Giáo sư Anatoli Sokolov: Ngoại giao cây tre giúp bảo vệ thành công lợi ích của Việt Nam

Cần có các dự án quy mô lớn giữa hai nước

* Giáo sư nhận xét như thế nào về ý nghĩa chuyến thăm với quan hệ song phương?

- Chuyến thăm Việt Nam lần này của Tổng thống Nga Vladimir Putin là chuyến thăm thứ năm liên tiếp. Điều mang tính biểu tượng là thời điểm Tổng thống Nga thăm Việt Nam trùng với một ngày quan trọng - kỷ niệm 30 năm ký kết Hiệp ước về các nguyên tắc cơ bản của quan hệ hữu nghị giữa hai nước. Trong chuyến thăm, Nga và Việt Nam đã ký 11 văn kiện về hợp tác giữa các bộ, các doanh nghiệp.

Hai bên khẳng định kinh tế tiếp tục là nền tảng và trọng tâm hợp tác, sẽ tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi hơn cho thương mại song phương, mở rộng khả năng tiếp cận thị trường Nga cho xuất khẩu hàng tiêu dùng và nông sản của Việt Nam, hợp tác và phát triển đầu tư sẽ được thúc đẩy, đặc biệt là vào cơ sở hạ tầng và năng lượng. Hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh sẽ được mở rộng, hợp tác trong các lĩnh vực giáo dục, khoa học công nghệ, du lịch, văn hóa, nghệ thuật, thể thao.

Trao đổi ý kiến về các vấn đề quốc tế đã diễn ra. Hai bên khẳng định ủng hộ hệ thống quan hệ quốc tế công bằng, dựa trên luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên Hợp Quốc.

Tuy nhiên, hai bên cần lưu ý một thực tế như sau: Việt Nam là một trong những quốc gia trên thế giới có quan hệ tuyệt vời với Nga về mặt chính trị và con người, nhưng vì lý do nào đó, quan hệ tích cực mạnh mẽ này không tạo động lực cho sự phát triển quan hệ kinh tế.

Nga thậm chí còn không nằm trong số 5 đối tác kinh tế hàng đầu của Việt Nam. Kim ngạch thương mại giữa Nga và Việt Nam ngày càng tăng (đến cuối năm 2023 tăng 8% và đạt 5 tỷ USD), nhưng điều này vẫn là chưa đủ, trong khi kim ngạch thương mại với các đối tác kinh tế chính của Việt Nam là Mỹ và Trung Quốc lần lượt đạt 110 và 170 tỷ USD. Có thời điểm, Liên Xô chiếm 64% tổng kim ngạch ngoại thương với Hà Nội. Ngày nay, cần có những dự án quy mô lớn để tăng kim ngạch thương mại giữa Nga và Việt Nam.

Việt Nam còn là điểm đến được nhiều du khách Nga yêu thích. Theo Cục Biên giới FSB Liên bang Nga, khoảng 600 nghìn người Nga đã đến thăm Việt Nam trong năm 2019. Sau đó, khách du lịch gần như ngừng đến do Covid và việc hủy các chuyến bay thẳng, nên vào năm 2023, chỉ có 97 nghìn người Nga đã đến thăm Việt Nam. Đã nhiều năm nay hai bên không có các chuyến bay trực tiếp giữa Moscow và Hà Nội. Nếu có được chuyến bay thẳng, chúng ta sẽ tạo động lực mạnh mẽ không chỉ cho sự phát triển du lịch mà còn cho sự phát triển các mối quan hệ kinh tế nói chung.

Có những đổi mới ngoại giao đáng chú ý

* Theo ông, đâu là những điểm quan trọng nhất trong Tuyên bố chung giữa hai nước?

Trong số các văn bản sau chuyến thăm cấp nhà nước của Tổng thống Nga Vladimir Putin tới Việt Nam, Tuyên bố chung “Về việc làm sâu sắc hơn nữa quan hệ đối tác chiến lược toàn diện trong bối cảnh 30 năm thực hiện Hiệp ước Nga-Việt trên nền tảng quan hệ hữu nghị” là đặc biệt quan trọng.

Các nguyên tắc trong tương tác Nga-Việt được đặt ra trong đó ưu tiên củng cố quan hệ của hai đối tác, với các nguyên tắc tin cậy lẫn nhau, bình đẳng về chủ quyền giữa các quốc gia, phù hợp với Hiến chương Liên Hợp Quốc, từ chối tham gia liên minh hoặc thỏa thuận với bên thứ ba có khả năng. gây ra phương hại cho độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nhau… là mới về chất và thể hiện sự đổi mới ngoại giao đáng chú ý trong các nghĩa vụ chung.

Ngoài ra, theo tôi, đáng chú ý còn là việc hai bên cũng lên tiếng ủng hộ “hỗ trợ quá trình khách quan nhằm hình thành một trật tự thế giới đa cực công bằng và ổn định hơn”, “một hệ thống thương mại đa phương cởi mở, toàn diện, minh bạch và không phân biệt đối xử.

Kết quả của Chiến tranh thế giới thứ hai được hai bên ghi nhận, lên án chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa quân phiệt cũng như phản đối sự hồi sinh của chúng, sự cần thiết “chống lại những nỗ lực phủ nhận, bóp méo và làm sai lệch lịch sử của Chiến tranh Thế giới thứ hai”, tăng cường vai trò của Nam bán cầu trong tiến trình quốc tế.

Nga và Việt Nam lên tiếng phản đối "sự can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia có chủ quyền, đưa ra các biện pháp trừng phạt đơn phương không có cơ sở pháp lý quốc tế và không được Hội đồng Bảo an LHQ chấp thuận, áp dụng luật pháp quốc gia ngoài lãnh thổ…

Tất cả những điều này thể hiện quan điểm chung của Liên bang Nga và Việt Nam về tình hình quốc tế cũng như những đường lối chính cho sự phát triển trong tương lai không chỉ của quan hệ đối tác song phương mà còn cả quan hệ quốc tế nói chung.

Những thỏa thuận thiết thực được ghi trong Tuyên bố cũng rất ấn tượng, bao gồm việcđẩy nhanh thực hiện dự án xây dựng Trung tâm Khoa học và Công nghệ Hạt nhân tại Việt Nam, phát triển quan hệ Nga-ASEAN, tăng cường mối quan hệ giữa các nước BRICS và các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Tuyên bố còn nhấn mạnh việc phát triển hợp tác trong các lĩnh vực dầu khí và vận tải, năng lượng, công nghiệp (chủ yếu là khai thác mỏ, cơ khí và đóng tàu), công nghệ kỹ thuật số, lĩnh vực nông nghiệp, phát triển đường sắt Việt Nam và ứng phó khẩn cấp.

* Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh quốc tế có nhiều biến động. Vậy theo ông ý nghĩa của chuyến thăm với nước Nga là gì?

- Một trong những kết quả chính sách đối ngoại chính của chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Nga Vladimir Putin là tạo tiền đề cho việc hình thành cấu trúc an ninh mới ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương mà hai bên cùng quan tâm, trên nguyên tắc không sử dụng vũ lực và giải quyết hòa bình các tranh chấp, phản đối chia rẽ cấu trúc khu vực với vai trò trung tâm của ASEAN. Như Tổng thống Putin đã nói: Nga và Việt Nam sẽ “cùng nhau tìm cách khắc phục những khó khăn do tình hình quốc tế gây ra”.

Tổng thống Putin cũng cho rằng quan điểm của Nga và Việt Nam trong các vấn đề quốc tế “phần lớn trùng khớp hoặc gần gũi”.

Ngoại giao cây tre rất phù hợp với môi trường chiến lược

* Ông nhận xét như thế nào về chính sách đối ngoại độc lập tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa của Việt Nam? 

- Trong suốt lịch sử của dân tộc Việt Nam, chính sách đối ngoại luôn đóng vai trò cực kỳ quan trọng, không chỉ góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ mà còn góp phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

Ba năm trước, ngày 14/12/2021, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng, phát biểu tại Hội nghị ngoại giao toàn quốc triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của ngoại giao trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước đang diễn ra: “Chúng ta quyết tâm xây dựng và phát triển chính sách đối ngoại và ngoại giao Việt Nam hiện đại, thấm nhuần bản sắc dân tộc - nền ngoại giao “cây tre” của Việt Nam.”

Hình ảnh cây tre “gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển” thấm sâu vào bản sắc Việt Nam và rất phù hợp với đường lối đối ngoại đa phương, đa dạng hóa của Việt Nam nhằm phục vụ mục đích thúc đẩy lợi ích quốc gia. “Ngoại giao cây tre” cho thấy chính sách đối ngoại của Việt Nam không giáo điều mà thể hiện sự linh hoạt tùy theo đối tác và tình huống, rất phù hợp với môi trường chiến lược và bối cảnh lịch sử, trong đó nhấn mạnh sự phát triển cân bằng trong quan hệ với các nước.

“Ngoại giao cây tre” đã đưa Việt Nam có vai trò ngày càng lớn trên trường quốc tế, giúp Việt Nam thành công trong việc duy trì quan hệ thiết thực với các cường quốc trên thế giới, đồng thời bảo vệ lợi ích quốc gia.

Nhờ thực hiện “ngoại giao cây tre”, Việt Nam ngày càng khẳng định mình là đối tác tin cậy, tham gia tích cực và có trách nhiệm trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực.

Việt Nam được cộng đồng quốc tế tin tưởng và được bầu là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế, hiện giữ chức Phó Chủ tịch Đại hội đồng LHQ khóa 77, thành viên Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm 2023-2025, thành viên của Ủy ban Luật pháp Quốc tế LHQ 2023–2027

* Thưa ông, cần làm gì để trao truyền, tiếp nối tình cảm nồng ấm giữa Việt Nam và Nga trong thế hệ trẻ?

- Mối quan hệ giữa Nga và Việt Nam đã được thử thách bởi thời gian; năm tới (2025) sẽ đánh dấu kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước chúng ta. Chúng ta phải tiếp tục phát triển mối quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa nhân dân hai nước. Điều cần thiết là giới trẻ Nga và Việt Nam phải biết nhiều hơn về lịch sử đất nước chúng ta để giao tiếp với nhau nhiều hơn, đến Nga học tập, tham dự các cuộc thi Olympic giáo dục, các cuộc thi thể thao khác nhau để tìm hiểu nhiều hơn về cuộc sống của nhau...

* Xin trân trọng cảm ơn Giáo sư.