Yếu tố then chốt nào giúp Việt Nam phát triển Trí tuệ nhân tạo phục vụ kinh tế?

TS. Padmanabhan Anandan là nhà khoa học nổi tiếng toàn cầu về Thị giác Máy tính và Trí tuệ nhân tạo, đã xuất bản hơn 60 bài báo khoa học trên các tạp chí và hội nghị hàng đầu với sở hữu hơn 18.000 trích dẫn. Ông là nhà sáng lập của AI Matters Advisors LLC và hiện là Chủ tịch Hội đồng điều hành của Telangana AI Mission (T-AIM) Graphic. Trước đó, TS. Anandan là Giám đốc Điều hành của Microsoft Research ở Ấn Độ và Giáo sư Khoa học Máy tính tại Đại học Yale.

Trả lời phỏng vấn bên lề sau phiên Toạ đàm 3 và 4 của chuỗi "Khoa học vì cuộc sống" trong khuôn khổ Tuần lễ KHCN VinFuture 2023, TS. Padmanabhan Anandan đã giải đáp rất nhiều vấn đề liên quan đến Trí tuệ nhân tạo (AI).

PV: Ông nghĩ AI đã giúp thay đổi thế giới như thế nào?

TS. Padmanabhan Anandan: Một câu hỏi bao trùm ý nghĩa khá rộng. Theo tôi, mọi khía cạnh của cuộc sống ngày nay đều được AI chạm đến, từ mua sắm, thuê một chiếc ô tô, giao dịch ngân hàng... đều có thể sử dụng AI. 

Ngày càng có nhiều phương pháp điều trị và chẩn đoán y tế được thực hiện bằng AI. Các doanh nghiệp vận hành trên nền tảng AI. Vì vậy, AI đã trở thành một phần trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Nó đang thay đổi cách chúng ta làm mọi việc, giúp chúng ta trở nên khác biệt, tốt hơn và hiệu quả hơn. Ngày nay, AI cũng tạo ra những thứ tiêu cực, nhưng nhìn chung nó đang thay đổi những gì chúng ta làm, cách chúng ta sống.

PV: Đó có phải là tác động tích cực không thưa ông?

TS. Padmanabhan Anandan: AI có tác động tích cực không? Điều đó tùy thuộc vào chúng ta, phải không? AI là một công cụ, giống như những thứ khác. Việc chúng ta sử dụng nó cho tác động tích cực hay tiêu cực tùy thuộc vào chúng ta. 

Thành thật mà nói, nó có thể sẽ là sự kết hợp của cả hai. Nó sẽ có tác động tích cực theo nghĩa nó giúp chúng ta làm mọi việc tốt hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn. Và nó cũng cho phép phạm vi tiếp cận lớn hơn. Ví dụ: Những người không có quyền truy cập vào một số dịch vụ nhất định có thể có được dịch vụ đó nhờ AI.

Tuy nhiên, nó cũng được dùng với mục đích tiêu cực. Chúng ta đã biết nó dùng để chia rẽ mọi người, tuyên truyền những thông tin sai sự thật, tin giả. Và nó có thể được sử dụng để thiên vị mọi người theo nhiều cách khác nhau. Vì vậy, nó có thể được sử dụng cho cả hai.

PV: Trí tuệ nhân tạo phát triển sẽ tạo ra những thách thức và tiềm ẩn những nguy cơ. Ông nghĩ sao về vấn đề này?

TS. Padmanabhan Anandan: Bạn biết đấy, tôi có thể chỉ ra ba cách khác nhau về những tác động tiêu cực. Điều đầu tiên tôi đã đề cập, đó là nó cho phép mọi người lan truyền thông tin sai lệch. Chúng ta có thể tạo ra tin tức giả, chúng ta có thể tạo ra những hình ảnh, video giả mạo nhưng mà trông thật như thể điều gì đó đã xảy ra trong khi nó không hề xảy ra. Và nó sẽ bị những người xấu lợi dụng để làm những việc xấu.

Cách thứ hai mà AI thực sự có thể tạo ra tác động tiêu cực hơi khác một chút. Việc tiếp cận các giải pháp AI thường sẽ đến với những người có nhiều tiền hơn, nhiều nguồn lực hơn ở tầng lớp thượng lưu. Khi đó, những người không có bất kỳ công nghệ nào khác rất có thể sẽ bị bỏ lại phía sau. Vì vậy, rất có thể nhiều nguồn lực và giải pháp sẽ đến tay những người giàu có. Vì vậy, nó có thể phân chia và phân cực xã hội về mặt kinh tế.

Và thứ ba, tôi nghĩ là chúng ta chưa điều chỉnh cách AI sẽ thay đổi lực lượng lao động và cuộc sống của chúng ta. Vì vậy, bạn biết đấy, có một câu hỏi lớn là chúng ta sẽ thích ứng như thế nào với thực tế là AI có thể tự động hóa rất nhiều công việc. Và đây là một thách thức. Nhiều việc làm mới sẽ được tạo ra, nhưng chúng ta phải ứng phó với nó.

PV: Có người cảnh báo rằng AI sẽ là mối đe dọa lớn nhất cho xã hội con người. Ông có nghĩ rằng các nhà khoa học có thể kiểm soát điều này hay không?

TS. Padmanabhan Anandan: Bản thân AI không phải là mối đe dọa đối với con người. Bởi vì nó giống như bất kỳ công nghệ nào khác, nó là một công cụ, nó có một lượng kiến thức đáng kinh ngạc, học hỏi từ những gì chúng ta làm và có thể áp dụng và làm cho nó tốt hơn.

Ví dụ như trong nghiên cứu khoa học, AI thực sự đang có những tiến bộ vượt bậc. Nhưng nó có thể bị người ta lợi dụng để làm điều xấu. Nó có thể được vũ khí hóa như bất kỳ công cụ nào khác. Vì vậy, mối đe dọa mà tôi không nghĩ đến từ chính AI dù thực tế nó có thể là một vũ khí rất mạnh. Nó có thể là vũ khí mạnh hơn vũ khí hạt nhân vì nó là vũ khí thông tin. Và nó sẽ bị kẻ xấu lợi dụng để làm việc xấu.

Làm thế nào để chúng ta giảm thiểu nó? Không phải các nhà khoa học có thể giảm thiểu nó. Bạn biết đấy, các nhà khoa học có thể làm những việc như giúp phát hiện khi nào AI đang bị sử dụng sai mục đích. Có lẽ khi nó tạo ra thông tin sai lệch, những thứ như vậy. Và nó cũng có thể xây dựng các biện pháp kiểm soát để đảm bảo rằng các câu trả lời mà AI đưa ra là có trách nhiệm hoặc phù hợp với các giá trị đạo đức của chúng ta. Tuy nhiên, xã hội sẽ phải ngăn chặn nó bị sử dụng cho các mục đích xấu.

PV: AI không những thông minh hơn con người mà còn là đối tượng bí ẩn với con người. Vậy thì liệu rằng con người trong tương lai có thể bị thay thế hoàn toàn bởi AI?

TS. Padmanabhan Anandan: AI sẽ không thể thay thế con người bởi vì rõ ràng AI không thể trở thành bộ não của con người. Chúng là những thực thể khác với con người. Chúng là những công cụ được con người thiết kế ra.

Tất nhiên, chúng ta đều hiểu rằng AI với chúng ta vẫn là một điều bí ẩn. Nhưng chúng ta đều hiểu, tất cả những phép màu, những điều kỳ diệu đó đều được sinh ra bởi con người và cần được sử dụng vào những mục đích tốt. Điều quan trọng ở đây là con người phải có sự kiểm soát đối với việc sử dụng trí tuệ nhân tạo.

Có một điểm nữa rất khác biệt mà AI sẽ không bao giờ có thể thay thế được con người đó là: Con người luôn luôn có tham vọng, có kì vọng và AI chỉ là một hệ thống máy móc và chúng không có tham vọng, kì vọng giống như con người.

PV: Theo quan điểm của chuyên gia, các quốc gia cần phải làm gì để có thể kiểm soát được những tác động tiêu cực từ việc sử dụng AI?

TS. Padmanabhan Anandan: Trước hết, chúng ta đều hiểu rằng bất cứ một công nghệ nào cũng sẽ giống như hai mặt của một đồng xu, nó sẽ có lợi và có hại, chúng có thể được sử dụng bởi những người xấu với những mục đích xấu. Chúng ta có thể thấy rõ ràng trong câu chuyện về vũ khí, nếu ai đó có một lượng vũ khí, họ hoàn toàn có thể sử dụng cho mục đích phá hủy.

Chúng ta đều biết 5 năm trước trong các cuộc bầu cử ở Mỹ đã xảy ra các vụ hacker, tức là họ truy cập và họ sử dụng trí tuệ nhân tạo để thu thập các thông tin trái chiều và gây ra những cái hậu quả vô cùng tiêu cực.

Và xin được chia sẻ một số những điểm hết sức tích cực liên quan đến công nghệ trí tuệ nhân tạo, đó là công nghệ trí tuệ nhân tạo AI có thể giúp con người giải quyết được nhiều vấn đề.

Xin được lấy hai ví dụ cụ thể. Thứ nhất, công nghệ AI có thể giúp người nghèo, tức là những người yếu thế khi mà họ không có được tiếp cận đầy đủ, cụ thể ở đây là với dịch vụ về y tế. Tiếp đó, công nghệ này có thể hỗ trợ những người nông dân trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Tất cả những khó khăn, thách thức này chúng ta sẽ sử dụng AI để giải quyết.

Nhưng câu chuyện là chúng ta sẽ sử dụng thế nào chuyên môn, kinh nghiệm của con người. Chúng ta tích hợp chúng vào những thuật toán trong công nghệ trí tuệ nhân tạo, và trí tuệ nhân tạo có thể giúp con người hỗ trợ được những người yếu thế, những người thiệt thòi, nhất ở những khu vực vùng sâu, vùng xa. Và đấy chính là những điểm rất tích cực về công nghệ AI. 

PV: Để khai thác, phát triển hiệu quả AI phục vụ kinh tế thì dữ liệu vẫn là yếu tố quan trọng. Khi mà dữ liệu còn phân tán thì ông có lời khuyên gì để Việt Nam có thể khai thác hiệu quả công nghệ AI trong phát triển kinh tế?

TS. Padmanabhan Anandan: Một trong những thách thức mà chúng ta gặp phải trong việc sử dụng AI để mang lại lợi ích cho xã hội đó là chúng ta phải có một nguồn dữ liệu có sẵn. Vì vậy, điểm quan trọng đầu tiên là chúng ta cần phải có những hạ tầng để chia sẻ dữ liệu. 

Có thể lấy một ví dụ rất cụ thể, đó là Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec. Họ có một hệ thống sử dụng dữ liệu, họ thu thập các dữ liệu để quản lý các danh mục về bệnh nhân được tốt hơn, mang lại những dịch vụ chất lượng hơn dành cho bệnh nhân. Yếu tố mấu chốt ở đây là chúng ta sẽ cần phải thu thập dữ liệu, tổng hợp dữ liệu, tinh chỉnh dữ liệu, làm sạch để chúng ta có thể sử dụng một cách hiệu quả dữ liệu đó. Câu chuyện này không chỉ cần sự vào cuộc của khu vực tư nhân, mà còn cần sự vào cuộc hết sức quyết liệt của cả Chính phủ để đảm bảo cho chúng ta có đủ đầu tư vào các cơ sở hạ tầng để giúp chia sẻ lợi ích AI mang lại trong cộng đồng.

PV: Chuyên gia nhìn nhận thế nào về cuộc đua AI trên toàn cầu cũng như những xu hướng phát triển của AI trong thời gian tới?

TS. Padmanabhan Anandan: Chúng ta đều biết rằng AI hiện nay đang rất phổ biến và tất cả mọi người, tất cả các bên, các doanh nghiệp, các tập đoàn lớn đều muốn tham gia vào cuộc đua này và làm cho công nghệ AI trở nên ngày càng hoàn hảo hơn.

Để chiến thắng trong cuộc đua này trên toàn cầu, trước đây chúng ta đã biết đến một công nghệ nằm trong công nghệ trí tuệ nhân tạo, đó chính là công nghệ về deep-learning. Deep-learning được sử dụng trong rất nhiều lĩnh vực, trong đó có cả các lĩnh vực về giám sát và theo dõi. Và thực ra bây giờ trong cộng đồng cũng có những người họ nói rằng việc phát triển quá nhiều công nghệ, đôi lúc khiến họ cảm thấy công nghệ đang làm phiền họ. Vậy thì không ai biết chắc được xu hướng sẽ phát triển cụ thể như thế nào. Nhưng rõ ràng trong 5 năm tới sẽ là thời điểm mà chúng ta chứng minh những công nghệ nào sẽ tồn tại và những công nghệ nào sẽ biến mất.

Xin được lấy một ví dụ về công nghệ ChatGPT và chúng ta đều hiểu đây là một công nghệ AI hỗ trợ rất mạnh về mặt ngôn ngữ. Thế nhưng, công nghệ ChatGPT vẫn chỉ bằng tiếng Anh và chưa có ở nhiều ngôn ngữ khác. Trong cuộc đua này, việc tích hợp tiếng Việt vào trong ChatGPT sẽ không tự động xảy nếu các doanh nghiệp lớn cũng không muốn đầu tư vào lĩnh vực này. Khi đó, đòi hỏi nỗ lực của Chính phủ. Và đó chính là điểm mà tôi muốn nói rằng, Việt Nam sẽ phải cần hành động để có được thành tựu, vị thế của riêng mình trong cuộc đua về AI này.

PV: Một ý cuối cùng liên quan đến một câu chuyện về ứng dụng trong các ngành kinh tế. Với tốc độ phát triển của AI hiện nay thì theo ông nhìn nhận với các nước phát triển như Việt Nam, hướng tiếp cận như thế nào là phù hợp?

TS. Padmanabhan Anandan: Sẽ có 3 bước chính sẽ cần phải thực hiện. Thứ nhất, liên quan đến việc chúng ta phải có một hạ tầng số bền vững. Hạ tầng số này để thu thập, để lưu trữ và chia sẻ dữ liệu. Bởi vì chúng ta đều biết dữ liệu đóng một vai trò rất quan trọng trong công nghệ về trí tuệ nhân tạo. Liên quan đến hạ tầng số sẽ cần nỗ lực của cả khu vực tư nhân và khu vực công. Tuy nhiên về hạ tầng của một quốc gia thì khu vực công vẫn sẽ là khu vực sẽ dẫn dắt câu chuyện chuyển đổi này.

Thứ hai đó là chúng ta cần phải có một hệ sinh thái toàn diện và thật sôi động. Trong đó, các doanh nghiệp, các công ty khởi nghiệp có được một môi trường thuận lợi để có thể phát triển ý tưởng đột phá về công nghệ, những đổi mới sáng tạo có thể dẫn đầu. Có thể nhìn vào những nỗ lực của doanh nghiệp như Tập đoàn Vingroup. Và cũng cần phải có sự tham gia rất chặt chẽ của Chính phủ cũng như tất cả các bên liên quan cũng như là sự chung tay của cộng đồng. Chúng ta đều biết rằng mọi ý tưởng nếu như chúng không được ươm mầm, không được hỗ trợ để phát triển thì chúng sẽ mãi nằm đó và sẽ không trở thành một giải pháp để đóng góp cho cộng đồng.

Bước thứ ba, liên quan đến lĩnh vực về chăm sóc sức khỏe, y tế công cộng. Khi mà chúng ta có một hạ tầng như vậy về dữ liệu thì chúng ta phải có tập huấn và đào tạo cho đội ngũ y, bác sĩ, đội ngũ y tá, điều dưỡng. Họ có thể sử dụng những hạ tầng về công nghệ đó, làm sao để có thể mang lại chất lượng tốt hơn trong dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho người dân. Tôi nghĩ đó là ba bước quan trọng mà một đất nước như Việt Nam cần thực hiện.