Kiến tạo - đích đến của báo chí hiện đại

Nhà báo phải tìm được cốt lõi của vấn đề

Trong một buổi giao lưu nghiệp vụ do Báo NTNN tổ chức, PGS.TS Đỗ Thị Thu Hằng – Trưởng Ban Nghiệp vụ, Hội Nhà báo Việt Nam đã khẳng định: "Báo chí kiến tạo là báo chí vì mục tiêu phát triển, báo chí xây dựng và báo chí giải pháp". Nhưng để có được tác phẩm báo chí kiến tạo, người làm báo phải có "kỹ thuật".

"Có những việc những nghề nghiệp khác không làm được nhưng nhà báo phải làm được, nhà báo đi tìm kiếm bản chất cốt lõi của câu chuyện, đưa những sự thật liên quan trực tiếp đến đời sống hàng ngày, đến nhận thức của người dân. Không chỉ đưa ra những giải pháp, mà báo chí phải có tính điều tra để cung cấp toàn bộ câu chuyện cho người đọc, nâng cao ý thức trách nhiệm của công chúng"- PGS.TS Đỗ Thị Thu Hằng chia sẻ.

Nói một cách khác, ngoài các loạt bài điều tra, phản ánh các vấn đề bức xúc trong xã hội, nêu ý kiến của người dân, báo chí cần đưa ra các giải pháp có tính khả thi. Để làm được điều đó, báo chí phải đi đến bản chất sự việc, cốt lõi vấn đề để cung cấp toàn bộ câu chuyện đến bạn đọc. Thông qua đó, cung cấp các nội dung mang tính chất xây dựng.

Cùng quan điểm trên, TS Vũ Thanh Vân (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) cho rằng: "Báo chí kiến tạo là trường phái báo chí nhấn mạnh trách nhiệm và vai trò tích cực của báo chí trong việc xây dựng xã hội lành mạnh. Khi ngày càng nhiều vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội nảy sinh, vai trò tích cực của báo chí càng được coi trọng". Thông tin được TS Vũ Thanh Vân đưa ra tại một Hội thảo về Báo chí kiến tạo do Tạp chí Thông tin và Truyền thông tổ chức.

Theo TS Vân, nếu báo chí tô đậm những vấn đề tiêu cực với mục đích cung cấp thông tin giật gân, câu khách có thể càng làm xã hội trở nên rối ren, phức tạp hơn. Báo chí có quyền và có trách nhiệm đấu tranh với tiêu cực, nhưng cần trả lời nghiêm túc các câu hỏi: Báo chí đấu tranh vì mục tiêu tối hậu nào? Đấu tranh vì lợi ích của ai? Đấu tranh như thế nào? Việc trả lời các câu hỏi này sẽ quyết định tính chất kiến tạo, tích cực của báo chí.

Chân lý "một nửa sự thật… chưa bao giờ là sự thật"

Trong thực tế, có những bài viết, dòng tin trên báo chí mới chỉ là phần ngọn, là "một nửa sự thật" đã bị xuyên tạc trên mạng xã hội, bị đẩy lên thành câu chuyện sai bản chất, thậm chí bị các thế lực thù địch biến thành luận điều sai lệch. 

Chúng ta đã từng có những bài học giật tít về nông sản Việt như sầu riêng rớt giá thảm hại hay xuất hiện thuốc trừ sâu trong hoa quả xuất khẩu. Một bài báo, một dòng tin có thể làm ảnh hưởng đến cả vụ mùa của nông dân, ảnh hưởng đến thị trường xuất khẩu của đất nước.

Một câu chuyện khác về việc kiểm chứng thông tin và phải đi tìm bản chất sự việc của báo chí. Đầu năm 2023, trên đường phố Hà Nội xuất hiện hàng loạt điểm trưng biển "giải cứu trứng gà" với giá rẻ chỉ 15.000 - 20.000 đồng/chục mời chào người mua. 

Một số cơ quan báo chí ngay lập tức thực hiện chùm ảnh, làm những dòng tin với mong muốn hỗ trợ người nông dân bán được trứng gà. Một số cơ quan báo chí khác, trong đó có Báo NTNN không vội vàng phản ánh "một nửa sự việc" trên đường phố. PV Báo NTNN ghi nhận thị trường ở nội đô Hà Nội, đến các trang trại sản xuất trứng, gặp các nhà phân phối để có cái nhìn toàn cảnh phản ánh trong bài viết.

"Tại các trang trại nuôi gà đẻ trứng đạt chuẩn ở ngoại thành Hà Nội, ở Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh… người nuôi đều khẳng định không có chuyện phải giải cứu trứng, giá trứng vẫn ổn định. Các nhà sản xuất lớn, cũng như các nhà phân phối cũng cho biết không có chuyện phải giải cứu trứng gà. Sự thật là, một số ít trứng gà chất lượng không tốt được cá nhân thương lái đưa ra ngoài, giảm giá để đẩy hàng" – nhà báo Minh Ngọc, Ban Hội và Tam nông Báo NTNN kể lại. Không lâu sau đó, những tấm bảng quảng cáo giải cứu trứng gà đã không còn xuất hiện trên các tuyến đường ở Thủ đô nữa.

Do đó, nguyên tắc "một nửa sự thật không phải là sự thật" cần được các phóng viên, biên tập viên và tòa soạn luôn ghi nhớ. Báo chí giữ được sức mạnh khi thông tin khách quan, đa chiều, phản ánh rõ sự thật. Từ đó sẽ hạn chế được tình trạng giật gân câu khách.

Phóng viên tử tế sẽ tạo lên một tờ báo tử tế

Tại một Hội thảo do Tạp chí Thông tin và Truyền thông tổ chức, các chuyên gia, nhà báo đã chia sẻ kinh nghiệm, trách nhiệm của người làm báo trong môi trường tác nghiệp hiện nay. 

Từ kinh nghiệm mô hình báo chí kiến tạo tại Báo Điện tử VietnamPlus, nhà báo Hoàng Nhật nêu lên vấn đề về sử dụng con người, bắt đầu từ phóng viên. "Trước hết tòa soạn đặt ra yêu cầu với phóng viên phải tập trung vào giải pháp. Phóng viên có thể phơi bày thực trạng vấn đề, nhưng phải cho thấy có giải pháp khắc phục"- nhà báo Hoàng Nhật cho biết.

Trong quá trình thực hiện tin bài, phóng viên phải đảm bảo tính cân bằng, không cường điệu hóa, không để cảm xúc dẫn dắt, không phóng đại nỗi sợ hãi, gây hoang mang dư luận. "Báo chí hay nhà báo không phải là quan tòa để có thể đưa ra phán xét, do đó, chúng tôi luôn lắng nghe thông tin từ nhiều phía, kể cả từ đối tượng đang bị phản ánh. Về phương hướng giải quyết vấn đề, phóng viên sẽ xin ý kiến cơ quan chức năng và các chuyên gia có liên quan"- nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật thông tin.

Đồng quan điểm, nhà báo Lê Trọng Minh – Tổng Biên tập Báo Đầu tư cho rằng mục tiêu bài viết không phải là lượt xem cao hay thấp, điều quan trọng là bài viết đạt được mục tiêu gì và kết quả giải quyết được vấn đề gì. Trong quá trình xử lý thông tin bài viết, phóng viên cũng phải biết xử lý cảm xúc bản thân bởi người làm báo cũng là con người của xã hội. 

"Nguyên tắc khi tác nghiệp, không ai và không nơi nào có quyền đặt trên người khác theo kiểu tôi làm báo thì tôi có quyền yêu cầu, quyền được đáp ứng cái này, cái kia. Với tất cả những đối tượng chúng ta viết tạm gọi là không tích cực thì người ta cũng có quyền để giải thích, thuyết minh về những hành động của họ. Trên cơ sở đó, chúng ta sẽ xem và phải đối chiếu, kiểm chứng các thông tin để thấy rằng những điều đó là đúng, là có lý hay không. Từ đó tạo ra được những thông tin mang tính chất đàng hoàng và đa chiều. Khi có những phóng viên tử tế sẽ tạo nên một tòa soạn tử tế, một tờ báo tử tế. Và chúng ta hoàn toàn có thể sống được với sự tử tế đó" – Tổng Biên tập Báo Đầu tư khẳng định.

Để có được nền báo chí kiến tạo, PGS-TS Nguyễn Văn Dững cho rằng, điều đầu tiên báo chí phải đưa tin khách quan, nói lên sự thật mang tính chọn lọc. Tiếp đó, báo chí phải giám sát và phản biện xã hội. Điều cuối cùng là cần nâng cao trình độ đội ngũ nhà báo. Người làm báo cần nêu cao trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm chính trị, trách nhiệm đạo đức và xã hội khi lựa chọn vấn đề, sự kiện và thông tin.