Hai người Cuba cuối cùng ở căn cứ Guantanamo

Nhưng đầu tháng 1.2013, hai người Cuba cuối cùng ở đó đã nghỉ hưu, kết thúc một cuộc giao hoán kéo dài hơn nửa thế kỷ. Harry và Luis đã có một quãng đời làm việc rất dài ở căn cứ Mỹ. Harry năm nay 82 tuổi làm việc ở kho hàng còn Luis 79 tuổi làm thợ hàn. Khi họ bắt đầu vào căn cứ Guantanamo làm việc, Harry 21 tuổi còn Luis 26.

Hàng rào cách ngăn hai thế giới

Trong quãng thời gian ấy, ngày nào hai ông Harry và Luis cũng lập lại một hành trình quen thuộc: khi bầu trời đằng đông ửng hồng cũng là lúc hai ông rời nhà, đội nón bóng chày và khoác áo ấm trong cái lạnh tinh mơ của vùng biển Caribbean. Cả hai đón taxi để đi từ thành phố Guantanamo thuộc Cuba, ngang qua con đường nằm giữa núi non và đầm lầy, đến cổng đông bắc của căn cứ hải quân Mỹ.

Ông Luis La Rosa (phía trước) và ông Harry Henry rời căn cứ Guantanamo vào cuối ngày làm việc

Trước khi tiếp cận căn cứ Mỹ, Harry và Luis phải băng qua một cánh cổng lớn của phía Cuba, nơi có những người lính trong lữ đoàn tuần tra biên giới Cuba bồng súng đứng gác. Sau đó, họ phải đi bộ trên một con đường được cài đặt các thiết bị phát hiện thông minh trước khi dừng lại ở cổng lớn phía Mỹ. Hai ông giao chứng minh thư Cuba cho lính hải quân Mỹ và nhận lại phù hiệu làm việc trong căn cứ và chìa khóa của một chiếc xe tải màu xanh mà hai ông sẽ lái vào bên trong căn cứ. Quy trình này sẽ được đảo ngược vào cuối ngày làm việc. Trước lúc tiến vào bên trong căn cứ Mỹ, hai ông ăn sáng ở một căn nhà nằm ngoài doanh trại trong tiếng loa phát bài quốc ca Mỹ vang vang.

Ông Henry bồi hồi: “Đó là một hành trình đã thành quá quen, nhưng đôi khi chúng tôi có cảm tưởng như mình sống trong hai thế giới khác biệt ”. Bên trong căn cứ là một thành phố tương tự những thành phố vùng ven của Mỹ với sân bóng, trường học cho con em nhân viên Mỹ, một siêu thị giống như siêu thị Wal-Mart, một rạp hát và các nhà hàng thức ăn nhanh. Tổng cộng khoảng 6.000 người sống ở đó gồm cán bộ quân sự, dân thường và nhà thầu.

Mặc cho nhà tù Guantanamo khét tiếng cũng nằm trong nội vi căn cứ, bầu không khí bên ngoài êm đềm, thậm chí còn buồn tẻ. Cư dân ở đây còn có thời gian để học lặn.

Mặc cho hầu hết người Cuba đều muốn đóng cửa căn cứ Guantanamo, Henry và Luis nói mình không quan tâm đến chính trị. Henry cho biết: "Chúng tôi tuân thủ luật pháp ở đây và cả ở Cuba. Hai ông cũng nói chưa từng có bên nào khuyến dụ hai ông làm tình báo. Luis hài hước: “Cả hai phía đều đối xử với chúng tôi rất tốt. Và ở bên nào, chúng tôi cũng bị ghẹo. Người bên này chọc chúng tôi là “mấy ông cộng sản”, còn người bên kia nói “nè, mấy ông tư bản”.

Tiền hưu, gửi ai?

Tiệc chia tay Harry và Luis được tổ chức theo đúng nghi thức lễ tân của mọi tiệc chia tay người về hưu: các học sinh múa dân vũ, những bài phát biểu, một ổ bánh to và giấy chứng nhận phục vụ do chỉ huy căn cứ trao cho nhân viên về hưu. Cả Henry và Luis đều xúc động. Ở phần phát biểu, ông Luis nghẹn ngào: "Nhiều mảnh trong cuộc đời của tôi đã ở đây. Trái tim tôi đau buồn nhưng tôi biết đã đến lúc. Dù sao, tôi và đồng nghiệp của tôi không trông đợi ngày này. Thật khó để có thể nói lời chia tay với tất cả mọi người”. Còn Henry tỏ lòng biết ơn đối với công việc đã mang lại cho gia đình ông một mức thu nhập khá. Tiền lương trước lúc nghỉ hưu của Luis vào khoảng 12USD /giờ.

Như một phần lịch sử, hàng ngàn người Cuba đã đến làm việc tại căn cứ Guantanamo. Họ được giao những công việc như thợ hàn, thợ máy, nhân viên văn phòng, thủ thư… Sau khi Mỹ cấm vận thương mại Cuba năm 1962 , phía Mỹ vẫn lưu giữ các nhân viên và công nhân Cuba nhưng không tuyển dụng thêm. Thay vào chỗ những người Cuba lần lượt về hưu là lực lượng lao động mới từ Jamaica và Philippines. Theo năm tháng, lực lượng nhân viên Cuba mỏng dần. Năm 1985 còn 50 người và năm 1999 còn lại 18 người.

Cách nay khoảng hai thập kỷ, Mỹ bắt đầu chính sách trả lương hưu cho nhân viên Cuba ở Guantanamo. Con số các nhân viên nhận hưu nằm trong danh sách của phía Mỹ là 65 người và nay vừa tăng lên 67 với sự ra đi của hai người cuối cùng. Vấn đề là trong nhiều năm qua, chính những người cuối cùng đã đảm đương việc chuyển tiền cho những người về hưu do Mỹ còn cấm vận thương mại đối với Cuba. Tháng 12 năm ngoái, số tiền phía Mỹ nhờ hai ông Luis và Henry cầm về Cuba là 44.508USD mỗi tháng để chi bình quân cho mỗi nhân viên hưu trí 684USD.

Một góc “thành phố” trong căn cứ Guantanamo

Không còn người Cuba nào làm việc, ai sẽ chuyển tiền cho người nghỉ hưu? Một chỉ huy quân sự Mỹ nói vui, nếu không tìm ra giải pháp nào, có lẽ hằng tháng sẽ phải nhờ lính canh Mỹ giao tiền hưu qua hàng rào cho lính Cuba phân phát. Tuy nhiên, theo tin giờ chót, đại úy hải quân Todd Breasseale cho biết chính phủ hai bên đã họp lại với nhau và ”các quan chức Cuba đã đồng ý về một giải pháp thực thi và tạm thời”. Todd không nói rõ hơn nhưng nhiều người đoán mò phía Mỹ sẽ sử dụng hình thức điện chuyển khoản ngân hàng vì đó là ý tưởng các sĩ quan hải quân Mỹ đã nhiều năm ấp ủ.