“Chiến tranh Whisky” - Tranh chấp lãnh thổ “lịch sự nhất”

Tranh cãi giữa Canada và Đan Mạch về việc Đảo Hans thuộc về ai, còn gọi Chiến tranh Whisky, là một trong những tranh chấp “lịch sự nhất” trong lịch sử.

Đảo Hans

Đảo Hans (Hans Island) có diện tích 1,3 km2 (dài 1.290 m và rộng 1.199 m), không có người ở, nằm ngay giữa eo biển Nares - một tuyến đường thủy rộng 35 km chia cắt vùng đất phía bắc nhất của Canada - đảo Ellesmere và Greenland - một lãnh thổ tự trị của Đan Mạch. Về thực chất, đó là một tảng đá lớn và hầu như không có đất, không có cây cối, không có bất kỳ nguồn tài nguyên thiên nhiên thực sự hoặc lợi thế lãnh thổ nào. Điều duy nhất khiến cuộc tranh cãi về quyền sở hữu kéo dài là nó nằm trong giới hạn lãnh thổ 12 dặm (22.2km) của cả Canada và Greenland - đủ gần để mỗi quốc gia liên quan có thể yêu sách theo luật pháp quốc tế.

Sự kiểm soát của Đan Mạch đối với Greenland được thiết lập vào năm 1815, Đan Mạch từ lâu đã có sự hiện diện đáng kể ở vùng Cao Bắc Cực. Sau khi Hoa Kỳ mua Alaska và sự hình thành của Canada vào năm 1867, sự quan tâm của Anh và Mỹ đối với khu vực này đã tăng lên. Những nỗ lực của Anh-Mỹ nhằm khám phá và lập biểu đồ khu vực thường dựa vào các dân tộc Inuit và Đan Mạch ở Greenland.

Chủ quyền của Canada ở Cao Bắc Cực đột ngột xuất hiện vào năm 1880, khi Anh chuyển Lãnh thổ Bắc Cực thuộc Anh (dựa trên tuyên bố của nhà thám hiểm thế kỷ 16 Martin Frobisher) cho Canada. Mục đích của việc này là ngăn chặn các tuyên bố của Mỹ dựa trên Học thuyết Monroe (không có quyền sở hữu của người châu Âu ở Bắc Mỹ) đối với khu vực.

Trên thực tế, hòn đảo được đặt theo tên của Hans Hendrik - một nhà thám hiểm Bắc Cực có tên gốc Greenlandic là Suersaq - đã làm việc trong các đoàn thám hiểm Bắc Cực của Mỹ và Anh từ năm 1853 đến năm 1876. Câu chuyện bắt đầu vào năm 1880, khi Đảo Hans bị lạc trong cuộc xáo trộn của người Anh chuyển các vùng lãnh thổ Bắc Cực còn lại cho Canada. Do việc sử dụng các bản đồ đã lỗi thời từ thế kỷ 16, hòn đảo nhỏ không được đưa vào diện chuyển giao một cách rõ ràng và thậm chí còn không được công nhận cho đến nhiều thập kỷ sau.

Vào những năm 1920, các nhà thám hiểm Đan Mạch đã có thể lập bản đồ chính xác Đảo Hans. Sau khi Đan Mạch lập bản đồ hòn đảo, cũng như áp lực từ Copenhagen, năm 1933, tình trạng của Đảo Hans đã được Tòa án Thường trực Công lý Quốc tế (Permanent Court of International Justice - PCIJ), phán quyết có lợi cho Đan Mạch - Greenland được tuyên bố là chủ sở hữu hợp pháp của Đảo Hans.

Tuy nhiên, do sự xa xôi của hòn đảo và sự tan rã của Liên đoàn các quốc gia (League of Nations, trong đó PCIJ là cơ quan tư pháp) trong những năm 1930, phán quyết này không giải quyết được các vấn đề. Hơn nữa, sau Thế chiến II, cả Liên đoàn các quốc gia và PCIJ lần lượt bị bãi bỏ và thay thế bởi Tòa án Công lý Quốc tế và Liên Hợp Quốc. Do đó, nghị quyết về quyền sở hữu nói trên được coi là không còn hiệu lực, vì vậy Đảo Hans một lần nữa bị rơi vào tình trạng tranh chấp.

Chiến tranh Whisky

Tuy vậy, trong Thế chiến II và Chiến tranh Lạnh và cả sau một cuộc đàm phán về biên giới trên biển vào đầu những năm 1970, hòn đảo này vẫn không được đả động đến. Phần hay nhất trong lịch sử của Đảo Hans là vào năm 1984, khi quân đội Canada đến thăm hòn đảo và để lại một đống đá, một lá cờ Canada, và tấm biển quay về cực Bắc ghi "Chào mừng đến với Canada" cùng một chai Club whisky Canada.

Không muốn trắng tay, một Bộ trưởng phụ trách vùng lãnh thổ này của Greenland đã có một chuyến đi đến hòn đảo ngay sau đó, loại bỏ và thay thế tất cả các lễ vật của Canada bằng lá cờ của họ, một chai rượu Đan Mạch schnapps và một tấm biển ghi “Chào mừng đến với Đảo Đan Mạch" - mở đầu một chương mới của một trong những cuộc tranh chấp giữa những người láng giềng lịch sự nhất trong lịch sử, được gọi là Chiến tranh Whisky.

Kể từ đó, hai bên liên tục có các chuyến đi để thu gom và thay thế đặc sản của phía bên kia. Cả Canada và Đan Mạch đều được biết đến với bản chất hòa bình và dân chủ, mặc dù vậy, hai nước láng giềng này đã vướng vào cuộc tranh chấp lãnh thổ trong gần một thế kỷ. Cuộc chiến ngôn từ này (và rượu whisky - sau này sẽ xảy ra nhiều hơn nữa) nhằm giành quyền kiểm soát một phần nhỏ bé của vùng Cao Bắc Cực rộng lớn, vẫn là một điểm mấu chốt trong quan hệ song phương.

Vấn đề Đảo Hans đã trở lại trên các tiêu đề báo chí quốc tế vào năm 2004. Trong năm đó, phe đối lập chính thức trong quốc hội Canada viện dẫn Đảo Hans là lý do để tăng chi tiêu quốc phòng. Đề nghị này đã thúc đẩy một phản ứng nhanh chóng từ Đan Mạch, nước đã triệu tập đặc phái viên Canada đến văn phòng Bộ Ngoại giao Đan Mạch, để giải thích những tuyên bố của Ottawa.

Mối quan hệ càng thêm căng thẳng khi, vào ngày 13/7/2005, các lực lượng Canada đổ bộ lên hòn đảo, dựng lên một lá cờ Inukshuk và Canada. Tuần sau đó, Bộ trưởng Quốc phòng Canada Bill Graham đổ bộ lên đảo. Điều này khiến Đan Mạch tuyên bố, "chúng tôi coi Đảo Hans là một phần lãnh thổ của Đan Mạch, và do đó sẽ chuyển công hàm khiếu nại về chuyến thăm không báo trước của Bộ trưởng Canada"… May mắn thay, bất chấp những lời hùng biện mạnh mẽ, cả hai bên đều duy trì cảm giác hài hước về vấn đề này. Khi các cuộc đổ bộ liên tiếp của Đan Mạch và Canada lên hòn đảo dựng lên và tháo dỡ các cột cờ và cột mốc, họ để lại quà cho đội tiếp theo.

Trong các cuộc đàm phán vào năm 2012-2015, cả đại diện của Canada và Đan Mạch đều kêu gọi để hòn đảo này được tuyên bố là chủ quyền chung. Hiện mỗi quốc gia chỉ có một láng giềng trên đất liền - Canada có Mỹ và Đan Mạch - có Đức. Nếu hòn đảo bị chia cắt bởi một ranh giới, nó sẽ tạo ra một nước láng giềng thứ hai trên bộ cho cả Canada và Đan Mạch. Với hy vọng khuyến khích các cuộc đàm phán, năm 2015, các viện sĩ hai nước đã đưa ra một đề xuất kết hợp giữa chính trị và lãnh thổ là biến hòn đảo này thành một “chung cư” có chủ quyền chung, dưới hai lá cờ sẽ là hai chai rượu đặc sản của các chủ nhân.

Ngày 23/5/2018, Canada và Đan Mạch tuyên bố thành lập Lực lượng chuyên trách chung để xác định ranh giới giữa Canada và Greenland, bao gồm cả số phận của Đảo Hans. Nhưng vẫn chưa rõ liệu có đạt được giải pháp chính thức nào cho Chiến tranh Whisky này hay không. Các nhà lập pháp đã trích dẫn diễn ngôn đang diễn ra này như một tiền lệ thú vị cho các cuộc đàm phán biên giới, đặc biệt là các cuộc đàm phán quốc tế. Nói chung, khó có một câu chuyện tế nhị hơn việc hai quốc gia đồng minh “chiến đấu” trên bộ trong hơn ba thập kỷ bằng những khẩu hiệu chào mừng và rượu.