Thiên tượng thời vua Lê Kính Tông và đám quan lại hèn nhát

Lê Kính Tông có tên là Lê Duy Tân và là vị vua thứ 5 của nhà Lê Trung hưng, người huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Ông làm vua từ năm 1599 đến 1619. Vua Lê Kính Tông là con thứ của Lê Thế Tông, mẹ là Ý Đức hoàng thái hậu Nguyễn Thị, người xã Duy Tinh, huyện Thần Lộc (nay là xã Văn Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa). Khi vua Lê Thế Tông qua đời, Bình An vương Trịnh Tùng cùng triều thần lập ông lên ngôi ngày 27 tháng 8 năm Kỷ Hợi, khi mới 11 tuổi, đặt niên hiệu là Thuận Đức.

Ngay trước khi Lê Kính Tông lên ngôi, chính quyền của nhà Lê thời đó đã trở thành bù nhìn, mọi quyền hành thực sự nằm trong tay chúa Trịnh. Ông nội của Lê Kính Tông là Lê Anh Tông (Lê Duy Bang) đã bị Trịnh Tùng sát hại khi muốn chống lại Trịnh Tùng. Từ năm 1600, tình hình chính trị trong nước lại chuyển biến theo một cục diện mới. Bởi thế trong triều đình cũng có lắm phe, nhiều cánh và rồi những bản tấu trình trong triều cũng dần thiếu vắng những lời ngay thẳng.

Theo sách "Đại Việt thông sử", vào thời trị vì của vua Lê Kính Tông và chúa Trịnh Tráng, sử cũ có chép lại và lưu truyền cho đến ngày nay về một số lời tâu bày của quần thần trong triều đình thời bấy giờ. Trong số những lời tâu ấy có lời thiết thực, nhưng cũng có những lời tâu hết sức viển vông không hề dính dáng tới việc đại sự quốc gia xã tắc hay đời sống của muôn dân trăm họ. Và tất cả những điều ấy dù được nhà vua hoặc phủ chúa có nghe theo hoặc dửng dưng mà gác bỏ... cũng được các sử gia đương thời ghi chép lại khá đầy đủ.

Và trong rất nhiều lời tâu bày đó có lời tâu bày dâng lên vua Lê Kính Tông vào tháng 9/1618, được sách "Khâm định Việt sử thông giám cương mục" chép lại như sau:

Bầu trời ở phương Đông Nam có sắc trắng, dáng tựa như cái búa lớn, thường xuất hiện vào khoảng canh năm, kéo dài tới hơn 1 tháng mới dứt. Quần thần nhân đó tâu rằng:

- Việc quan hệ giữa trời và đất thật là đáng sợ lắm. Tháng 9 năm nay, cứ đến khoảng canh năm lại có sắc trắng xuất hiện ở phương Đông Nam, hai đầu nhọn hoắt ai trông thấy cũng phải kinh sợ. Đã thế lại có điềm mưa vàng như đất, mưa gạo đen như than và sấm vang trái mùa nữa. Sở dĩ có tai biến ấy có lẽ vì trong triều đình có việc vô đạo đức, bên ngoài triều đình thì có việc không đúng với chính lệnh, giềng mối suy tàn, phép nước không chấn chỉnh, quan lại hà khắc và nhũng nhiễu khiến cho ngôi sao tượng trưng cho lòng dân bị dao động. Rồi thêm việc làm của quan lại phần lớn là trái với hòa khí mà ra nông nổi ấy chăng. Chúng tôi kính xét sách Chu thư thì thấy có câu:

"Vương tỉnh duy tuế, khanh sĩ duy nguyệt, thứ dân duy tinh" (đây là câu trong thiên Hồng phạm của sách Thượng thư, dẫn lời của Cơ Tử tâu với vua Chu Vũ Vương. Ý của câu này là: Nhà vua có chức phận phải quán xuyến hết tất cả mọi việc trong nước, cũng như một năm phải gồm cả 4 mùa; khanh sĩ thì mỗi người trông coi một việc, cũng 12 tháng khác nhau trong một năm mà mỗi người chỉ là một tháng; thứ dân trong thiên hạ cũng tương tự như các vì sao, có sao thích gió, có sao thích mưa, không ai giống ai cả). Câu này ý nói việc làm hay dở của con người đều có điềm lành điềm gở tương ứng hiện ra, con người phải biết theo đó mà sử sự cho phải. Nay tai biến xảy ra luôn luôn, ý trời cao răn đã rõ, do vậy cần phải siêng năng kính sợ. Xin bệ hạ hãy nhân tai biến mà lo sửa đức, nghiêm khắc với bản thân, ăn chay lập đàn thành khẩn cầu trời, mong lòng trời cảm động mà ban điềm lành, những ngôi sao tai dị sẽ theo độ số mà lui, hòa khí lại hiện ra như cũ.

Nhà vua xem xong, đem tờ tâu ấy cất vào trong cung.

Lời bàn về thiên tượng thời vua Lê Kính Tông và đám quan lại hèn nhát

Vẫn biết việc cần kíp nhất lúc đó và không gì hơn làm sao cho danh phận vua tôi giữa cung vua và phủ chúa cho rõ ràng và đúng mức. Nhưng tiếc thay, quần thần của triều đình nhà Lê thời vua Lê chúa Trịnh chỉ biết mượn lời trong sách Chu thư là để "nói cho có sách, mách cho có chứng" mà thôi. Bởi giữa lúc chính sự rối bời, đạo lý tả tơi, cung vua và ngai vàng chỉ là vật trưng bày, còn vua là bù nhìn, phủ chúa mới là nơi nắm giữ thực quyền thì nhà vua còn biết làm được gì. Và có lẽ chính vì vậy mà nhà vua sau khi xem tờ tấu của quần thần và tuy vẫn biết đó là phải, là việc cần làm, nhưng lại không thể làm được, nên khi ấy chỉ còn cách tốt nhất là cất nó vào trong cung.

Trong triều đình nhà Lê thời vua Lê chúa Trịnh trị vì, tất thảy quan lại đều sợ vũ lực của chúa Trịnh, nhưng lại can gián nhà vua bằng những lời hết sức viển vông. Trăm quan tất thảy đều hùa theo kẻ mạnh, nhưng lại thích nói lẽ phải, luân thường và đức hạnh. Thế mới hay rằng, ở đời thường thì người ta thiếu điều gì thì họ thích được nói nhiều về điều đó.