Chuyến thăm VN của TT Mỹ qua "lăng kính" nhà sử học Dương Trung Quốc

Ông nhìn nhận gì về chuyến thăm Việt Nam sắp tới của TT Hoa Kỳ Obama, với tư cách là một nhà nghiên cứu lịch sử?

- Cuộc viếng thăm của TT Hoa Kỳ Obama tới Việt Nam dù ở cuối nhiệm kỳ của ông vẫn rất ý nghĩa. Bởi đây là chuyến thăm dựa trên quan hệ của hai quốc gia chứ không phải trên quan hệ giữa hai cá nhân, dù là hai cá nhân đứng đầu hai quốc gia. Cuộc viếng thăm của TT Obama càng thêm ý nghĩa khi mà trong khu vực đang có những vấn đề nóng bỏng, đòi hỏi ý thức trách nhiệm và sự tham gia của các cường quốc.

Nhiều ý kiến cho rằng nếu chuyến thăm của một vị TT Hoa Kỳ tới Việt Nam vào đầu hay giữa nhiệm kỳ của ông ta thì sẽ có nhiều thuận lợi hơn trong phát triển quan hệ giữa hai nước?

- Tôi không nghĩ như vậy. Chúng ta có thể quay ngược lại chuyến thăm của TT Mỹ Bill Clinton đến Việt Nam cách đây 16 năm cũng ở vào cuối nhiệm kỳ TT của ông. Tuy vậy, ngay sau đó, mối quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ được đẩy nhanh với chiều hướng rất tích cực. Rõ ràng chuyến thăm có nhiều ý nghĩa chứ không phải chỉ mang tính hình thức.

Chuyến thăm vào đầu nhiệm kỳ hay cuối nhiệm kỳ TT không quan trọng bằng việc hiệu ứng sau chuyến thăm là thế nào. Nếu quả thật ông Bill Clinton đến thăm Việt Nam vào cuối nhiệm kỳ, sau đó mối quan hệ giữa hai quốc gia không phát triển thêm thì mới là điều đáng nói. Nhiều nhà ngoại giao đã nhận xét mối quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ có những bước tiến thần kỳ sau chuyến thăm đó của ông Bill Clinton.

Nếu nhìn vào quan hệ giữa hai nước, tôi cho đó là bước tiến rất dài, nhất là trong bối cảnh nó có ảnh hưởng không nhỏ từ cuộc chiến tranh khốc liệt. Từ chỗ thù địch đến bình thường hóa quan hệ, và bây giờ giữa hai quốc gia đã đạt tới mối quan hệ ở tầm cao mới. Tôi cho rằng Việt Nam là một điển hình cho quá trình hòa giải sau chiến tranh, mặc dù cuộc chiến tranh mà Hoa Kỳ gây cho chúng ta ở quy mô lớn, rất khốc liệt.

Nhà sử học Dương Trung Quốc. (Ảnh: Lương Kết)

Từ chuyến thăm lịch sử của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đến Hoa Kỳ tới chuyến thăm sắp tới của TT Obama tới Việt Nam, ông thấy có mối liên hệ đặc biệt gì?

- Quan trọng nhất là chuyến thăm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đến Hoa Kỳ năm 2015 đã vượt qua được sự khác biệt về chế độ, thể chế chính trị giữa hai quốc gia, khi một vị TT Hoa Kỳ tiếp một người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam. Rõ ràng đó là sự chấp nhận lẫn nhau. Tiền đề đó tôi cho là rất quan trọng, đó là chấp nhận sự khác biệt, nhưng có chung một mục tiêu.

Năm 2005, tôi có may mắn được đi theo đoàn của ông Phan Văn Khải (ông Khải lúc đó là Thủ tướng Chính phủ - PV) sang thăm Hoa Kỳ cho nên có thể có những nhận xét sát thực tế hơn. Chuyến thăm này cũng là bước đột phá khi vị Thủ tướng Việt Nam đầu tiên đến thăm chính thức Hoa Kỳ. Khi đó chúng ta còn gặp được rất nhiều rào cản trong quan hệ, nhưng chúng ta đã làm được nhiều việc.

Từ đó có thể thấy để tạo mối quan hệ, hai bên phải chủ động tìm đến với nhau, chứ không phải tôi đợi anh đến, chờ anh đến. Phải cùng tìm đến với nhau trên phương diện tìm ra mẫu số chung, trách nhiệm chung đối với dân tộc của mình, cũng như với thế giới.

Ông có cho rằng chuyến thăm của người đứng đầu Hoa Kỳ tới Việt Nam sẽ khiến dư luận dành sự quan tâm nhiều hơn tới tình hình trên Biển Đông, vốn đang diễn biến phức tạp và căng thẳng?

- Vấn đề là cả hai bên phải tìm được sự đồng thuận về lợi ích. Không quốc gia nào lại từ bỏ lợi ích của chính mình cả. Lợi ích thực tế gặp nhau thì hợp nhau, lợi ích xung đột thì chống nhau. Cả "bàn cờ" như vậy chúng ta phải tìm bạn, hạn chế sự thù địch. Cùng một lúc giải bài toán như vậy không hề đơn giản, chính vì thế nhà nước phải có sự khôn ngoan, tỉnh táo. Nhưng sự khôn ngoan nào cũng phải trên nền tảng sự đồng thuận của nhân dân.

Trong bối cảnh Biển Đông đang diễn biến phức tạp, sự có mặt của một cường quốc thế giới như Hoa Kỳ là rất quan trọng. Chúng ta không phải dựa vào Hoa Kỳ để chống ai, nhưng rõ ràng, Hoa Kỳ với những lợi ích ở Biển Đông, sẽ đồng thuận với chúng ta trong mục tiêu biến Biển Đông thành một không gian hòa bình, một không gian tôn trọng luật pháp quốc tế.

Xin cảm ơn ông!