Cảnh báo nghiêm khắc về bất ổn toàn cầu: Ai đứng sau cuộc xung đột vũ trang mới ở Syria?

   Các cuộc đụng độ giữa lực lượng chính phủ và nhóm vũ trang đối lập Hayat Tahrir al-Sham (HTS) ở các tỉnh Aleppo và Idlib, Syria, ngày 28/11/2024. Ảnh Getty Images

Quân nổi dậy Syria đã tiến hành một cuộc tấn công quy mô lớn vào Aleppo vào ngày 27/11. Vào ngày 29/11, họ đã tiến vào các khu vực phía tây và trung tâm của thành phố. Lực lượng Không quân Vũ trụ Nga hỗ trợ quân đội chính phủ Syria trong cuộc giao tranh.

Hãng thông tấn Anadolu dẫn nguồn tin và các nhóm giám sát đưa tin lực lượng phiến quân đã tiến vào Aleppo, thành phố lớn thứ hai của Syria, lần đầu tiên kể từ năm 2016.

Aleppo nằm ở phía bắc Syria, gần biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ. Damascus, nằm ở phía nam, cách thành phố khoảng 350 km.

Quân nổi loạn đã đột phá vào vùng ngoại ô phía tây của thành phố, nơi họ đụng độ với quân đội chính phủ. Người dân đang rời khỏi những khu vực này giữa các cuộc tấn công bằng tên lửa và tiếng súng.

Theo Anadolu , lực lượng đối lập đã tiến vào trung tâm Aleppo từ phía tây thành phố. Hơn 10.000 cư dân đã chạy trốn đến tỉnh Idlib phía nam Aleppo.

Phiến quân Syria đã công bố video quân đội của họ tiến vào thành phố trên Telegram. Họ kêu gọi người dân Aleppo hợp tác với họ.

Theo hãng tin Anadolu, lực lượng đối lập đã kiểm soát 400 km2 lãnh thổ, 70 khu định cư và các cơ sở quan trọng về mặt chiến lược.  Các chiến binh tuyên bố rằng họ phát động cuộc tấn công này nhằm đáp trả "sự gia tăng số lượng các cuộc không kích của Nga và Syria nhằm vào dân thường ở các khu vực phía nam Idlib".

Đại diện của Lực lượng vũ trang Syria cho biết họ đang thể hiện sự kháng cự với những kẻ khủng bố vì phiến quân đang phải chịu tổn thất nặng nề về trang thiết bị và nhân lực. Trung tâm hòa giải các bên đối lập của Nga tại Syria báo cáo rằng Lực lượng hàng không vũ trụ Nga đang hỗ trợ lực lượng chính phủ trong cuộc chiến chống lại phiến quân.

Ít nhất 135 chiến binh chống chính phủ, 83 quân nhân Syria và 20 thường dân đã thiệt mạng trong ba ngày giao tranh. Bốn người đã thiệt mạng trong vụ pháo kích vào khuôn viên trường Đại học Aleppo. Hơn 14.000 người đã buộc phải rời bỏ nhà cửa, Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên hợp quốc cho biết.

Trong diễn biến mới nhất, ngày 1/12 đã xuất hiện đoạn video quay cảnh những tay súng thánh chiến đi lại trong hành lang cung điện của Tổng thống Syria Bashar Assad ở Aleppo. 

Bộ tư lệnh Syria thừa nhận rằng quân đội đã mất hàng chục quân nhân, nhưng cho biết các chiến binh HTS đã không thể thiết lập các vị trí cố định trong bối cảnh các cuộc không kích liên tục của máy bay chiến đấu Syria và Nga.

Một đoạn video được cho là do các thành viên HTS quay và chia sẻ trên mạng xã hội vào ngày 1/12 cho thấy các chiến binh tiến vào Cung điện Khách của Tổng thống ở Aleppo. Có thể thấy các chiến binh thánh chiến đi lang thang qua các phòng ăn tối tăm và leo lên cầu thang đá cẩm thạch để lên các tầng trên của cung điện.

Tại sao cuộc xung đột lại có thêm động lực mới?

Murad Sadygzade, Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông, Giảng viên thỉnh giảng, Đại học HSE (Moscow) đã có bài bình luận đăng trên tờ RT của Nga. Ông viết, trước cuộc khủng hoảng hiện tại, tỉnh Idlib vẫn là thành trì lớn cuối cùng của phe đối lập vũ trang với chính quyền Assad trong suốt cuộc xung đột Syria. Khu vực này trở thành tâm điểm của các lợi ích chồng chéo giữa nhiều cường quốc trong nước và quốc tế, tạo nên một môi trường bất ổn và căng thẳng.

Năm 2017, như một phần của tiến trình hòa bình Astana, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đã đồng ý thiết lập các khu vực giảm leo thang, trong đó Idlib được chỉ định là một trong số các khu vực đó. Mục đích của các thỏa thuận này là giảm cường độ thù địch và tạo điều kiện cho một giải pháp chính trị. Tuy nhiên, lệnh ngừng bắn đã liên tục bị vi phạm và các hoạt động quân sự vẫn tiếp diễn, khiến xung đột leo thang. Ảnh hưởng ngày càng tăng của các nhóm Hồi giáo cực đoan, như Hayat Tahrir al-Sham (HTS), đã làm phức tạp cuộc đối thoại giữa các bên, vì nhiều tổ chức trong số này đã bị loại khỏi các cuộc đàm phán và được phân loại là các nhóm khủng bố.

Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng cường sự hiện diện quân sự của mình tại Idlib. Họ đã hỗ trợ một số lực lượng đối lập và thiết lập một mạng lưới các trạm quan sát, đôi khi dẫn đến các cuộc đối đầu trực tiếp với quân đội Syria và làm căng thẳng mối quan hệ với Nga. Điều này đã làm tăng thêm một lớp phức tạp cho một tình hình vốn đã căng thẳng, thúc đẩy thêm các cuộc đụng độ.

Tình hình nhân đạo ở Idlib tiếp tục xấu đi. Các cuộc giao tranh đang diễn ra đã gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo trên diện rộng, khiến hàng triệu người phải di dời, nhiều người trong số họ đã trở thành người tị nạn ở các nước láng giềng hoặc phải di dời trong nước. Việc thiếu viện trợ nhân đạo đầy đủ và điều kiện sống ngày càng tồi tệ đã làm gia tăng căng thẳng và làm xói mòn lòng tin vào chính quyền. Điều này đã tạo ra mảnh đất màu mỡ cho chủ nghĩa cực đoan, thúc đẩy việc tuyển dụng vào các nhóm vũ trang.

Tầm quan trọng chiến lược của Idlib cũng là một yếu tố then chốt. Vị trí của tỉnh này tại giao lộ của các tuyến đường vận tải quan trọng và biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ đã mang lại cho nó tầm quan trọng về mặt quân sự và kinh tế. Kiểm soát lãnh thổ này trở thành ưu tiên của tất cả các bên liên quan, làm gia tăng cuộc đấu tranh và cản trở tiến trình hướng tới một giải pháp hòa bình.

Sự cực đoan hóa của phe đối lập và sự hiện diện của các thành phần cực đoan trong hàng ngũ của họ làm phức tạp thêm triển vọng hòa bình. Các nhóm này không mấy quan tâm đến các cuộc đàm phán và tìm cách kéo dài xung đột vũ trang, làm suy yếu các nỗ lực quốc tế nhằm ổn định khu vực. Đồng thời, những thách thức nội bộ mà chính phủ Syria phải đối mặt, chẳng hạn như khó khăn kinh tế, lệnh trừng phạt quốc tế và chia rẽ trong nước, đã làm suy yếu vị thế của chính phủ. Điều này có thể thúc đẩy chính phủ theo đuổi hành động quân sự hung hăng hơn để củng cố quyền kiểm soát và thể hiện sức mạnh.

Do đó, sự leo thang hiện tại ở Idlib bắt nguồn từ sự tương tác phức tạp giữa các lợi ích địa chính trị, chia rẽ nội bộ, sự cực đoan hóa của phe đối lập và các vấn đề nhân đạo nghiêm trọng. Giải quyết cuộc khủng hoảng đòi hỏi các nỗ lực quốc tế phối hợp, bao gồm đối thoại tích cực với sự tham gia của tất cả các bên liên quan, các sáng kiến nhân đạo nhằm giảm bớt đau khổ của người dân và một giải pháp chính trị xem xét đến lợi ích của nhiều nhóm khác nhau và thúc đẩy hòa bình bền vững. Nếu không có thiện chí thỏa hiệp và hợp tác, xung đột ở Idlib có nguy cơ leo thang hơn nữa, gây ra mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực và an ninh quốc tế.

Ai là người đứng sau sự leo thang này?

Trong khi nhiều người suy đoán rằng Thổ Nhĩ Kỳ có thể hưởng lợi từ sự leo thang gần đây như  tìm cách gây sức ép buộc Assad bình thường hóa quan hệ giữa Ankara và Damascus, thì lập trường chính thức của Thổ Nhĩ Kỳ vẫn còn mơ hồ. Các tuyên bố và bình luận từ chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ lại trái ngược nhau: một mặt, Ankara dường như cung cấp sự ủng hộ không thể phủ nhận cho những người phản đối Assad; mặt khác, Ankara dường như miễn cưỡng chịu trách nhiệm về những sự kiện đang diễn ra và bày tỏ sự thất vọng rõ ràng với các hành động của “phe đối lập” có trụ sở tại Idlib.

Thổ Nhĩ Kỳ phải đối mặt với một quyết định quan trọng: hoặc tiếp tục ủng hộ nguyên trạng lỗi thời, có khả năng gây hại cho cả chính nước này và khu vực, hoặc, phù hợp với tuyên bố công khai về mong muốn khôi phục quan hệ với Damascus và các cam kết của nước này theo tiến trình Astana, hỗ trợ các đối tác của mình như Nga và Iran cũng như quốc gia láng giềng Syria trong việc giải quyết tình hình ở Idlib.

Cũng có những gợi ý rằng sự leo thang hiện tại có thể đã được dàn dựng bởi các tác nhân bên ngoài như Israel và Mỹ. Sự bùng nổ bắt đầu ngay sau lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah và một tuần sau các báo cáo về việc tên lửa tầm xa của phương Tây được sử dụng trong các cuộc tấn công sâu trong lãnh thổ Nga, cùng với cuộc thử nghiệm trả đũa của Nga đối với hệ thống tên lửa Oreshnik. Theo hãng tin RT của Nga, có khả năng là Mỹ và Israel, lợi dụng tình hình ở Ukraine, căng thẳng với Iran và lập trường chống Israel của Ankara và từ chối tham gia các lệnh trừng phạt chống Nga, đã kích động tình trạng bất ổn ở Syria để đạt được một số mục tiêu.

Ngoài ra, nó có thể nhằm mục đích tăng thêm sức ép lên Lực lượng Không gian Vũ trụ của Nga đang hỗ trợ Damascus, qua đó chuyển hướng các nguồn lực của Nga trong bối cảnh nước này đang can dự vào Ukraine. Phương Tây có thể đã tìm cách làm suy yếu thêm vị thế của Nga, có thể hy vọng mở ra một "mặt trận thứ hai" chống lại Moscow với kỳ vọng đạt được lợi ích ở Syria.

Đối với Damascus, sự leo thang có thể đóng vai trò là chiến thuật gây áp lực để ngăn cản sự ủng hộ của họ đối với Hezbollah và sự tham gia của họ vào mặt trận chống Israel. Sự leo thang này cũng có thể nhằm mục đích ngăn chặn việc bình thường hóa với Thổ Nhĩ Kỳ và việc hình thành một liên minh thống nhất chống người Kurd (và do đó chống Mỹ) bao gồm Moscow, Tehran, Ankara và Damascus ở phía đông sông Euphrates.

Đối với Thổ Nhĩ Kỳ, tình hình có thể được sử dụng để gây áp lực bằng cách đe dọa một làn sóng người tị nạn mới, làm gia tăng bất ổn an ninh và làm xấu đi tình hình kinh tế. Điều này sẽ làm phức tạp các hoạt động của Ankara chống lại lực lượng người Kurd ở Syria, cản trở việc bình thường hóa với Damascus và làm căng thẳng mối quan hệ với Nga và Iran.

Do đó, có thể là sự leo thang hiện tại ở Idlib được Israel và Mỹ khởi xướng, nhằm mục đích làm suy yếu thêm Iran và tạo ra rạn nứt trong quan hệ Nga-Thổ Nhĩ Kỳ. Điều này nhấn mạnh bản chất nhiều lớp của cuộc xung đột Syria, nơi các tác nhân bên ngoài khai thác căng thẳng khu vực để thúc đẩy lợi ích chiến lược của họ. Tình hình này làm nổi bật nhu cầu về các lập trường chính trị rõ ràng và các hành động phối hợp của các cường quốc khu vực để giải quyết các thách thức của Syria và đảm bảo sự ổn định trong khu vực.

Cuộc chiến ở Idlib: Điềm báo về thảm họa toàn cầu tiềm tàng

Sự leo thang ở tỉnh Idlib của Syria vượt ra ngoài ranh giới của một cuộc xung đột cục bộ, đóng vai trò như một lời cảnh báo nghiêm khắc về sự bất ổn toàn cầu. Tây Bắc của đất nước này đã trở thành một chiến trường nơi lợi ích của các cường quốc toàn cầu hội tụ, và bạo lực gia tăng phản ánh những rạn nứt sâu sắc trong trật tự thế giới hiện tại. Sự tham gia của bên ngoài theo đuổi chương trình nghị sự riêng của họ đã biến khu vực này thành một thế giới thu nhỏ của những mâu thuẫn địa chính trị, có khả năng báo trước một cuộc khủng hoảng toàn cầu rộng lớn hơn.

Sự tái xuất hiện của các cuộc xung đột kéo dài, chẳng hạn như các hành động quân sự của Israel ở Gaza và Lebanon, làm gia tăng căng thẳng trên trường quốc tế. Những cuộc đối đầu có vẻ như đang ngủ yên hoặc được kiểm soát này đang bùng phát trở lại với cường độ mới, gây ra mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực và toàn cầu. Sự tái xuất hiện của những cuộc xung đột này nhấn mạnh sự bất lực của các cơ chế hiện có trong việc ngăn chặn hiệu quả sự leo thang và giải quyết các nguyên nhân cơ bản của sự bất hòa.

Căng thẳng toàn cầu đang tiến gần đến điểm tới hạn quan trọng, khi nhiều cuộc xung đột “đóng băng” bắt đầu “chảy máu”. Trật tự thế giới cũ, được xây dựng trên các nguyên tắc và thể chế được hình thành trong thế kỷ trước, đang chứng tỏ không đủ khả năng đáp ứng các thách thức của toàn cầu hóa, tiến bộ công nghệ và động lực quyền lực đang thay đổi. Các tổ chức và thỏa thuận quốc tế thường xuyên chùn bước trước các mối đe dọa đương đại, cho dù là khủng bố, an ninh mạng hay chiến tranh hỗn hợp.

Xây dựng một trật tự thế giới mới đòi hỏi phải xem xét lại các cấu trúc hiện có và có lẽ là phải phá bỏ các cách tiếp cận lỗi thời. Quá trình chuyển đổi này vốn dĩ đầy rẫy xung đột, vì sự chuyển đổi từ cái cũ sang cái mới hiếm khi diễn ra suôn sẻ. Các cường quốc và khối đối địch đang nỗ lực bảo vệ lợi ích của mình, làm tăng nguy cơ đối đầu trừ khi có thể thiết lập được sự hiểu biết chung và lòng tin lẫn nhau.

Tình hình ở Idlib là điển hình cho giai đoạn chuyển tiếp đau đớn này. Nó nhấn mạnh cách các cuộc xung đột khu vực có thể leo thang thành các cuộc khủng hoảng toàn cầu nếu không được giải quyết. Sự tương tác của các thế lực bên ngoài ở Syria phản ánh xu hướng cạnh tranh và ngờ vực rộng hơn giữa các cường quốc, làm tăng thêm khả năng xảy ra xung đột trên diện rộng.

Tóm lại, sự leo thang ở Idlib và các điểm nóng toàn cầu khác đóng vai trò như một lời cảnh báo rằng thế giới đang trên bờ vực của sự thay đổi sâu sắc. Để tránh trượt vào một cuộc xung đột toàn cầu, cộng đồng quốc tế phải hợp tác để thiết lập một trật tự thế giới mới, kiên cường hơn có khả năng giải quyết các thách thức hiện đại. Điều này đòi hỏi đối thoại, thỏa hiệp và sẵn sàng vượt qua những chia rẽ cũ vì một tương lai chung.