Dân có quyền kiện văn bản trái luật?

"Dân có quyền kiện?" - Đấy là nội dung câu hỏi mà vài đại biểu Quốc hội đã chất vấn ông Bộ trưởng Bộ Tư pháp trong phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 20.8.2013.

Câu trả lời của ông bộ trưởng rất dứt khoát: Người dân không có quyền kiện cơ quan nhà nước ban hành VBQPPL sai ra tòa án! Vì theo ông không có quy định như vậy và các nước khác cũng không đưa việc này ra tòa án.

Trước sự tấn công của đại biểu Nguyễn Bá Truyền, “thấy luật sai thì dân phải được kiện”, ông bộ trưởng đã hứa “sau này sửa Luật Tố tụng hành chính thì nghiên cứu xem người dân có quyền khởi kiện VBQPPL không”. Nhưng ông đã sai khi hứa, còn đã đúng khi nói dân không có quyền kiện cơ quan nhà nước ban hành VBQPPL sai.

Phải phân biệt rõ 2 chuyện khác nhau: (1) Dân hoàn toàn có quyền kiện các quyết định hành chính gây (hay có khả năng gây) thiệt hại cho mình hay cho người khác; và (2) người dân không có quyền kiện cơ quan nhà nước ban hành VBQPPL sai ra trước tòa án vì những người làm sai này phải chịu trách nhiệm chính trị chứ không phải trách nhiệm dân sự hay hình sự.

Để tránh các VBQPPL trái hiến pháp hay VBQPPL trên nó (như luật trái hiến pháp, nghị định trái luật hay hiến pháp; thông tư trái nghị định, luật hay hiến pháp) đã có nhiều quy định khác nhau (cấp trên có thể hủy VBQPPL cấp dưới; Bộ Tư pháp có thể can thiệp, yêu cầu sửa và hủy thông tư, quy định sai trái của các bộ và ủy ban nhân dân cấp tỉnh, vân vân). Đáng tiếc từ Quốc hội, đến Chính phủ, Bộ Tư pháp đã chưa làm tốt việc liên quan này của mình. Chúng ta chưa có tòa án hiến pháp độc lập để có thể can thiệp mạnh mẽ vào chuyện này (đình chỉ, hủy luật vi hiến và tất nhiên cả các VBQPPL khác).

Người dân không có quyền kiện cơ quan nhà nước ban hành VBQPPL sai, nhưng họ phải có quyền được biết ai hay những ai phải chịu trách nhiệm chính trị về VBQPPL sai trái đó và đòi quyền phán xử trách nhiệm chính trị đối với họ bằng lá phiếu của mình. Và báo chí độc lập có vai trò lớn ở đây. Như thế lại phải quay về những vấn đề cơ bản về các quyền của con người (được thông tin, tự do ngôn luận…) và vấn đề tổ chức nhà nước (phân quyền tách bạch giữa các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp) mà cuộc thảo luận về hiến pháp mới khơi ra một chút và cần phải tiếp tục, chí ít để cho các đại biểu của nhân dân hiểu đúng hơn.