Dư âm từ chiến sự Nga- Ukraine đã làm “méo mó” thị trường khí đốt tự nhiên châu Âu ra sao?

Các nhà kinh doanh năng lượng ở châu Âu đang chứng kiến sự tăng giá khó có thể hiểu được. Khí đốt tự nhiên, được sử dụng để tạo ra điện và nhiệt, hiện có giá cao hơn khoảng 10 lần so với cách đây một năm. Giá điện, gắn với giá gas, cũng cao hơn nhiều lần so với mức được coi là bình thường.

Khi Nga "thắt chặt các ốc vít" đối với các dòng khí đốt, thị trường năng lượng bị khóa trong một đà tăng giá không ngừng. Thủ tướng Séc Petr Fiala vừa cho biết Séc, với tư cách là chủ tịch luân phiên của Hội đồng châu Âu, sẽ triệu tập các Bộ trưởng năng lượng "để thảo luận về các biện pháp khẩn cấp cụ thể nhằm giải quyết tình hình năng lượng". Bộ trưởng Thương mại Séc Jozef Sikela cho biết họ sẽ gặp "vào một ngày sớm nhất có thể". 

Lời kêu gọi được đưa ra khi giá khí đốt ở châu Âu đạt mức cao kỷ lục trên 343 Euro/MWh, cho thấy mối đe dọa rõ ràng đối với các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng. Hiệp hội ngành công nghiệp phân bón của khu vực hôm 30/8 cũng cảnh báo rằng 70% sản lượng ở châu Âu đã bị cắt giảm do giá khí đốt cao, cho thấy cuộc khủng hoảng năng lượng đang hoành hành khắp các ngành công nghiệp và đe dọa các lĩnh vực từ sản xuất thủy tinh đến sản xuất thực phẩm.

Vào tháng 7, các Bộ trưởng EU đã đồng ý giảm tự nguyện 15% nhu cầu khí đốt quốc gia trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 3 năm sau, một mục tiêu có thể được thực hiện bắt buộc nếu cuộc khủng hoảng trở nên gay gắt hơn vào mùa đông. Giá khí đốt chuẩn của châu Âu đã tăng gần một phần ba trong tuần qua khi các thương nhân và công ty dịch vụ công cộng gấp rút đảm bảo nguồn cung trước mùa đông. Nguồn cung khí đốt đang thiếu hụt kể từ khi Nga cắt giảm xuất khẩu sang châu Âu trên đường ống Nord Stream 1 quan trọng vào tháng 6. Ngành công nghiệp cũng có thể phải đối mặt với việc phân bổ khẩu phần khí đốt vào mùa đông khi thời tiết chuyển lạnh.

Có thể thấy, các Chính phủ trên khắp châu Âu đang phải vật lộn với cuộc khủng hoảng giá cả sinh hoạt do Nga cắt giảm nguồn cung cấp khí đốt, mà các chính trị gia châu Âu đã mô tả là "vũ khí hóa khí đốt". Bộ trưởng Năng lượng Đan Mạch Dan Jørgensen đã cố gắng nhấn mạnh sự đoàn kết của EU khi nói rằng "thật phi thường khi EU có thể gắn bó với nhau trong những thời điểm rất khó khăn này".

Một nhà ngoại giao EU cho biết cuộc họp khẩn cấp là cơ hội để Séc "tập hợp quân đội và cho châu Âu thấy họ đang coi trọng điều đó". Tuy nhiên, nhiều quốc gia vẫn còn hoài nghi về những gì có thể làm được hoặc liệu nó có đi xa được như việc giúp đỡ các nước láng giềng về hóa đơn năng lượng của họ hay không. Nông dân và ngành công nghiệp phân bón đang cảnh báo về mối nguy hiểm đối với cây lương thực khi châu Âu cắt giảm sản xuất phân bón từ nitơ vì giá thành của nó. Chris Lawson tại công ty tư vấn CRU cho biết: "Chúng tôi dự đoán giá sẽ tăng mạnh (phân bón gốc nitơ) trong những tuần tới. Phân bón gốc nitơ thường cung cấp tới 2/3 lượng chất dinh dưỡng được sử dụng để trồng trọt và các nhà phân tích lo ngại sự suy giảm nguồn cung và giá cả tăng ở châu Âu sẽ làm giảm năng suất cây lương thực.

Ông Jacob Hansen, Tổng Giám đốc của Tổ chức Dinh dưỡng cây trồng cho biết: "Ngành công nghiệp phân bón châu Âu đang trong cuộc khủng hoảng toàn diện vì thị trường khí đốt châu Âu bị phá sản. Các công ty bao gồm Yara của Na Uy và BASF của Đức cũng như Grupa Azoty của Ba Lan đã bắt đầu đóng cửa hoặc giảm sản xuất.

Bộ trưởng Năng lượng Bỉ Tinne Van der Straeten cảnh báo rằng, 5 đến 10 mùa đông tới ở châu Âu sẽ rất "khủng khiếp nếu không có gì thay đổi can thiệp cải thiện tình hình", Van der Straeten nói qua Twitter: "Chúng ta phải hành động tại nguồn, ở cấp châu Âu, và làm nhiều cách có thể có để giảm giá khí đốt".

Bình luận của bà được đưa ra trong bối cảnh ngày càng có nhiều lời kêu gọi khối 27 quốc gia khẩn trương chống lại các hóa đơn năng lượng tăng vọt cho các hộ gia đình và doanh nghiệp.

Mối liên hệ giữa giá khí đốt và giá điện cần được cải cách khẩn cấp

Giá khí đốt đã tăng cao kỷ lục sau xung đột quân sự của Nga ở Ukraine, gây ra một loạt các biện pháp trừng phạt chưa từng có đối với Điện Kremlin. Điều này cũng đã làm tăng giá điện. Bởi khí đốt cũng là nguồn sản xuất điện chính. Van der Straeten của Bỉ cho biết mối liên hệ giữa giá khí đốt và giá điện cần được cải cách khẩn cấp.

Van der Straeten nói: "Thị trường năng lượng châu Âu đang cần phải cải cách khẩn cấp. Điện được sản xuất rẻ như năm ngoái nhưng nay đã bán với giá cao kỷ lục. Bà ấy nói thêm: "Thời gian để nói chuyện đã qua, bây giờ là lúc để quyết định".

Các Chính phủ châu Âu hiện đang cố gắng lấp đầy các cơ sở lưu trữ dưới lòng đất bằng nguồn cung cấp khí đốt để có đủ nhiên liệu giữ ấm cho các ngôi nhà trong những tháng tới. Trong khi đó, Nga - quốc gia cung cấp khoảng 40% lượng khí đốt cho EU vào năm ngoái - đã giảm mạnh dòng chảy sang châu Âu trong những tuần gần đây, với lý do thiết bị bị lỗi và bị trì hoãn.

Đức coi việc Nga cắt giảm nguồn cung là một động thái chính trị nhằm gieo rắc sự bất ổn trên khắp EU và tăng giá năng lượng trong bối cảnh Điện Kremlin đang xung đột ở Ukraine. Nhưng Nga phủ nhận việc sử dụng khí đốt làm vũ khí hóa chiến sự nhằm trả đũa.

Thị trường khí đốt châu Âu sẽ không tự điều tiết theo hình thức hiện tại của nó

Thủ tướng Áo Karl Nehammer ủng hộ lời kêu gọi giới hạn giá trên toàn EU do giá năng lượng tăng cao. "Cuối cùng chúng ta phải ngăn chặn sự điên cuồng đang diễn ra trên các thị trường năng lượng. Và điều đó chỉ có thể xảy ra thông qua một giải pháp châu Âu", Nehammer cho biết trong một tuyên bố.

"Cuối cùng thì cũng phải có chuyện. Thị trường này sẽ không tự điều tiết theo hình thức hiện tại của nó. Tôi kêu gọi tất cả 27 (quốc gia thành viên) của EU hợp tác để ngăn chặn sự bùng nổ giá này ngay lập tức", ông nói thêm.

Giá khí đốt châu Âu có thể tăng 60% trong mùa đông tới

Công ty khí đốt nhà nước Nga Gazprom cũng cho biết rằng giá khí đốt châu Âu có thể tăng 60% lên hơn 4.000 USD/1.000 mét khối trong mùa đông này, do hoạt động xuất khẩu và sản xuất của chính công ty tiếp tục giảm trong bối cảnh các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Gazprom cho biết: "Giá khí đốt giao ngay ở châu Âu đã đạt 2.500 USD (trên 1.000 mét khối). Theo ước tính thận trọng, nếu xu hướng này kéo dài, giá sẽ vượt 4.000 USD/1.000 mét khối trong mùa đông này".

Kyiv của Ukraine đã đóng một trong những tuyến đường xuất khẩu sang châu Âu của Gazprom, trong khi Gazprom đã giảm nguồn cung xuống chỉ còn 20% công suất của đường ống Nord Stream 1 đến Đức trong bối cảnh tranh chấp thiết bị. Nhìn chung, xuất khẩu khí đốt của Gazprom giảm xuống chỉ còn 78,5 tỷ mét khối từ ngày 1 tháng 1 đến ngày 15 tháng 8 so với mức 274,8 tỷ mét khối cùng kỳ của một năm trước đó.

Cách châu Âu có thể bảo vệ người nghèo khỏi giá năng lượng tăng cao

Giá năng lượng tăng cao đã làm tăng mạnh chi phí sinh hoạt của người dân châu Âu. Kể từ đầu năm ngoái, giá dầu toàn cầu tăng gấp đôi, giá than tăng gần gấp bốn lần và giá khí đốt tự nhiên của châu Âu tăng gần gấp bảy lần. Với giá năng lượng có thể sẽ duy trì trên mức trước khủng hoảng trong một thời gian, châu Âu phải thích ứng với hóa đơn nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch cao hơn.

Các Chính phủ không thể ngăn chặn sự mất mát trong thu nhập quốc dân thực tế phát sinh từ cú sốc thương mại. Họ nên cho phép chuyển toàn bộ chi phí nhiên liệu tăng cho người dùng cuối để khuyến khích tiết kiệm năng lượng và chuyển sang sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Chính sách nên chuyển từ hỗ trợ trên diện rộng như kiểm soát giá sang cứu trợ có mục tiêu, chẳng hạn như chuyển cho các hộ gia đình có thu nhập thấp hơn, những người chịu nhiều nhất từ hóa đơn năng lượng cao hơn.

Trong một bài báo mới, các chuyên gia ước tính rằng các hộ gia đình trung bình ở châu Âu sẽ thấy chi phí sinh hoạt của họ tăng khoảng 7% trong năm nay. Điều này phản ánh tác động trực tiếp của giá năng lượng cao hơn cũng như chuyển qua các hàng hóa và dịch vụ khác. Sự khác biệt lớn về tác động giữa các quốc gia phản ánh các quy định khác nhau, phản ứng chính sách, cấu trúc thị trường và thực tiễn hợp đồng. Chi phí sinh hoạt tăng đột biến có thể trở nên tồi tệ hơn trong trường hợp nguồn cung khí đốt từ Nga bị cắt giảm.

Ở hầu hết các nước châu Âu, giá năng lượng cao hơn đặt ra gánh nặng thậm chí còn nặng nề hơn đối với các hộ gia đình có thu nhập thấp vì họ chi tiêu nhiều hơn trong ngân sách cho điện và khí đốt.

Ví dụ, ở Estonia và Vương quốc Anh, chi phí sinh hoạt của 20% hộ gia đình nghèo nhất sẽ tăng gấp đôi so với những người giàu nhất. Do đó, châu Âu nên ưu tiên thực hiện các biện pháp cứu trợ để hỗ trợ các hộ gia đình có thu nhập thấp - những người có ít phương tiện nhất để đối phó với giá năng lượng tăng cao.

Cho đến nay, các nhà hoạch định chính sách của châu Âu đã đối phó với sự gia tăng chi phí năng lượng chủ yếu bằng các biện pháp giảm giá trên diện rộng, bao gồm trợ cấp, cắt giảm thuế và kiểm soát giá cả. Nhưng việc ngăn chặn sự chuyển dịch sang giá bán lẻ chỉ đơn giản là trì hoãn sự điều chỉnh cần thiết đối với cú sốc năng lượng bằng cách giảm các biện pháp khuyến khích cho các hộ gia đình và doanh nghiệp để tiết kiệm năng lượng và nâng cao hiệu quả.

Hơn nữa, chi phí ngày càng tăng của các biện pháp này đang siết chặt không gian tài chính hạn chế của các nền kinh tế khi giá cả cao vẫn tiếp diễn. Ở nhiều quốc gia, chi phí này sẽ vượt quá 1,5% sản lượng kinh tế toàn khối EU trong năm nay, chủ yếu là do các biện pháp kìm giá rộng rãi.  Tỷ lệ dân số nhận được trợ cấp hóa đơn năng lượng sẽ khác nhau giữa các quốc gia tùy thuộc vào sở thích của xã hội và khả năng tài chính.

Các Chính phủ đang làm gì để ngăn chặn khủng hoảng?

Câu trả lời ngắn gọn là, rất nhiều. Các quốc gia thuộc Liên minh châu Âu như Đức và Hà Lan đang chạy đua để lấp đầy các cơ sở lưu trữ khí đốt như một vùng đệm chống lại khả năng cắt hoàn toàn khí đốt của Nga trong mùa đông năm nay. Các Chính phủ cũng đã chuyển sang đảm bảo nhiều nguồn cung cấp hơn dưới dạng khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ Hoa Kỳ và các nơi khác, đồng thời thúc đẩy các công ty năng lượng xây dựng các thiết bị đầu cuối mới để tiếp nhận nhiên liệu hóa lạnh, thường bằng nguồn tài chính của nhà nước.

Anh và các quốc gia khác đang hỗ trợ tài chính cho người tiêu dùng, mặc dù không đủ để bù đắp cho những chi phí gia tăng khổng lồ mà các hộ gia đình phải đối mặt.

Một loạt các chính trị gia, những người ủng hộ người tiêu dùng và thậm chí cả các nhà điều hành ngành năng lượng đang kêu gọi các chính phủ làm nhiều hơn nữa.

"Điều ngày càng rõ ràng là những điều kiện khó khăn này đối với các hộ gia đình ở Vương quốc Anh sẽ trở nên tồi tệ hơn nhiều trước khi họ trở nên tốt hơn" Keith Anderson, Giám đốc điều hành của Scottish Power, một công ty tiện ích của Anh, cho biết trong một bức thư ngỏ gần đây. Ông Anderson đề nghị Chính phủ can thiệp để bù đắp chi phí khí đốt ngày càng tăng, một đề xuất có thể tiêu tốn hàng chục tỷ bảng Anh trong vòng hai năm tới.