“Người Việt thấp bé” và bài học nhớ đời cho vua Hán

Theo sách Các sứ thần Việt Nam, Trương Trọng là người quận Nhật Nam (vùng đất từ Quảng Bình đến Bình Định ngày nay). Tuy vóc dáng nhỏ bé, Trương Trọng rất thông minh, lanh lợi. Ông được tuyển chọn làm thuộc lại trong quận.

Bấy giờ, nước ta bị nhà Đông Hán đô hộ. Theo lệ hàng năm, các nước chư hầu phải sang Trung Quốc cống nộp cho “thiên triều”.

Sách Cổ Kim thuận ngôn (những lời nói hay xưa nay) của tác giả Phạm Thái cho biết năm 78, Trương Trọng được viên Thái thú Nhật Nam cử sang kinh đô Lạc Dương (nay thuộc tỉnh Hà Nam, Trung Quốc) để tâu bày công việc trong quận lên vua Hán Chương Đế.

Sau màn đối đáp bản lĩnh, Trương Trọng được vua nhà Hán phong cho làm Thái thú quận Kim Thành.

Trong buổi chầu đầu tiên, vua Hán thấy Trương Trọng thấp bé, đến từ nơi bị người Trung Quốc xem là “man di” nên tỏ ý khinh thường.

Vua hỏi bằng giọng trịch thượng: "Viên tiểu lại kia, ngươi là người quận nào đến đây?".

Trương Trọng khảng khái đáp: "Thưa bệ hạ, tôi tên Trương Trọng, thay mặt Thái thú quận Nhật Nam vào chầu vua".

Vua Hán buông lời khinh miệt: "Ngươi thấp bé như vậy, người quận Nhật Nam ở đất “man di”, ai cũng thấp cổ bé họng như ngươi phải không?".

Đám quan lại đang đứng chầu đều cười ầm lên, hùa theo cổ vũ và châm chọc Trương Trọng.

Tranh vẽ mô tả cuộc đối đáp của Trương Trọng và vua Hán. Nguồn: Báo Bình Phước.

Không hề lúng túng, "người thấp bé" dõng dạc trả lời: "Bậc quân tử cốt hơn nhau về trí tuệ. Bệ hạ muốn dùng người có tài cán hay chỉ muốn đo xương thịt?".

Vua Hán nghe câu trả lời tức lắm nhưng không có lý lẽ để bắt bẻ nên đành im lặng.

Mấy hôm sau, nhân dịp tết Nguyên đán, triều đình mở tiệc chiêu đãi quần thần và sứ giả các nơi về chầu. Trăm quan vào hầu và chúc tết vua, trong đó có Trương Trọng.

Thấy ông, vua nhà Hán nghĩ ngay tới chuyện hôm trước, liền hỏi: "Nhật Nam có nghĩa “phía Nam Mặt Trời”. Ta nghe nói tất cả nhà cửa của dân chúng ở quận này tất thảy đều quay về phương Bắc để trông thấy Mặt Trời, có đúng phải vậy không?".

Thấy vua Hán kiêu ngạo tự ví mình là Mặt Trời, bắt mọi người phải ngưỡng mộ, sùng bái, Trương Trọng quyết trả miếng.

Ông chậm rãi đáp rằng: "Tâu bệ hạ, một bậc túc nho không ai hiểu như thế. Đất Trung Nguyên (Trung Quốc) có quận gọi là “Vân Trung” nhưng quận ấy có ở trong mây không? Có quận gọi là “Kim Thành” nhưng có phải là thành xây bằng vàng không?

Nhật Nam không phải phía Nam Mặt Trời, người ta đặt tên thế thôi, chứ thực không phải vậy. Lại nữa, ở nơi nào, Mặt Trời cũng đều mọc ở đằng Đông, kẻ thất phu cũng hiểu được như thế!".

Trương Trọng khẳng định rằng xứ Nhật Nam không ai xoay về phương Bắc để trông thấy Mặt Trời. Ngược lại, “lấy vợ hiền hòa, làm nhà hướng Nam” là tục lệ của người dân nơi đây, không ai muốn thay đổi được tục lệ đó.

Vua nhà Hán và quần thần ngây người trước câu đối đáp rắn rỏi, mạnh mẽ của viên sứ thần có vóc dáng bé nhỏ.Vua Hán kính nể, phong cho Trương Trọng làm Thái thú quận Kim Thành.

Trong bối cảnh quan lại ở Giao Châu đều do người Hán nắm giữ, Trương Trọng buộc vua Hán phải thay đổi quy định của mình là điều hiếm thấy.

Lịch sử hàng nghìn năm đấu tranh dựng và giữ nước của dân tộc ghi dấu biết bao chiến công của những con người quả cảm. Trong đó, nhiều nhân tài đất Việt là sứ thần.

Họ vừa chứng minh cho cả thế giới thấy bản lĩnh và trí tuệ của người Việt, đồng thời chính những dấu ấn trên mặt trận ngoại giao mở ra thắng lợi trên các lĩnh vực khác. Trương Trọng là một trong những người như thế.