Góp ý Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi): Chia sẻ lợi ích giữa các bên

Minh bạch, công bằng trong thu hồi đất

Một trong nhiều nhận định của nhóm nghiên cứu của WB cho rằng: Ngày càng có nhiều khiếu kiện từ những người bị ảnh hưởng, mà trong một số trường hợp họ là những người bị bần cùng hóa, khiến họ là nạn nhân của quá trình phát triển kinh tế. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy cần phải bồi thường công bằng cho những người mất đất và những người chịu ảnh hưởng bất lợi từ việc thu hồi đất.

Trong thu hồi và bồi thường đất cần có sự minh bạch và công bằng. (Ảnh minh họa)

Nhóm tác giả của báo cáo kiến nghị cần phải làm rõ và giới hạn lại quyền của Nhà nước trong thu hồi đất bắt buộc. Hiện nay, việc thu hồi đất bắt buộc đang được áp dụng không chỉ cho các mục đích phục vụ quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia… mà còn cho một số mục đích phát triển kinh tế như xây dựng khu công nghệ cao, dự án với 100% vốn đầu tư nước ngoài…

Việc thu hồi đất theo phương thức bắt buộc và giao lại đất thường gây ra sự không công bằng trong chia sẻ lợi ích giữa những người sử dụng đất trước và sau khi thu hồi. Do vậy, WB khuyến nghị, hình thức thu hồi đất theo phương thức bắt buộc cần phải thay đổi theo hướng thay đổi phạm vi được phép thu hồi đất chỉ áp dụng vào các mục đích quốc phòng, an ninh và phục vụ cho các dự án vì lợi ích công cộng như đường sá, công viên, trường học…

Giá bồi thường trong thu hồi đất bắt buộc

Luật Đất đai hiện hành quy định giá đất của Nhà nước phải sát với giá thị trường và giá đất để tính bồi thường khi thu hồi đất cũng phải sát với giá thị trường. Tuy nhiên pháp luật hiện hành lại không có hướng dẫn nào cụ thể về việc thi hành chính sách này. Vì vậy, trên thực tế giá đất để tính bồi thường về đất luôn thấp hơn nhiều so với giá trên thị trường. Việc này dẫn đến sự không hài lòng của người có đất bị thu hồi, khiến tình trạng khiếu kiện ngày một nhiều và phức tạp, làm chậm tiến độ triển khai các dự án.

Dựa trên kinh nghiệm quốc tế và pháp luật hiện hành, WB đưa ra khuyến nghị: Yêu cầu bắt buộc giao cho tổ chức cung cấp dịch vụ định giá đất xác định giá đất phù hợp với giá thị trường. Tổ chức cung cấp dịch vụ định giá đất cần được lựa chọn trên sự đồng thuận giữa những người dân bị ảnh hưởng và các bên liên quan về quyền lợi, nghĩa vụ trong thu hồi đất. Giá đất để tính bồi thường cần được quyết định thông qua các hội đồng độc lập cấp tỉnh và cấp TƯ, dựa trên kết quả định giá đất của tổ chức cung cấp dịch vụ định giá đất.

Chia sẻ lợi ích giữa các bên

Cơ chế chia sẻ lợi ích đang được các nước áp dụng chủ yếu cho các dự án thủy điện lớn có tác động đến cộng đồng dân cư nơi có đất. Tuy nhiên, VN cũng có thể áp dụng rộng rãi với các dự án có tác động tới phần lớn cộng đồng dân cư. Chia sẻ lợi ích không chỉ là việc giảm nhẹ thiệt hại và bồi thường cho các tài sản bị mất mà còn bao gồm rất nhiều các công cụ tiền tệ và phi tiền tệ khác như việc chia sẻ lâu dài nguồn lợi thu được từ các dự án đầu tư (thanh toán trực tiếp phần lợi nhuận, giá điện ưu đãi, trả tiền cho các dịch vụ liên quan đến môi trường và sinh thái…) hoặc các biện pháp phi tiền tệ nhằm cải thiện thu nhập, môi trường sống và việc làm của những người bị ảnh hưởng

WB cho rằng cần phải đưa ra quy định về việc chia sẻ lợi ích giữa các bên nhằm phát triển và phục hồi sinh kế lâu dài cho người dân địa phương bị ảnh hưởng bởi các dự án thủy điện, khai thác mỏ hay các dự án có tính chất tương tự.

Phương Hà