hấp dẫn bậc nhất trong hành trình du lịch khám phá vùng đất cao nguyên. Thác 50 nằm trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng...

Bao đời nay, người dân thôn Tà Lang, Giàn Bí, xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, (TP Đà Nẵng) gắn liền với đặc sản cá niên-một loại cá suối. Theo tiếng Cơ Tu, cá niên được gọi là "A xiu hưr liêng". Già Siêng cho hay cá niên sống theo đàn, tập trung ở vùng nước sâu dọc các con sông, suối đầu nguồn, nơi có nước chảy xiết.

Cư dân miền núi quê tôi (tỉnh Quảng Nam) cho rằng, không có gì tuyệt vời hơn trên bàn thờ tổ tiên, ông bà vào dịp cúng tất niên có món cá niên nướng mộc được xiên vào những cây que tre cắm trên nồi hương. Họ quan niệm, cúng cá niên sẽ được hên, may mắn cả niên (năm).

Hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn (địa phận tỉnh Quảng Nam và TP Đà Nẵng) có diện tích lưu vực rộng đến 10.350km2, là một trong những sông nội địa lớn của Việt Nam. Đây cũng là con sông có hai loài cá đặc sản được mệnh danh cá tiến vua gồm cá chiên và cá niên.

Từ nguồn vốn ngân sách nhà nước, năm 2022, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Kon Tum phối hợp với UBND xã Đăk Ring (huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum) triển khai mô hình khuyến nông hỗ trợ người dân trên địa bàn xã nuôi cá niên thương phẩm...

Ở thượng nguồn những con suối nhỏ, hẹp chảy ra từ dãy Trường Sơn có loài cá niên - được gọi là cá “hảo hán” - chuyên bơi ngược dòng ăn rong rêu nơi bọt tung trắng xóa, thịt chắc nịch... Cá niên đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do các hình thức đánh bắt tận diệt.

Nhắc đến ẩm thực ở vùng đất Kon Plông (tỉnh Kon Tum), nếu chỉ giới thiệu đặc sản đã có trong thực đơn nhà hàng nơi đây (như cá tầm, gà nướng, cơm lam…), chắc chắn sẽ thiếu sót bởi còn những món ngon độc đáo được nấu từ cá niên với chuối rừng dân dã...

Sáng sớm một ngày đầu Xuân, nhóm thợ câu tầm 10 người ở thị trấn Khe Tre, Thượng Lộ, Thượng Nhật (huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên - Huế) "cơm đùm gạo bới" lên đường vào những con thác ở Bạch Mã để săn loài cá xanh (hay còn gọi là cá niên)