Điều ít biết về ngôi làng cổ độc đáo bậc nhất ở Thủ đô

Làng Ước Lễ là một làng cổ nằm ở xã Tân Ước, huyện Thanh Oai, TP.Hà Nội. Làng cách trung tâm thành phố khoảng 30km về phía Tây Nam. Ước Lễ nổi tiếng là một trong những làng nghề làm giò chả truyền thống lâu đời nhất ở Hà Nội, thường được gọi với tên "làng giò chả Ước Lễ".

Kiến trúc cổ kính đậm chất hồn quê Việt Nam

Làng Ước Lễ có lịch sử lâu đời, được hình thành từ thế kỷ thứ 15. Nơi đây được xem là khung cảnh điển hình của làng quê Bắc Bộ.

Hiếm nơi đâu còn giữ được những nét cổ kính như ở làng Ước Lễ. Ảnh: Hải Đường.

Bao quanh ngôi làng là một con hào nhỏ, lũy tre dày, cùng với đó là cây đa cổ thụ và những nếp nhà cổ mang nét đặc trưng của xứ Đoài. Nơi đây còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống quý báu như: kiến trúc nhà cổ, đình làng, chùa chiền, và các lễ hội truyền thống. 

Do sự phát triển của thời đại ngày nay, làng không còn nhiều nhà cổ như trước nhưng vẫn còn một vài nhà cổ mang nét đặc trưng xưa. Ước Lễ cũng là một trong số ít ngôi làng cổ chưa bị "du lịch hóa" nên mọi thứ hiện hữu tại nơi này vẫn nguyên nét bình dị, mộc mạc. 

Điểm đặc sắc nhất trong toàn bộ quần thể di tích cổ của làng Ước Lễ chính là cánh cổng làng. Cổng làng Ước Lễ là công trình bề thế được xây dựng từ thời nhà Mạc đến nay vẫn giữ được kiến trúc cổ của làng xưa: trên là nhà, dưới là cổng (thượng gia - hạ môn). Cổng nằm sau một cây cầu uốn cong bắc ngang qua một con kênh nhỏ, trên có đề 3 chữ "Ước Lễ môn" (tức là cổng Ước Lễ).

Cổng làng Ước Lễ có vòm tròn, cao 2,2m, chiều rộng 1,5m.

Ông Nguyễn Viết Thịnh, một người dân của làng cho hay, cổng làng Ước Lễ mang vẻ độc đáo hơn các cổng làng nơi khác bởi được gắn liền với chiếc cầu cong dài chừng 10m, rộng hơn 2m bắc qua một hào nước, khiến công trình mang dáng vẻ của cổng thành. Cổng làng ngày nay được gìn giữ khá đẹp mắt theo nguyên mẫu xưa với không gian kế bên đình cổ, cây đa và khu họp chợ cũ gợi nét thân thuộc, bình dị.

Đình làng thờ Thành Hoàng Lữ Gia còn giữ nguyên vẹn kiến trúc thời Hậu Lê, được đánh giá đẹp sánh ngang với đình Quảng Bá (Hà Nội). Với vẻ đẹp trường tồn bất chấp sự mai một của thời gian cùng giá trị văn hóa - lịch sử lâu đời, đình Ước Lễ đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tây xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 2004.

Khuôn viên đình làng Ước Lễ. Ảnh: Hải Đường.

500 năm gìn giữ hương vị truyền thống

Nhắc đến làng Ước Lễ là nhắc đến làng giò chả nổi tiếng khắp trong Nam ngoài Bắc. Dẫu giò chả không phải là sản phẩm khó làm nhưng để giò chả thơm ngon một cách đặc biệt, giò luôn còn thơm mùi thịt, chả ngọt và có mùi quế đặc trưng như Ước Lễ thì không nơi nào làm được. 

Về hình thức, người sành ăn dễ nhận ra giò lụa Ước Lễ vì xanh ở vỏ ngoài, hồng ở bên trong, có nhiều lỗ nhỏ. Ngoài giò lụa, chả quế, người dân Ước Lễ còn giỏi làm nem chua, chế biến các món ăn, làm các loại bánh. Người ta nói rằng, ông tổ nem chua xứ Thanh cũng chính là người của dòng họ Nguyễn Như, gốc làng Ước Lễ. Nhờ hương vị đặc trưng khó quên, món giò chả Ước Lễ trở nên nổi tiếng, người dân tứ xứ ai cũng muốn thưởng thức món ăn này.

Ông Trụ, một cao niên trong làng chia sẻ: "Suốt 500 năm qua, dân làng Ước Lễ vẫn cùng nhau gìn giữ hương vị của món giò chả. Xưa kia cả làng làm giò chả, khắp làng đâu đâu cũng nghe văng vẳng tiếng giã giò, tiếng cười nói xôn xao, tiếng người mua bán tấp nập. 

Qua thời gian, người làng đem theo công thức bí truyền đến nơi đất khách để làm ăn, quảng bá hương vị quê hương, làng cũng ít dần tiếng giã giò, giờ đây làng trở về vẻ bình yên đúng nghĩa. Tuy nhiên, dân làng vẫn cố gắng duy trì nghề truyền thống này".

Làng Ước Lễ trở về khung cảnh yên ả đúng nghĩa, một số người dân vẫn dắt trâu ra đồng mỗi sáng. Ảnh: Hải Đường.

Ông Trụ cũng cho biết thêm, dân làng giờ đây chủ yếu tập trung vào việc chăn nuôi trâu bò để phục vụ cho nhu cầu đời sống và đến lễ Tết phục vụ cho các nghi lễ của làng. 

Bà Thanh Hiền (33 tuổi, quê Sóc Sơn, Hà Nội) đã có dịp đến làng Ước Lễ tham quan, vãn cảnh. Bà Hiền nói: "Tôi đặc biệt thích cuộc sống ở nơi đây, nhìn chung người làng Ước Lễ chất phác, đôn hậu, hiếu khách. không khí thì trong lành. 

Mỗi năm nếu rảnh rỗi, tôi thường ghé qua đây vài lần vào những dịp lễ hội, ngày cuối tuần muốn đi đổi gió, đặc biệt là những ngày cận Tết để lưu giữ cho mình những bức hình đẹp, hoài cổ. Đến làng Ước Lễ, tôi như được sống lại với những kỉ niệm xưa cũ mà nay tôi không thể tìm thấy ở đâu khác".