Bầu cử tổng thống Mỹ 2024: Tổng thống điều hành đất nước từ nhà giam?

Với việc thắng áp đảo tại tiểu bang Iowa và sau đó là New Hampshire; đồng thời với sự bỏ cuộc của Ron DeSantis, cựu Tổng thống Mỹ D. Trump gần như chắc chắn sẽ trở thành ứng cử viên của Đảng Cộng Hòa và sẽ "tái đấu" với đương kim Tổng thống Biden vào đầu tháng 11 năm nay để giành quyền lãnh đạo nước Mỹ nhiệm kỳ tới. 

Ông Trump có bao nhiêu phần trăm cơ hội? Một kịch bản “điên rồ” nhất có thể xảy ra không: Tổng thống điều hành đất nước từ nhà giam? Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với GS Nguyễn Hữu Liêm, từng dậy bộ môn triết học tại San Jose City College (California - Mỹ) về vấn đề này.

Cũng khoảng thời gian này 4 năm trước, khi bàn về cuộc đua chiếc ghế Tổng thống Mỹ giữa ông Biden và ông Trump, GS nói ông thích ông Biden thắng cử hơn và GS đã “cá” với một số bạn bè là ông Biden sẽ thắng. Tháng 11 (năm đó) GS thắng cược thật! Vậy năm nay GS ủng hộ ai, dự đoán ai sẽ là Tổng thống 47 của nước Mỹ?

-Năm nay 2024 tôi không ủng hộ ứng cử viên Tổng thống Mỹ nào. Nhiều lý do để tôi có lập trường như thế. Có thể tôi sẽ không tham dự bỏ phiếu bầu cử trong suốt năm 2024 ở nhiều cấp từ trung ương đến địa phương.

Với tình hình như hiện nay, ngoại trừ những điều bất ngờ xảy ra, tôi nghĩ rằng cựu Tổng thống Trump có cơ hội tái đắc cử khá cao. Tôi không “đánh cược” lần này vì không cảm thấy hào hứng với cả hai ứng viên tổng thống Trump và Biden.

Đến giờ này thì không còn nghi ngờ gì nữa, ông Donald Trump sẽ là ứng cử viên của Đảng CH tại cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11 tới bất chấp những rắc rối về mặt pháp lý. Theo GS thì vì sao trong 4 năm qua, Đảng Cộng Hoà không tìm nổi một ứng cử viên nặng ký nào thay vì ông Trump?

-Ông Trump có một cá tính mạnh, dù kèm theo đó là những khiếm khuyết mà nhiều người đã và luôn chỉ trích, nhưng ông vẫn đáp ứng được như là “biểu tượng” chính trị của giới bảo thủ và bình dân của cử tri Mỹ. Đảng Cộng Hòa dù có nhiều cá nhân có triển vọng và khả năng lãnh đạo khác, nhưng không ai có thể vượt qua ông Trump vì ông Trump là một chính trị gia đã “ăn sâu” vào tâm trí khối cử tri Mỹ bất mãn với tình hình chính trị, xã hội chung ở hiện tại. Lịch sử nhân loại từ cổ chí kim không hiếm kiểu lãnh tụ theo trường phái mỵ dân, hớp hồn quần chúng với những khẩu hiệu dân túy, thỏa mãn tinh thần bất an của một khối dân nào đó. Ông Trump là một lãnh tụ kiểu đó. Đây là mối nguy của chính trị dân túy - nhưng một khối đông cử tri Mỹ không quan tâm. 

Nói thì là vậy, nhưng rủi ro về mặt pháp lý với ông Trump vẫn tiềm ẩn. Vậy liệu có khi nào ông Trump vẫn trúng cử mà vẫn bị ngồi tù không, thưa Giáo sư?

-Khi ông Trump tái đắc cử thì ông sẽ tự ân xá (self-pardon) cho mình đối với các cáo buộc hình sự liên bang. Tối cao pháp viện Mỹ sẽ phải phán quyết về tính hợp hiến của khả năng tự ân xá. Còn đối với tội hình sự tiểu bang thì Tổng thống Mỹ không thể ân xá cho mình hay cho ai. Tuy nhiên đây là một trường hợp rất đặc biệt và chưa từng có trong lịch sử nước Mỹ. Ông Trump có thể bị kết tội ở cấp tiểu bang nhưng với nhiều thủ thuật pháp lý và chướng ngại thực dụng khác, khó có thể có chuyện ông Trump đi tù.

Ông Trump nói việc đòi truy tố ông ấy là “đòn săn phù thuỷ” của Đảng dân chủ để ngăn ông ra tranh cử tổng thống. Giờ đây nhiều người ủng hộ ông Trump đều cho là như vậy. ông Trump đã “lợi dụng” sự thất thế này và biến mình thành “nạn nhân” của sự “trả thù chính trị” của phe đối lập để kêu gọi sự ủng hộ của cử tri Đảng Cộng hoà. Chẳng lẽ cử tri giờ đây dễ bị lôi kéo như thế sao?

- Như đã nói ở trên, cử tri bảo thủ Mỹ khi đã yêu ai thì "trái ấu cũng tròn". Điều ngạc nhiên cho rất nhiều người là sau bao nhiêu lần bị truy tố, thua kiện dân sự, số mệnh chính trị của ông Trump vẫn còn tốt và hứa hẹn như vậy. "Love is blind" (yêu là mù quáng) như người Mỹ hay nói. Chúng ta hãy chờ xem, và hy vọng ông Trump sẽ không là một mẫu lãnh tụ như thế.

Điểm bất lợi của đương kim Biden trong cuộc chạy đua lần này dường như là vấn đề sức khoẻ; nền kinh tế Mỹ 4 năm qua không mấy sáng sủa; đối ngoại có nhiều vấn đề nan giải, bị chỉ trích nhiều như cuộc chiến Nga- Ukraine, Hamas tấn công Israel… Ý kiến của Giáo sư về vấn đề này như thế nào?

- Ông Biden có nhiều điểm bất lợi khi ra tái tranh cử năm nay. Từ kinh tế, di dân bất hợp pháp, tuổi tác, đến chiến tranh Trung Đông, đều là những điểm trừ cho ông. Rất đông cử tri giới trẻ cấp tiến đang giận dữ với ông Biden vì ủng hộ Do Thái quá mức trong cuộc chiến chống Hamas. Tuy nhiên, công bằng mà nói, những bất lợi của ông Biden ở thời điểm hiện tại nếu so với bất lợi của ông Trump cũng không phải là quá cách biệt. Cuộc bầu cử vẫn còn 10 tháng nữa, nhiều điều bất thường có thể xảy ra. Tôi nghĩ là ông Biden vẫn còn có 50% cơ hội tái đắc cử chống lại ông Trump.

Cộng đồng người Việt tại Mỹ phản ứng như thế nào, thưa Giáo sư? Tỷ lệ ủng hộ ứng cử viên Đảng Cộng hoà và Đảng Dân chủ lần này có thay đổi so với 4 năm trước không?

-Về cộng đồng cử tri người Mỹ gốc Việt thì - dù không có thăm dò chính thức mà tôi biết đến - theo tôi phe Dân chủ vẫn ủng hộ ông Biden và Cộng hòa cho ông Trump. Tỷ lệ chắc cũng sít sao, 50-50. Giới trí thức cấp tiến gốc Việt thì số đông chống ông Trump, nhưng cũng không hào hứng với ông Biden. Số người gốc Việt cuồng nhiệt ủng hộ Trump ba bốn năm trước đã sụt giảm khá nhiều. Tranh luận hai phía trên các phương tiện truyền thông tiếng Việt cũng đã giảm nhiệt độ khá sâu. Sau vụ biểu tình xâm nhập tòa quốc hội Mỹ đầu năm 2021, và sau đó là các cáo trạng Liên bang bắt bớ, truy tố các kẻ tham dự vị pháp cũng làm cho phe ủng hộ Trump trong cộng đồng Việt trở nên e dè, sợ hãi, không còn to tiếng như trước nữa.

Giáo sư hình dung như thế nào về nước Mỹ nói riêng và thế giới nói chung, nếu Donald Trump trở thành Tổng thống thứ 47 của Mỹ?

-Nếu ông Trump tái đắc cử, nước Mỹ chắc sẽ trải qua bốn năm khủng hoảng hiến pháp và chính trị nội bộ. Ông Trump sẽ có một chương trình trả thù những ai từng chống ông ta. Ông cũng sẽ quyết xuất những chỉ đạo hành pháp táo bạo, chưa từng có về các vấn đề ngoại giao, di dân, hành chính công quyền. Ông có thể sẽ thương thảo bí mật với Putin để tìm lối thoát cho chiến tranh Ukraine. Thế giới sẽ e dè hơn với một ông Trump khó tiên liệu. Nhưng đây là điều mà rất đông khối cử tri Mỹ và cộng đồng thế giới mong mỏi một sự thay đổi lớn cho những vấn đề mà dân Mỹ cũng như thế giới nhìn thấy trong bất lực. Chúng ta hãy chờ xem và hy vọng cho điều tốt đẹp - nhưng cũng chuẩn bị cho kịch bản xấu nhất.

Xin cảm ơn Giáo sư!