Thiết bị có kích thước bằng hộp bánh pizza này có thể là cứu cánh của Ukraine

Ngồi cùng bàn tối hôm đó là Joe Marshall, một nhà nghiên cứu kỳ cựu tại Talos, đơn vị tình báo mạng của Cisco, người đã chăm chú lắng nghe người Ukraine giải thích vấn đề của họ về bít tết và đồ uống. Marshall đã dành nhiều năm để bảo vệ hệ thống điện ở Ukraine và những nơi khác khỏi bị phá hoại, nhưng ông chưa bao giờ giải quyết vấn đề như Ukrenergo.

Tên lửa phá hủy một trạm biến áp điện cao thế, do Ukrenergo vận hành, cung cấp điện cho hơn 6 triệu người tiêu dùng ở nhiều thành phố giống như một phần của mạng lưới điện quốc gia.  Ảnh Getty

Sau bữa tối, Marshall quay trở lại khách sạn và vắt óc tìm ra giải pháp khả thi.

"Thời gian là một yếu tố", ông nói.  Marshall đã dành hàng giờ để xem các video trên YouTube do một chuyên gia chiến tranh điện tử đăng tải, đồng thời nhận được lời khuyên từ các quan chức Mỹ và các chuyên gia an ninh mạng công nghiệp tại Cisco và các nơi khác. 

Là nhà sản xuất thiết bị mạng máy tính lớn nhất thế giới, Cisco có nguồn lực dồi dào. Marshall và nhóm hơn chục kỹ sư của ông đã phải làm việc để tạo ra một thiết bị rất phổ biến, được gọi là bộ chuyển mạch ethernet công nghiệp, để phù hợp với nhu cầu cụ thể của lưới điện Ukraine.

Cisco ước tính chi phí vật liệu xây dựng và vận chuyển thiết bị chuyển mạch là 1 triệu USD, nhưng công ty cho biết họ đã tặng thiết bị này miễn phí cho Ukrenergo.

Taras Vasyliv, người giám sát việc điều phối điện cho Ukrenergo, đã ví các công tắc được chế tạo riêng giống như một "đèn pin" dành cho một bác sĩ phẫu thuật đang cố gắng phẫu thuật trong bóng tối.

Công tắc này cho phép một trạm biến áp điện – nơi có nhiệm vụ quan trọng là chuyển đổi năng lượng từ điện áp cao sang điện áp thấp – giao tiếp với các bộ phận khác của lưới điện. Điều quan trọng là các công tắc này cần được trang bị đồng hồ bên trong để có thể tính toán các phép đo thời gian chính xác, cung cấp yếu tố dự phòng và cung cấp cho người vận hành lưới khả năng hiển thị ngay cả khi hệ thống GPS ngừng hoạt động.

Nếu không, "bạn bị mù", Vasyliv nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại từ Kiev.

Vasyliv nói với CNN rằng một số đồng nghiệp của ông đã thiệt mạng trong chiến tranh khi quân đội Nga tấn công cơ sở hạ tầng của Ukrenergo. Nhưng việc bật đèn và tránh cuộc không kích tiếp theo đã giúp ông tiếp tục tiến lên.

"Chỉ cần làm công việc của mình và làm thật tốt", Vasyliv tự nhủ.

Bí mật chuyển sang Ukraine

Trong vòng vài tuần sau bữa tối ở Thung lũng Silicon, Marshall và nhóm của ông đã phát triển được một nguyên mẫu. Để xem liệu nó có thực sự hoạt động hay không, Cisco phải tìm cách đưa chúng vào Ukraine.

Marshall, cựu nhà thầu CNTT của Lầu Năm Góc đến từ Alabama, đã nhờ đến một quan chức Mỹ để tìm kiếm chuyến bay khởi hành từ một căn cứ quân sự ở Bờ Đông vào tháng Tư. Chuyến bay đã đến Đức trước khi đến Rzeszów, Ba Lan, một trung tâm hỗ trợ nhân đạo và quân sự cách biên giới Ukraine khoảng 60 dặm.

Từ đó, các nguyên mẫu được chất lên tàu để đi đến Ukraine, nơi chúng được lặng lẽ chuyển giao cho Vasyliv và nhóm kỹ sư Ukrenergo của ông.

Với việc văn phòng của họ ở Kyiv bị phá hủy một phần do pháo kích, Vasyliv cho biết các kỹ sư của ông đã thử nghiệm công tắc này trong một văn phòng buồn tẻ ở miền Tây Ukraine.

"Điều này trông giống như các công ty khởi nghiệp ở California từ năm 1970 hơn là một phòng thí nghiệm hào nhoáng nào đó", ông nói.

Các thiết bị chuyển mạch đã hoạt động và Cisco đã tăng cường sản xuất để hàng chục thiết bị chuyển mạch khác có thể đến Ukraine.

Các quan chức Mỹ quen thuộc với dự án của Cisco đã miễn cưỡng thảo luận về các chuyến hàng cụ thể vì sợ làm lộ khả năng ngăn chặn của Nga. Theo Microsoft, chính nhóm phá hoại mạng GRU đã cắt đèn ở Ukraine trước đó đã làm hỏng các máy tính tại các công ty hậu cần ở Ba Lan đang phục vụ Ukraine.

Nhưng trong suốt ba tháng mùa đông năm ngoái, Bộ Năng lượng đã "xác định, mua sắm và vận chuyển" gần 20 tấn thiết bị điện tới Ukraine trên các máy bay chở hàng của Không quân Mỹ.

Nhiều năm Nga tấn công vào lưới điện Ukraine

Đằng sau hậu trường, các quan chức Mỹ thường điều phối việc chuyển giao công nghệ quan trọng cho Ukraine. Bộ Quốc phòng Mỹ hiện đang trả tiền cho SpaceX để  cung cấp dịch vụ vệ tinh Starlink ở Ukraine,  bộ này cho biết  vào tháng 7 mà không tiết lộ giá của hợp đồng.

Các quan chức Mỹ chịu trách nhiệm bảo vệ ngành điện của Mỹ cũng đã nghiên cứu hành vi phá hoại kỹ thuật số của Nga đối với lưới điện Ukraine trong gần một thập kỷ - để giúp Ukraine nhưng cũng để đảm bảo các công ty điện lực của Mỹ biết cách chống lại các kỹ thuật hack.

Khi GRU lần đầu tiên sử dụng các công cụ hack để cắt điện cho khoảng 225.000 người Ukraine vào mùa đông năm 2015, theo cáo trạng của Mỹ và các chuyên gia tư nhân, Bộ An ninh Nội địa đã cử một nhóm đến Ukraine để nghiên cứu pháp y về vụ tấn công. Một cuộc tấn công mạng nhằm làm gián đoạn quyền lực khác ở Ukraine vào năm 2016 cho thấy người Nga đang phát triển các kỹ thuật của họ.

Theo công ty an ninh mạng Mandiant của Mỹ, vào ngày 10/10/2022, GRU đã nhắm mục tiêu vào một cơ sở điện giấu tên của Ukraine, "gây ra sự cố mất điện ngoài kế hoạch" cùng lúc quân đội Nga  tiến hành các cuộc không kích vào cơ sở hạ tầng điện trên khắp Ukraine,  theo công ty an ninh mạng Mandiant của Mỹ. Các quan chức Ukraine nói với CNN rằng rất khó để phân biệt liệu các cuộc không kích hay tấn công mạng có gây ra tình trạng ngừng hoạt động điện hay không.

Nhưng vụ việc làm dấy lên khả năng tấn công mạng của Nga đang ngày càng phát triển nhanh hơn các công cụ mới nhằm phá vỡ quyền lực ở Ukraine, bị đẩy nhanh bởi nhịp độ và yêu cầu của chiến tranh.

Cuộc tấn công mạng năm ngoái ở Ukraine "chứng minh sự phát triển của các khả năng đe dọa được cải tiến và nhanh hơn có thể được tận dụng ở Bắc Mỹ", NERC, cơ quan quản lý lưới điện Bắc Mỹ, cho biết trong một tuyên bố với CNN, đề cập đến các khả năng mạng nhắm mục tiêu thiết bị công nghiệp.

Ít nhất một trong những phòng thí nghiệm nghiên cứu ưu tú của Bộ Năng lượng – nơi chi hàng triệu đô la hàng năm để dự đoán các mối đe dọa tấn công mới đối với lưới điện của Mỹ – sẽ nghiên cứu chặt chẽ các phương pháp mà GRU đã sử dụng trong vụ hack tháng 10 năm 2022 ở Ukraine, các nguồn tin quen thuộc với vấn đề này cho biết trên CNN.