3 nghi án chấn động triều Nguyễn đến nay chưa có lời giải

Dù hàng trăm năm trôi qua, nhưng 3 nghi án dưới triều Nguyễn: vua Minh Mạng triệt dòng đích hoàng tử Cảnh, vua Tự Đức là con ai, vua Bảo Đại là con ai vẫn còn những điều bí ẩn, để lại cho hậu thế biết bao thắc mắc.

Vua Minh Mạng triệt dòng đích hoàng tử Cảnh?

Vụ Mỹ Đường (con trai hoàng tử Cảnh) thông dâm với mẹ đẻ xảy ra dưới triều vua Minh Mạng đã đặt ra câu hỏi, liệu vua có dựng nên câu chuyện tội lỗi này để triệt dòng đích hoàng tử Cảnh (con trưởng của vua Gia Long và Thừa Thiên Cao hoàng hậu Tống Thị Lan)?

Theo Đại Nam liệt truyện, Mỹ Đường, con trai lớn của Hoàng tử Cảnh và bà Tống Thị Quyên (con trai thứ hai là Mỹ Thùy). Theo truyền thống “phụ truyền tử kế”, hoàng tử Cảnh sẽ nối nghiệp Gia Long. Nhưng không may, hoàng tử mất trước khi thân phụ lên ngôi (năm 1801) khi mới 21 tuổi. Khi vua Gia Long ở ngôi, tuổi đã cao, các quan xin dựng ngôi Trừ nhị (người dự bị để nối ngôi vua). Có người xin lập hoàng tôn Mỹ Đường, vua không nghe. Năm 1820, vua qua đời, Hoàng tử Đảm lên ngôi lấy niên hiệu là Minh Mạng.

Sau khi lên ngôi, vua Minh Mạng đã thực hiện nhiều cải cách lớn cả trong lẫn ngoài. Trong việc gia đình, vua cho làm lại gia phả nhà Nguyễn (phân biệt thân sơ, phiên hệ, đế hệ)

Vụ việc Mỹ Đường thông dâm với mẹ đẻ là Tống Thị Quyên được sử sách của triều Nguyễn chép diễn ra vào cuối năm Minh Mạng thứ 5 (1824). Sách Đại Nam thực lục cho biết: Trước đó, có người cáo Mỹ Đường là người dâm dật, thông gian với mẹ đẻ là Tống Thị Quyên. Lê Văn Duyệt đem chuyện tâu kín. Vua sai bắt thị Quyên giao cho Lê Văn Duyệt dìm chết và cấm Mỹ Đường không được vào chầu hầu. Đến nay Mỹ Đường dâng sớ nói có bệnh xin nộp trả ấn sách và xin miễn làm thứ nhân, về ở nhà riêng. Vua với các công thần vào bàn và y cho. Tháng 2 năm Minh Mạng thứ 6 (1825), Mỹ Đường đã có tội ở nhà riêng, thường đến thăm con ở xã An Hòa, có người cho là trốn tâu lên. Vua bảo rằng: Hành vi của nó (Mỹ Đường) hơn là chó lợn, trẫm nghĩ cái tình Anh Duệ hoàng thái tử không nỡ làm tội, nay lại nghe kẻ bậy bạ xui khiến, muốn làm gì chăng? Liền sai thị vệ bắt về, phái binh canh giữ rồi tha.

Trong cuốn Chuyện các ông hoàng triều Nguyễn, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân cho rằng việc vua Minh Mạng giết chị dâu và giam các cháu là nỗi đau của hoàng tộc. Chuyện này có nhiều chi tiết hư hư thực thực không lấy làm chắc chắn. Ngay cả nhà sử học Trần Trọng Kim cũng phải thú nhận rằng: Việc ngài (Minh Mạng) giết chị dâu là bà vợ hoàng tử Cảnh và các cháu, thì không thấy sách nào chép cả, chỉ thấy một đôi người truyền ngôn như thế mà thôi. Việc ấy thực hư thế nào không rõ.

Ông Xuân cũng thừa nhận sách Đại Nam thực lục cũng có những điều khó hiểu. Ông đã đặt ra một số nghi vấn như sau: Một người như Mỹ Đường xung quanh có biết bao thê thiếp trẻ trung, đẹp đẽ, sao Mỹ Đường không thỏa mãn tính dâm dật ấy mà lại đi thông gian với mẹ? Nếu việc loạn luân ấy không may đã diễn ra thì diễn ra trong phòng the nơi công phủ kín đáo làm sao có người biết để báo cho Lê Văn Duyệt? Phải chăng đây là một thủ đoạn chính trị. Vua Minh Mạng dựng ra chuyện tội lỗi ấy để triệt dòng đích hoàng tử Cảnh? Việc làm này có liên quan gì đến sự kiện vua Minh Mạng cho làm lại gia phả nhà Nguyễn (phân biệt thân sơ, phiên hệ, đế hệ) không? Dẫu vậy, đến nay vẫn chưa có nhà sử học nào tháo gỡ được cái án này cả.

Vua Tự Đức là con ai?

Lúc còn ở ngôi, vua Thiệu Trị luôn canh cánh bên lòng chọn Hồng Bảo, con lớn của vợ thứ (Quý nhân Đinh Thị Hạnh) hay Hồng Nhậm con Quý Phi Phạm Thị Hằng (Từ Dũ Thái hậu) kế vị. Tháng 11 năm 1847 vua băng hà, đình thần triều Nguyễn, đứng đầu là Trương Đăng Quế theo di huấn của vua đưa Hồng Nhậm lên ngôi, lấy niên hiệu là Tự Đức.

Liền ngay sau đó, dư luận thời bấy giờ đã dấy lên thông tin cho rằng: Hồng Nhậm là con đẻ của Trương Đăng Quế, hoặc Trương Đăng Quế tư thông với bà Phạm Thị Hằng, Hồng Nhậm là con đẻ của hai người. Hồng Nhậm lên ngôi là do Trương Đăng Quế sắp đặt

Trong cuốn Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa, tác giả Yoshiharu Tsuboi có dẫn lời của Giáo sĩ Paul Gally trong bức thư gửi giáo sĩ Barrau của Hội Thừa sai Paris (15.1.1852), có đoạn viết: “Ông hoàng Bảo, cũng gọi là An Phong, với tư cách là trưởng nam của vua Thiệu Trị, tự nhiên đáng lẽ phải kế vị nhà vua... Nhưng ông Cai Trương, mà người ta thường gọi là Ông Quế, vị thượng thư đầy quyền lực ở triều đình đã cướp ngôi của ông, để dành cho con rể của ông ta là Tự Đức”.

Sách Nguyễn Phúc tộc thế phả thì cho biết: “Sử nhà Nguyễn chép về việc của An Phong quận vương quá vắn tắt, chứng tỏ thiếu minh bạch. Di chiếu đức Hiến Tổ (vua Thiệu Trị), tuy có chép trong Quốc triều chính biên, nhưng dính vào việc phế truất ông đương nhiên phải có đại thần Trương Đăng Quế và bà Từ Dũ”.

Theo cuốn Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam của Nguyễn Q.Thắng - Nguyễn Bá Thế: “Dư luận đương thời cho rằng Trương Quang Đản (con Trương Đăng Quế) là con vua Thiệu Trị, còn Tự Đức mới là con của Trương Đăng Quế tư thông với bà Từ Dũ”.

Những thông tin trên, có lẽ xuất phát từ một loạt các sự kiện liên quan đến việc tranh giành quyền lực giữa hai anh em Hồng Bảo và Hồng Nhậm.

Trong cuốn Vua trẻ trong lịch sử Việt Nam, tác giả Vũ Ngọc Khánh có lý giải việc này như sau: Ngay hôm đăng quang, lấy niên hiệu là Tự Đức, chàng trai trẻ Nguyễn Phúc Hồng Nhậm đã phải chứng kiến cảnh tượng bi đát, anh trai chàng là Nguyễn Phúc Hồng Bảo uất ức ngất (có tư liệu nói thổ huyết) giữa triều đường. Phái Hồng Bảo sau đó đã tung nhiều tin tức gây dư luận không hay cho Tự Đức như chuyện gây mối ngờ Tự Đức không phải là con vua Thiệu Trị, mà chính là con của Trương Đăng Quế. Bà vợ ông này chơi thân với bà Phạm Thị Hằng, đã tìm cách đánh tráo đôi trẻ sơ sinh, để đưa con họ Trương vào thế chỗ, giành ngai vàng.

Thực hư chuyện này thế nào đến nay vẫn chưa ai rõ. Nhưng từ đó đến nay, nghi án vua Tự Đức là con ai vẫn được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm.

Vua Bảo Đại là con ai?

Vua Khải Định có tất cả 12 bà vợ, nhưng chỉ có một con trai duy nhất là Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy (sau này là vua Bảo Đại), con bà Hoàng Thị Cúc (Đức Từ Cung). Theo một số nghiên cứu, vua Khải Định bất lực, không thích gần đàn bà, chỉ thích đàn ông. Điều này đã gây ra nhiều đồn đại về việc ai là người cha thực sự của vua Bảo Đại.

Trong sách Chuyện các bà trong cung, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân cho biết, ông Phụng hóa Công Bửu Đảo vốn bị mang tiếng là bất lực. Vợ đầu của ông là bà phủ thiếp Trương Như Thị Tịnh không chịu nổi ông đã dứt áo đi tu.

Năm 1907, sau khi vua Thành Thái bị phế truất, người Pháp định đưa Bửu Đảo lên ngôi, nhưng ngặt một nỗi ông đã 23 tuổi mà vẫn không có con. Đình thần không muốn đặt lên ngai vàng một người vô hậu như vậy nên phải chấp nhận đưa Duy Tân là con vua Thành Thái lên ngôi vua.

Năm 1912, một phép lạ đã xảy ra, bà Hoàng Thị Cúc (Đức Từ cung) phủ thiếp của ông Phụng hóa Công có thai (sau sinh ra Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy) và nhận là của ông hoàng. Sự kiện này đã dấy lên những mối hoài nghi ngay bên trong hoàng tộc ai là tác giả cái bào thai đó.

Để xác minh thực hư, bà Tiên cung (mẹ Bửu Đảo) và bà Thánh cung (chính thất của vua Đồng Khánh) đã sai đào một cái hố (sâu khoảng 2 tấc), bảo cô Cúc nằm sấp, để cái bụng có mang nằm lọt dưới hố, rồi dùng roi đánh tra hỏi cô Cúc lấy ai mà vu cho ông Phụng hóa công. Cô Cúc cắn răng chịu đựng hình phạt và chỉ đinh ninh một lời khai đích thị có mang với Bửu Đảo. Thế là các bà mừng rỡ công bố cho hoàng tộc biết Phụng hóa công sắp có con.

Tuy nhiên, theo lời kể của một số nhân vật thân tín với hoàng tộc như ông Phan Văn Dật và ông Ngũ đẳng Thị vệ Nguyễn Đắc Vọng, thì cái thai trong bụng cô Cúc không phải là của Phụng Hóa công, mà cô đã có thai với Hường Đ. từ trước.

Ông Nguyễn Đắc Xuân cho biết, được sự giúp đỡ của Bửu Dương, ông đã đọc 17 cuốn vở gồm 1.700 trang viết tay của thầy Ưng Đồng (con trai cụ Hường Đ) viết về lịch sử gia đình và họ hàng nhà mình. Qua tập di cảo đồ sộ ấy, ông đã lọc ra được một số chi tiết liên quan đến sự việc Vĩnh Thụy chính là con Hường Đ (Hường Để). Bửu Đảo đã nhờ hoàng thân Hường Đ. thuộc bậc ông, nhưng tuổi cùng trang lứa cháu giúp đỡ, san sẻ khó khăn không có con nối dõi, nên ông Hường Đ. đã ra tay giúp cháu.

Trong cuốn Bảo Đại hoàng đế cuối cùng, tác giả Lý Nhân Phan Thứ Lang đã dẫn một số giả thuyết của ông Phạm Khắc Hòe (một cận thần của vua Bảo Đại): Vĩnh Thụy là con của hai người đầy tớ phục vụ trong gia đình Phụng hóa công, nam tên là Thừa Quang, nữ tên là Thị Út, sau đổi là Thị Cúc. Nhưng đó là một chuyện hoang đường, sai về cơ bản vì nó không để ý đến một sự thật là Vĩnh Thụy rất giống vua Khải Định. Vĩnh Thụy là con một ông quan to ở Bộ Lễ là Dương Quảng Lược, em ruột của mẹ Vua Khải Định và điều đó cắt nghĩa vì sao Vĩnh Thụy lại giống Khải Định… Tuy có nhiều giả thuyết được đưa ra nhưng vẫn chưa có lập luận nào đứng vững, chưa có tác giả nào dám khẳng định và cam kết mình biết rõ sự thật ai là cha đẻ của Bảo Đại. Trong khi đó, các đương sự có đủ thẩm quyền trả lời về vấn đề này đã trở thành người thiên cổ.