ASEAN là không gian cực kỳ quan trọng về chiến lược với Việt Nam

Không gian phát triển mới

ASEAN được xem là nấc thang đầu tiên để Việt Nam hội nhập. Đại sứ đánh giá nấc thang đó có ý nghĩa thế nào?

- ASEAN được coi là cơ chế ưu tiên hàng đầu trong hoạt động hợp tác quốc tế của Việt Nam. Chính việc gia nhập ASEAN đánh dấu việc Việt Nam tham gia với tư cách thành viên một tổ chức quốc tế một cách đầy đủ: Có tiếng nói, quyền phủ quyết, có đóng góp ý kiến, nguồn lực, tham gia xử lý các vấn đề hàng ngày. ASEAN đã và sẽ tiếp tục là nền tảng vững hơn với Việt Nam trong thời gian tới.

Năm 1996 thành lập cơ chế hợp tác Á – Âu (ASEM) thì Việt Nam là đồng sáng lập cùng với 25 nước Á- Âu khác. Việt Nam đã tham gia đóng góp thiết thực sáng tạo, thể hiện ngay tâm huyết, nguyện vọng hoài bão của Việt Nam là đồng hành với khu vực và các nước trong khu vực.

Đến năm 1998 Việt Nam gia nhập APEC, từ ao làng chúng ta ra sông suối, ra biển lớn. Các hợp tác APEC mấy năm đó chuẩn bị cho Việt Nam tâm thế quen với hội nhập, các nguyên tắc của luật chơi, thúc đẩy đàm phán gia nhập WTO 2007. Cả chặng đường này là sự nâng tầm Việt Nam, Việt Nam trưởng thành rất nhanh, trong một thời gian rất ngắn chỉ hơn 10 năm từ 1995 – 2007.

Xin Đại sứ cho biết, cùng với quá trình tham gia của Việt Nam vào ASEAN thì hoạt động của ASEAN trở nên thực chất hơn thế nào?

- Thực chất hay không thì điều rất cần là hiệu quả cuối cùng. Hiệu quả chặng đường đầu của ASEAN là gắn các nước trong khu vực với nhau. ASEAN có mốc rất lớn là ASEAN 10. Việt Nam gia nhập năm 1995 đã tạo đà mở rộng ASEAN để trở thành ASEAN 10, biến một khu vực, một thị trường bị chia cắt trong chiến tranh lạnh thành thị trường thống nhất, khu vực thống nhất. Đó là điều trong lịch sử khu vực chưa bao giờ có với những nước độc lập. Việc mở rộng ASEAN đã tạo thành thị trường thống nhất trong khu vực, tạo thuận lợi cho phát triển. Cái cần nhất của các quốc gia là hòa bình, thì chúng ta đã không có chiến tranh từ đó đến nay. Đó chính là thực chất.

Thứ hai, hiệu quả là phải gắn kết các quốc gia trong khu vực chặt chẽ và phát triển. ASEAN 10 đã trở thành khu vực năng động, là nền kinh tế lớn thứ năm thế giới, chỉ trong vòng 20 – 30 năm nữa sẽ vươn lên thứ tư thế giới. ASEAN là thị trường mở rộng 650 triệu dân. Đi lại giữa các nước không cần visa, thanh niên có thể đi học, kiếm công ăn việc làm ở các nước thuận lợi, lợi ích đem lại sát sườn người dân.

Thứ ba, ở tầng nấc cao hơn, khi ASEAN gắn kết thành môi trường hòa bình, hợp tác, an ninh, phát triển, thì từng địa phương, tỉnh thành, từng người dân doanh nghiệp phải tận dụng được lợi ích đó. Đấy là giai đoạn hiện nay khi xây dựng cộng đồng ASEAN. Với Việt Nam, điểm nghẽn để Việt Nam có tham gia hiệu quả chính là sự tham gia và tận dụng hiệu quả của doanh nghiệp và người dân. Người dân mà đứng ngoài khuôn khổ môi trường, chính sách thuận lợi chính phủ tạo dựng rồi, thì chắc chắn là không hiệu quả. Khi tìm hiểu và gắn kết, coi chúng ta ở trong một đại gia đình, thì mới có không gian phát triển mới trong thời kỳ mới.

Trong thế kỷ 21 và thời đại số rất cần không gian phát triển, chứ không phải thị trường thuần túy. Đó là không gian phát triển về an ninh chính trị, gắn kết con người. Chính vì thế ASEAN là không gian cực kỳ quan trọng về chiến lược với Việt NAM, và sẽ càng quan trọng hơn trong 25 – 30 năm tới, với Việt Nam sẽ có bước chuyển lớn, chính ASEAN là nền tảng quan trọng cho chúng ta. Cũng có người đánh giá phê phán ASEAN chỉ họp và ra văn bản, nhưng phải có khuôn khổ pháp lý thì chúng ta mới hoạt động được.

Sự tham gia của các nước lớn

Việc thúc đẩy thảo luận vấn đề Biển Đông hay thu hút sự can dự nước lớn vào ASEAN có nói lên vai trò lớn hơn của ASEAN hay không, thưa Đại sứ?

- Thực ra ta phải nhìn rộng hơn các vấn đề của ASEAN, nhất là trong chặng đường tới. Chúng ta xây dựng ASEAN đến 2025 là hình thành cộng đồng, nhưng mới là bước đầu, còn phải phát triển nữa. Trong vài chục năm tới với an ninh phát triển của Việt Nam phải có không gian rộng lớn hơn, trong đó Biển Đông chỉ là một vấn đề, ngoài ra còn vấn đề sông Mekong, khoảng cách phát triển, khoảng cách về trình độ công nghệ cao hay là khoảng cách số, khoảng cách hội nhập. Nên giai đoạn tới thách thức về an ninh chính trị, quốc phòng, lãnh thổ, kinh tế đan xen với nhau . Nếu Biển Đông không ổn định, không đảm bảo tự do hàng hải và tự do thương mại trên Biển Đông sẽ ảnh hưởng lớn đến kinh tế, đến liên kết chuỗi trong khu vực và thế giới.

Trong mọi vấn đề, cách tiếp cận của chúng ta là ASEAN tranh thủ sự ủng hộ, hỗ trợ, tham gia của các trung tâm, nước lớn trên thế giới. Hiện nay các trung tâm, các cơ chế kinh tế thương mại hình thành rất khác nhau. Châu Âu xưa là Đức, Anh, Pháp, nhưng nay là EU và EU sau Brexit. Chúng ta phải có sự can dự không chỉ của các nước lớn mà của các trung tâm, không chỉ về kinh tế và an ninh mà còn vấn đề công nghệ số. Hiện nay công nghệ số cực kỳ quan trọng, là cốt lõi của thời đại hiện nay. Sự tham gia của các trung tâm lớn rất cần thiết khi chúng ta tranh thủ sự ủng hộ và đa phương hóa để bảo đảm cho an ninh, phát triển, chuyển đổi số.

Vậy ASEAN làm thế nào thể hiện vai trò trong điều phối quan hệ với các nước lớn, thưa Đại sứ?

- Đây là vấn đề đặt ra với tất cả khu vực, tất cả các quốc gia kể cả nước lớn. Cạnh tranh nước lớn ảnh hưởng đến các nước quan hệ của cả các nước không phải trong cuộc cạnh tranh, tác động vì sự gắn kết của thế giới, của các quốc gia khu vực quá chặt chẽ trong thế giới phẳng. Khu vực của chúng ta gồm những nước vừa và nhỏ, vị trí địa chính trị Đông Nam Á rất quan trọng, thì sự can dự của nước lớn rõ nét, kéo dài suốt lịch sử hàng nghìn năm ở khu vực.

Sự can dự cạnh tranh của các nước lớn thay đổi từng thời kỳ, Trong giai đoạn hiện nay do sự chuyển dịch trên thế giới ở giai đoạn then chốt, ngày càng nhanh trong thời đại số, tạo nên sự chuyển dịch chiến lược, kinh tế, chuyển đổi xã hội đan xen, tạo nên tình hình rất phức tạp, ứng xử của ASEAN là vấn đề lớn.

Bài học của 25 năm qua Việt Nam gia nhập ASEAN và hơn 50 năm ASEAN là các nước cần đa dạng hóa các mối quan hệ, có quan hệ tốt với các trung tâm, tranh thủ họ tham gia đóng góp vào khu vực, vì Đông Nam Á ngày càng quan trọng trong chiến lược toàn cầu của các nước lớn. Khuyến khích các nước tham gia nhưng tham gia tích cực, theo luật chơi chung, chuẩn mực chung. Vai trò của các nước ASEAN là phải thúc đẩy nguyên tắc không can thiệp trong quan hệ quốc tế, nguyên tắc độc lập tự chủ của các nước, thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, tôn trọng luật pháp quốc tế, tôn trọng luật chơi chung phù hợp yêu cầu mới. Bài học lớn của A sau chiến tranh lạnh 30 năm qua là A phải đóng vai trò trung tâm định hình cấu trúc luật chơi khu vực, dẫn dắt các cơ chế của Đông Nam Á. Chừng nào ASEAN làm được điều đó thì còn duy trì thành quả thời gian qua và phát huy được vai trò ASEAN.

Đề xuất Việt Nam thêm một nhiệm kỳ

Đã có những thảo luận về việc Việt Nam có tiếp tục làm Chủ tịch ASEAN một nhiệm kỳ nữa không, do năm nay có dịch Covid-19. Xin Đại sứ nói rõ hơn những thảo luận này diễn ra như thế nào? 

- Hiện nay có sự kỳ vọng và niềm tin vào Việt Nam rất lớn. Đó là kết quả nỗ lực và đóng góp của Việt Nam trong rất nhiều năm, suốt chặng đường vừa qua và đặc biệt trong năm nay. Đây là một năm khó khăn, không chỉ tình hình chung, mà kinh tế chính trị nội bộ từng nước đều có khó riêng. Tình hình hiện nay là thử thách, thử lửa đặt ra với nước chủ nhà ASEAN về năng lực ứng phó của từng nước, năng lực tạo ra sự đồng thuận.

6 tháng qua trên cương vị Chủ tịch ASEAN Việt Nam đã làm xuất sắc. ASEAN là một trong những tổ chức duy nhất duy trì hợp tác, giữ đúng lộ trình, chương trình nghị sự, hoạt động gần như không bỏ gì cả, vẫn có tọa đàm, hội thảo, thương lượng văn kiện. Thứ hai, Việt Nam ứng phó với Covid-19 rất tốt trong tình hình cấp bách, khiến các nước trong khu vực và quốc tế rất ấn tượng.

Chính vì sự tin tưởng và kỳ vọng đó, có nước, nhất là Brunei Chủ tịch ASEAN sang năm theo vần ABC, đã đề nghị không chính thức, thăm dò ta làm chủ tịch thêm một năm nữa. Việc này còn phải bàn nhưng chắc là ta vẫn giữ nguyên lộ trình, vì ta phải cân nhắc trong tổng thể hoạt động đối ngoại nói chung và phải có sự cân đối phù hợp với việc chuẩn bị cho Đại hội Đảng và các hoạt động trong nước.

Các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nga, Nhật qua điện đàm, trao đổi trực tuyến, đều đề nghị Việt Nam chia sẻ kinh nghiệm làm tốt vai trò ASEAN với các cơ chế hợp tác khác trong khu vực. Nhiều cơ chế trong khu vực bị trì trệ, do các nước khác nhau về ưu tiên, bận tâm trong nước do khó khăn kinh tế, dịch bệnh, cạnh tranh mâu thuẫn nhiều lên. Nhưng ta đã chèo lái vững vàng, vẫn đúng hướng đi, vẫn làm tốt, giữ nguyên lộ trình, tạo niềm tin cho ASEAN và đối với Việt Nam. 

Trân trọng cảm ơn Đại sứ!