Làng trồng cây cảnh giàu nhất tỉnh Nam Định, ai đến thăm cũng trầm trồ với kiến trúc nhà vườn

“Tài thụ, chủng hoa, Tô tướng thủ. Nguyễn trang, Vỵ xã, hiệu chi tiên” (Tạm dịch: Trồng cây, ươm hoa là nghề do tướng công họ Tô khởi đầu. 

Trang ấp họ Nguyễn ở thôn Vỵ là tên gọi thuở trước) là đôi câu đối khắc trên hai cây cột ngoài cổng Đình Điền Xá (huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định), nhắc nhở con cháu đời sau ghi nhớ công ơn người truyền nghề trồng cây cảnh khi xưa. 

Giữ gìn, phát triển nghề ông cha, dưới đôi bàn tay tài hoa, óc thẩm mỹ của những nghệ nhân lành nghề đất Vị Khê đã dựng xây lên lối kiến trúc nhà vườn, “vườn trong nhà, nhà trong vườn” độc đáo, đẹp đẽ để bao khách thăm phải trầm trồ, ngưỡng mộ.

Một sáng đầu xuân có nắng, đi dọc dải đê sông Hồng đoạn qua xã Điền Xá mới cảm nhận hết được vẻ đẹp thanh bình của làng quê nơi đây. Dưới nắng vàng, từng gốc cây cảnh, vườn hoa đều xanh lên rực rỡ, căng tràn sức sống. 

Nhà vườn của nghệ nhân Đỗ Văn Cường, xóm 19 được bao phủ bởi vườn cây cảnh xanh mênh mông điểm xuyết sắc đỏ tươi của những cây mẫu đơn cổ thụ đang thời kỳ bung hoa. 

Sinh năm 1985 nhưng anh Cường đã có gần 20 năm làm nghề trồng cây cảnh; trong đó đầu năm 2021, anh được công nhận "Nghệ nhân sinh vật cảnh quốc gia". Yêu cây, xác định gắn bó với nghề làm cây cảnh nên sau khi học xong THPT anh Cường bắt tay ngay vào làm cây. 

Sau nhiều năm tích lũy vốn nghề, năm 2011, anh Cường lên ý tưởng thiết kế nhà vườn theo phong cách “nhà trong vườn, vườn trong nhà” gần gũi với thiên nhiên. 

Theo đó, trên diện tích 3.600m², anh xây lầu trà, là nơi để khách đến tham quan nhà vườn có dịp nghỉ ngơi, ngồi thưởng trà, ngắm cây cảnh; trước mặt lầu có hồ thả nhiều giống cá Koi quý. Trong nhà vườn “đi mỏi chân” của anh có trên 1.000 cây cảnh quý hiếm thuộc nhiều chủng loại khác nhau, chủ yếu là sanh lá bóng, sanh Nam Điền, tùng kim, tùng la hán… được nhiều thế hệ trong gia đình chăm chút, tạo tác thành các tác phẩm xuất sắc với nhiều dáng thế khác nhau như: long, trực, lão, quần thụ… 

Trong khu vườn, ngoài các loại cây cảnh lâu năm, anh Cường còn có vài trăm cây cảnh bon sai; trong số đó nhiều cây có giá trị cao như bộ ba cây tùng la hán, cây đào tiên có tuổi cây lên đến vài chục năm. Bên cạnh nhà vườn của anh Cường, ở làng nghề Vị Khê, dân làng có thể kể vanh vách hàng chục nhà vườn có kiến trúc đẹp, thiết kế công phu và giá trị thẩm mĩ cao như nhà vườn Minh Hoạt xóm 3, có diện tích 1ha trồng các loại sanh cảnh quý hiếm; nhà vườn Anh Tưởng, xóm 2 có diện tích trên 2.000m²; nhà vườn Minh Hải xóm 15 chuyên trồng các loại cây sanh có tiếng khu vực miền Bắc; nhà vườn Đức Nga xóm 3 chuyên các mặt hàng long sanh được đánh giá có quy mô lớn nhất miền Bắc… 

Theo anh Cường, “kiến trúc nhà vườn” của làng nghề cây cảnh ở đây chủ yếu tuân theo quy luật cân bằng sinh thái hài hòa, thân thiện, gần gũi với thiên nhiên; trong đó các gia chủ thiết kế đảm bảo theo tỷ lệ 1 phần nhà, 4 phần vườn. Có đến hơn 90% các ngôi nhà ở làng nghề cây cảnh nổi tiếng này được người dân thiết kế theo lối kiến trúc trên. 

Không phải ngẫu nhiên mà những nghệ nhân sành nghề trồng cây cảnh lại chọn thiết kế nhà vườn theo phong cách “vườn trong nhà, nhà trong vườn”. 

Thông qua việc xây dựng nhà vườn ẩn chứa triết lý nhân sinh hài hòa trời đất, thiên nhiên, con người. Cụ thể, vườn nhà được thiết kế theo kiểu “nội công, ngoại quốc”, nhà được bao bọc bởi vườn cây lớn ở hai bên hông, phía sau nhà thường trồng các loại cây ăn quả. 

Cây cảnh trong vườn được bố trí theo các tầng cây (thượng, trung, hạ) theo luật phong thủy, tránh các loại cây độc mộc, cây huyết dụ, cây lưỡi hổ để tạo các luồng sinh khí luân chuyển trong khu vườn bao bọc căn nhà, tạo không gian thoáng đãng. 

Mặt tiền ngôi nhà là khoảng không gian nhỏ phục vụ những nhu cầu sinh hoạt thiết yếu của gia đình như cho trẻ em vui chơi, phơi thóc lúa khi vào mùa vụ, phơi quần áo...Nhà thường gồm 3 gian, 2 chái, có hè để cản nắng đồng thời tạo độ rộng rãi, thoáng mát. 

Mái nhà cũng thường lợp ngói nam chứ không đổ bê tông. Cổng được thiết kế không đi thẳng vào mặt tiền nhà mà thường được bố trí lệch sang bên hông xuyên qua vườn giúp cho việc quan sát cả vườn cây từ nhà được dễ dàng hơn. 

Cũng như đa phần các làng quê khác ở khu vực Bắc Bộ, mỗi chủ nhà vườn ở đây đa phần đều chọn xây nhà theo hướng Nam hoặc Đông Nam, mát mẻ về mùa hè, ấm về mùa đông. Không chỉ nhà vườn có thiết kế độc đáo, việc tính toán xây dựng các dong ngõ ở Vị Khê cũng hết sức “cầu kỳ”, đẹp mắt không kém. 

Theo đó, các dong ngõ ở đây từ thời xa xưa đã được người dân trong làng xây theo ô bàn cờ. Đây là cách thiết kế rất “thông minh”, tiết kiệm quỹ đất, thuận lợi cho việc giao thông, đặc biệt giúp mọi con đường đều thông nhau, “khoe” được hết lợi thế, nét đẹp của làng.

Không gian sinh thái xanh mát, trong lành của Vị Khê ngày hôm nay là tâm sức của bao thế hệ nghệ nhân, thợ làng nghề trồng cây cảnh. Ở mỗi giai đoạn, thời điểm, người dân lại có những sáng tạo, đắp bồi, dựng xây không ngừng giúp không gian sống của họ ngày càng đẹp, thuận tiện hơn trong sinh hoạt, phù hợp với xu thế nhưng vẫn mang lại giá trị kinh tế cao. 

Từ trong làng cho đến ngoài đê, đâu đâu cũng bắt gặp những vườn cây cảnh, ruộng hoa san sát. Thấp thoáng trong những khu vườn được quy hoạch đẹp đẽ không khác gì tranh vẽ là nhiều cây cảnh có tuổi ngót cả đời người, đáng giá cả một gia tài. 

Soi bóng xuống dòng sông những vườn hồng hoa cổ, những vườn cúc, đào, quất mơn mởn chỉ chờ ngày xuân ấm rồi rộ nở. Trong các nhà vườn và ngoài ruộng những thợ nghề, nông phu chăm chỉ vẫn mải miết với công việc của mình bất kể sớm hôm. 

“Nghề nối nghề”, nhiều người trong làng đã phát triển vùng đất màu mỡ này thành cái nôi cây cảnh nức tiếng xứ Việt, đồng thời dựng xây nên một không gian sống đẹp đẽ, thơ mộng, thành miền quê đáng sống.