Những người giữ sử tháng Tám: Ký ức của chiến sĩ Việt Minh thành Hoàng Diệu mùa thu năm ấy

Ký ức những ngày tháng Tám đáng nhớ năm ấy

Chúng tôi gặp ông Lê Đức Vân, nguyên Ủy viên Ban Thanh vận Hà Nội, hiện là Trưởng ban Thường trực Ban Liên lạc các chiến sĩ Việt Minh thành Hoàng Diệu trước Cách mạng Tháng Tám. Trong căn nhà nhỏ ở phố Hồng Mai, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội, ông Vân ngồi chờ khách. Ông cười bảo "anh đến sớm hơn lịch hẹn 20 phút đấy". 

Ở tuổi 96 tuổi, dáng người ông Vân nhỏ nhắn, đi lại dù khó khăn nhưng trí tuệ vẫn mẫn tiệp. Ông chậm rãi kể cho chúng tôi nghe về năm tháng tuổi trẻ sục sôi của những cựu Thanh niên Cứu quốc thành Hoàng Diệu năm xưa.

Ông Vân cho biết, trải qua 77 năm kể từ sau cách mạng tháng Tám 1945, ngày 17/8 hằng năm được chọn là ngày hội ngộ của những cựu thanh niên Việt Minh thành Hoàng Diệu. Ở đó mọi người được gặp nhau, cười nói rạng rỡ. Những câu chuyện ngược thời gian được khắc hoạ lại. Tuy nhiên, hai năm qua do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, những người còn lại tham gia thanh niên Việt Minh năm nào giờ đây tuổi cũng đã ngoài cửu thập, sức khoẻ yếu.

Theo ông Vân, Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu được thành lập từ tháng 8/1944 tại số nhà 46 Bát Đàn (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Thời điểm đó có khoảng 60 thành viên hoạt động bán công khai thực hiện nhiệm vụ rải, dán truyền đơn, chuyền tay các tin tức cách mạng, kết hợp tổ chức các cuộc mít tinh, biểu tình trong công sở, trường học...

Ông cho hay, thành công vang dội của Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu là việc xung kích phá cuộc mít tinh tuyên truyền cho chính quyền bù nhìn tại Nhà hát Lớn Hà Nội ngày 17/8. Sự kiện đó đã trở thành cuộc biểu tình tuần hành của quảng đại quần chúng, ủng hộ Mặt trận Việt Minh, tạo tiền đề cho cuộc khởi nghĩa 19/8 thành công. 

"Tôi nhớ như in vào 14h chiều ngày 17/8/1945, tại quảng trường Nhà hát Lớn, Tổng hội viên chức của chính quyền Trần Trọng Kim tổ chức mít tinh. Bình thường các cuộc mít tinh sẽ tổ chức vào sáng sớm nhưng riêng cuộc này tổ chức vào buổi chiều. 

Sau khi cuộc mít tinh được khai mạc, một đồng chí được giao nhiệm vụ lấy micro, cùng đồng chí Thái Hy, Đội phó Đội Thanh niên tuyên truyền xung phong thành Hoàng Diệu bảo vệ đồng chí Từ Trang Anh, thành viên Đội Cứu quốc thành Hoàng Diệu diễn thuyết ngắn gọn trong khoảng 5 đến 10 phút với nội dung chính là về 10 chính sách lớn của Mặt trận Việt Minh. 

Sau đó, đồng chí Nguyễn Khoa Diệu Hồng, thành viên Đảng Dân chủ đã đọc bản hiệu triệu của Đảng Dân chủ kêu gọi đồng bào ủng hộ Mặt trận Việt Minh tổng khởi nghĩa, giành độc lập. Cùng lúc đó, trong đám đông 2 vạn người dự lễ, cờ đỏ sao vàng thấp thoáng được giương cao. Những câu khẩu hiệu "Đánh đổ Nhật - Pháp", "Ủng hộ Việt Minh", "Việt Nam độc lập" được quần chúng hưởng ứng, tạo khí thế sục sôi", ông Vân hồi ức lại.

Sau buổi diễn thuyết, ông Vân kể, người đồng đội Mai Thiện Chi, thành viên Đội Danh dự trừ gian, giương cao lá cờ đỏ sao vàng bằng vải hô to: "Đồng bào theo tôi". Mọi sự chú ý hướng về phía lá cờ, rồi không ai bảo ai cứ thế đi theo, hướng qua phố Tràng Tiền ra hồ Hoàn Kiếm, đến các phố Hàng Đào, Hàng Ngang... Đi đến đâu, người dân ở khu phố đó cùng nhập vào, trong đó có cả lính bảo an. 

"Không khí lúc ấy như con đê bị vỡ, cả dòng người đi biểu tình, người dân đã chịu quá khổ cực của ách thống trị của chế độ thực dân", ông nói. Đoàn người diễu hành qua Phủ toàn quyền (nay là Phủ Chủ tịch), nơi Bộ Chỉ huy quân Nhật đóng và chúng chỉ đứng nhìn mà không có phản ứng gì. Về đến phố Cửa Nam, đoàn quần chúng chia thành nhiều tốp nhỏ đi về các ngả trong thành phố. Cuộc diễu hành diễn ra đến khuya cùng ngày với hàng vạn người dân tham gia. 

Nhận thấy thời cơ đã tới, ngay tối 17/8/1945, cuộc họp Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội và Thành ủy mở rộng được tổ chức tại thôn Dịch Vọng. Ủy viên Ban Chấp hành Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu Lê Đức Vân vinh dự được tham gia hội nghị. Cuộc họp nhanh chóng quyết định khởi nghĩa vào ngày 19/8. 

Ngày 19/8 đáng nhớ trong ký ức chàng trai Hà Nội năm ấy 

Sau khi phân tích tình hình, cuộc họp thống nhất phương thức khởi nghĩa là tổ chức một cuộc mít tinh lớn vào 11h ngày 19/8/1945, sau đó biến thành cuộc biểu tình tuần hành thị uy, có lực lượng vũ trang yểm trợ, dùng áp lực quần chúng chiếm các cơ quan đầu não của chính quyền bù nhìn thân Nhật, thành lập chính quyền cách mạng. Công tác tổ chức đấu tranh được phân công cho từng người phụ trách.

Sáng sớm 19/8/1945, lực lượng cách mạng ở ngoại thành tổ chức mít tinh, tuyên bố xóa sổ chính quyền cũ, thành lập chính quyền nhân dân cách mạng lâm thời, tổ chức thu con dấu, sổ sách, tuyên truyền phổ biến chính sách của Mặt trận Việt Minh và chống đói, chống lụt cho nhân dân.

Lực lượng tự vệ xung phong ngoại thành đã làm chủ được tình hình và chiếm Đại lý Hoàn Long (khu vực ngoại thành Hà Nội trước đây như Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Đống Đa, Thanh Xuân... ngày nay). Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở ngoại thành hoàn toàn thắng lợi và nhân dân ở đây cũng kéo về khu vực nội đô để ủng hộ cách mạng.

Đúng trưa cùng ngày, hơn 20 vạn người tập hợp tại Nhà hát Lớn, đồng chí Trần Quang Huy đại diện Ủy ban Khởi nghĩa đọc lời kêu gọi khởi nghĩa. Sau đó, cuộc mít tinh biến thành cuộc biểu tình vũ trang giành chính quyền. Cánh thứ nhất có nhiệm vụ chiếm Phủ Khâm sai, Tòa Thị chính, Kho bạc, Bưu điện và Sở Cảnh sát. Cánh thứ hai có nhiệm vụ chiếm Trại Bảo an binh và Ty Liêm phóng Bắc kỳ. 

"Mặt trận Việt Minh cử đoàn cán bộ trực tiếp gặp gỡ, đàm phán với quân Nhật tại Tổng hành dinh của chúng. Cuộc đàm phán diễn ra gay go, phức tạp nhưng do sự linh hoạt, khôn khéo của ta buộc quân Nhật phải chấp nhận yêu cầu, án binh bất động, không can thiệp vào công việc của Việt Minh, chấp nhận chính quyền cách mạng, đổi lại họ được bảo đảm an toàn… Tối 19/8/1945, các cơ quan quan trọng của chính quyền bù nhìn đã về tay cách mạng, Việt Minh hoàn toàn làm chủ thành phố", ông kể tiếp.

Sau ngày giành độc lập, ông Vân được vinh dự là một trong ba thanh niên được gặp Bác Hồ đúng dịp chuẩn bị cho ngày Quốc Khánh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. 

"Tôi được gặp Bác Hồ trước ngày 2/9 trong khoảng thời gian 5 phút ở Bắc Bộ Phủ nay là Nhà khách Chính phủ. Ấn tượng đầu tiên của tôi đó là bác có đôi mắt rất sáng. Bác nói mấy câu 'Chúng ta đã giành độc lập rồi, các cháu phải làm gương cho thanh niên'. Bác hỏi các cháu làm gì sau ngày tổng khởi nghĩa thành công, bọn tôi mới trình bày cho Bác biết là tham gia các công tác chống đói, chống lụt, bảo vệ các cơ quan Nhà nước và đi bộ đội", ông Vân kể.

Khi mới 19 tuổi, ông Vân được giao trọng trách là Đốc lý ngoại thành Hà Nội. Tuy nhiên, ông cười bảo "làm cách mạng tôi được, chống lụt tôi làm được còn quản lý thì mình chưa qua trường đào tạo quản lý nào nên sau xin thôi".

Sau Cách mạng Tháng Tám, hầu hết đoàn viên Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu đã tham gia cuộc kháng chiến trường kỳ chống Pháp, để có ngày Giải phóng thủ đô Hà Nội 10/10/1954, rồi lại tiếp tục bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ cho đến ngày thống nhất đất nước 30/4/1975…

Chia sẻ với chúng tôi về những ký ức hào hùng đã qua, ông Vân nói: "Đó là quãng thời gian hạnh phúc nhất trong cuộc đời tôi bởi tôi được cống hiến sức trẻ của mình cho cách mạnh, cho dân tộc. Sau này khi độc lập hoàn toàn chúng tôi tính lúc khởi nghĩa Hà Nội có bao nhiêu người trong tổ chức Việt Minh thì chỉ có 420 người, phải nói trong đó có nhiều người rất giỏi"...

Còn nữa!