Đòn giáng mạnh xuống Nga ở Syria; Ai đã nắm quyền ở Syria?

   Các cuộc đụng độ giữa lực lượng chính phủ và nhóm vũ trang đối lập Hayat Tahrir al-Sham (HTS) ở các tỉnh Aleppo và Idlib, Syria cuối cùng đã dẫn đến kết quả chế độ của ông Assad sụp đổ. Ảnh Getty Images

 Căn cứ hải quân Nga tại Tartus cung cấp hỗ trợ hậu cần cho các hoạt động của Điện Kremlin trên lục địa châu Phi. Các nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) cho rằng, việc mất căn cứ này sẽ làm gián đoạn việc luân chuyển nhân sự, tiếp tế và khả năng triển khai sức mạnh quân sự của Nga trong khu vực. Điều này sẽ đặc biệt ảnh hưởng đến các hoạt động ở Libya và châu Phi cận Sahara, nơi Nga tìm cách duy trì ảnh hưởng của mình.

Theo ISW, Điện Kremlin có thể cố gắng bù đắp cho những tổn thất của mình bằng cách tăng cường sự hiện diện ở Libya hoặc Sudan, nhưng việc thiếu các thỏa thuận chính thức với các quốc gia này và cơ sở hạ tầng yếu kém khiến những kế hoạch này trở nên phức tạp.

Nga đã sử dụng Syria làm đầu cầu để duy trì sự hiện diện của mình ở Châu Phi. Việc mất đi điểm mạnh này sẽ có tác động tàn phá đến các hoạt động của Nga ở Libya và khu vực Sahel.

Các nhà phân tích cho rằng sự sụp đổ của chế độ Bashar al-Assad tại Syria sẽ đặt ra thêm thách thức cho chiến lược của Nga. Sự sụp đổ của chế độ Assad và việc Nga không thể duy trì chế độ này sẽ gây tổn hại đáng kể đến hình ảnh toàn cầu của Nga như một đồng minh đáng tin cậy, cũng như đặt ra câu hỏi về ảnh hưởng của nước này đối với các chế độ ở châu Phi mà Nga đang tìm cách hỗ trợ và mục tiêu địa chính trị rộng lớn hơn là định vị mình như một cường quốc toàn cầu.

Theo báo cáo, Điện Kremlin đã đạt được thỏa thuận vào ngày 8/12 với các nhà lãnh đạo phe đối lập Syria không xác định để đảm bảo an ninh cho các căn cứ quân sự của Nga tại Syria, nhưng nội dung và thời hạn của thỏa thuận này vẫn chưa rõ ràng do tình hình chính trị bất ổn và thay đổi nhanh chóng trên thực địa tại Syria.

ISW đã thu thập được những chỉ số mạnh mẽ cho thấy Nga đã đặt ra các điều kiện để sơ tán tài sản quân sự của mình khỏi Syria và căn cứ quân sự của Nga không an toàn. Ngay cả khi Nga duy trì một số hoặc toàn bộ căn cứ của mình ở Syria, thì đó vẫn là một mất mát địa chính trị lớn đối với Moscow, vì việc Nga tiếp tục đóng quân ở Syria sẽ phụ thuộc vào các nhóm đối lập Syria mà Điện Kremlin trước đây từng gọi là khủng bố. 

 Việc mất các căn cứ của Nga ở Syria sẽ có tác động lớn đến dấu ấn quân sự toàn cầu của Nga và khả năng hoạt động ở Châu Phi. Những blogger người Nga – nhiều người trong số họ đã chiến đấu hoặc đưa tin về cuộc chiến tranh Syria – đang tức giận về sự sụp đổ của chế độ Assad, chỉ trích đây là một thất bại nữa của chính sách đối ngoại Nga trong việc gây dựng và duy trì ảnh hưởng ở những khu vực có tầm quan trọng chiến lược.  

 Ai đã nắm quyền ở Syria?

Cuộc nổi loạn đáng chú ý này bắt đầu ở thành phố Aleppo phía bắc và được thực hiện bởi Hayat Tahrir al-Sham (HTS), một liên minh Hồi giáo Sunni được thành lập năm 2017 từ một số lực lượng đối lập cam kết lật đổ Assad và thành lập một Tiểu vương quốc Hồi giáo ở Syria.

Tiền nhiệm của Jabhat al-Nusra, chi nhánh của al-Qaeda, HTS đã cố gắng đổi tên vào năm 2016 bằng cách tách khỏi các thành phần này và thống nhất các lực lượng đối lập của Syria dưới một tổ chức duy nhất. Vào năm 2017, nhóm này đã kiểm soát thành phố Idlib ở phía tây bắc và đến năm 2021, đã củng cố vị thế là nhóm đối lập phi nhà nước hùng mạnh nhất trong nước, theo Trung tâm An ninh và Hợp tác Quốc tế của Đại học Stanford. 

Mặc dù đã tách khỏi al-Qaeda vào năm 2017, hệ tư tưởng của HTS vẫn giữ nguyên ảnh hưởng thánh chiến nặng nề và nhóm này hiện được Liên hợp quốc, Mỹ, Nga, Anh và một số quốc gia khác phân loại là tổ chức khủng bố. Tuy nhiên, ngày 9/12, Bộ trưởng Anh Pat McFadden cho biết nước ông có thể đưa ra "quyết định tương đối nhanh chóng" về việc đảo ngược chỉ định nếu HTS có thể ổn định Syria.

"HTS tìm cách thiết lập một hệ thống quản lý dựa trên cách giải thích luật Hồi giáo của mình", Tiến sĩ Neil Quilliam thuộc Chatham House nói với Newsweek. Ông nói thêm rằng nhóm này đã "công khai tách mình khỏi al-Qaeda" và đã dành 4 năm qua "để chuẩn bị, đào tạo và phát triển năng lực thực hiện một chiến dịch lớn chống lại các lực lượng của chế độ".  Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, ước tính về quy mô của nhóm này dao động từ khoảng 12.000 đến 30.000 người và được cho là có thể tài trợ cho các hoạt động của mình thông qua việc kết hợp buôn bán ma túy và đánh thuế những người sống trong khu vực do nhóm kiểm soát. Cuộc nổi loạn mới nhất của nhóm này cũng được lực lượng dân quân do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn ở Syria hỗ trợ, hoạt động dưới danh nghĩa Quân đội Quốc gia Syria, một liên minh đã hoạt động tại nước này kể từ khi cuộc nội chiến bắt đầu vào năm 2011.