Quan hệ Mỹ - Trung đằng sau những lời hoa mỹ

Hợp tác kiểu mới

Báo chí nước ngoài miêu tả, nguyên thủ hai nước không mang cà-vạt trong buổi tiếp xúc đầu tiên. Ông Tập Cận Bình chấp nhận được đón tiếp một cách đơn sơ.

Cuộc tiếp xúc đầu tiên có vẻ nồng nhiệt, hai nhà lãnh đạo cam kết xây dựng quan hệ tốt đẹp mà theo Tổng thống Obama sẽ “quan trọng cho toàn cầu”. Ông Tập Cận Bình thì so sánh hội nghị California lần này với chuyến viếng thăm “lịch sử” của cố tổng thống Richard Nixon vào đầu thập niên 1970 tại Bắc Kinh và thẩm định quan hệ Mỹ -Trung đạt đến một “khởi điểm mới”.

Hai nhà lãnh đạo Mỹ- Trung trong ngày đầu tiên họp thượng đỉnh. Ảnh Tân Hoa xã

Tổng thống Obama cho rằng Trung Quốc tiếp tục con đường thành công là có lợi cho Mỹ vì một nước Trung Quốc hòa bình, ổn định và thịnh vượng không chỉ tốt cho người dân Trung Quốc mà tốt cho cả Mỹ và thế giới. Ông Obama bày tỏ hy vọng với hàng loạt các vấn đề được trao đổi thẳng thắn trong hai ngày hội đàm không chính thức, hai nước sẽ xây dựng được một mô hình hợp tác mới trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi, không đối đầu nhau. Về luận điểm này, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng thống nhất như vậy.

Ông Tập Cận Bình cho biết cuộc gặp tại California trong hai ngày qua là để định hướng cho tương lai quan hệ Trung-Mỹ và vạch ra một kế hoạch nhằm phát triển mối quan hệ này. Chủ tịch Tập Cận Bình đã mời Tổng thống Obama sang thăm Trung Quốc để tiến hành các cuộc hội đàm tương tự, đồng thời cam kết sẽ duy trì các cuộc đàm thoại thường xuyên với ông Obama.

Ông Tập Cận Bình thường xuyên nhắc lại vị thế “siêu cường” của Trung Quốc và muốn khẳng định với Mỹ rằng, mối quan hệ này trong tương lai đều dựa trên nền tảng căn bản của các siêu cường. Đây là một con đường mới khác hẳn với kỷ nguyên đối đầu và xung đột trước đây giữa các nước.

Về mô hình quan hệ, Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết ông và Tổng thống Obama đã nhất trí trong thời kỳ toàn cầu hóa và nhu cầu khách quan của từng nước, Mỹ và Trung Quốc cần hợp tác chặt chẽ với nhau để giải quyết các thách thức và khó khăn chung.

Về vấn đề Triều Tiên, ông Obama và Chủ tịch Tập Cận Bình đã kêu gọi Triều Tiên từ bỏ vũ khí hạt nhân, đồng thời nhất trí không công nhận Triều Tiên là nhà nước vũ trang hạt nhân.

Tuy nhiên, giới phân tích tỏ ra thận trọng khi nói rằng hiện chưa rõ và không thể chắc chắn Bắc Kinh đã thay đổi những toan tính cơ bản của họ về vấn đề Triều Tiên. Alan Romberg - Giám đốc Chương trình Đông Á tại Trung tâm Stimson, một viện nghiên cứu tại Washington nhận định: Còn sớm để đánh giá về những phản ứng của Bắc Kinh đối với Bình Nhưỡng, bởi thực tế, dù không ưa nhau, nhưng Trung Quốc và Triều Tiên vẫn rất cần đến nhau.

Đằng sau lời hoa mỹ

Tuy nhiên, đằng sau những lời hoa mỹ mà cả hai nhà lãnh đạo dùng để mô tả và dự đoán về mối quan hệ Trung - Mỹ, thì thực tế vẫn còn nhiều vấn đề xung khắc đang tồn đọng. Tổng thống Obama đã liệt kê ra trước các nhà báo những hồ sơ gây bất đồng giữa hai nước chẳng hạn như nạn tin tặc, trao đổi thương mại, vi phạm nhân quyền … 

Trong bối cảnh Washington quyết định tập trung chính sách đối ngoại vào châu Á - Thái Bình Dương, tổng thống Mỹ cũng phải trấn an người đồng cấp Trung Quốc rằng chiến lược tái phối trí lực lượng không phải là mối đe dọa cho Trung Quốc.

Washington hy vọng sẽ cùng Bắc Kinh thiết lập quan hệ “tin cậy lẫn nhau”, nhưng lãnh đạo Trung Quốc vẫn theo đuổi lập trường chính thức: Bắc Kinh không đứng đằng sau các vụ tấn công tin học.

Về phần lãnh đạo Trung Quốc, khi bị một phóng viên chất vấn, phải chăng Trung Quốc là thủ phạm tấn công đánh cắp tài liệu của Mỹ, ông Tập Cận Bình từ chối trả lời.

Tuy nhiên, trong cuộc họp với ông Obama, về vấn đề an ninh mạng, Chủ tịch Tập Cận Bình “đã thừa nhận” những quan ngại của Mỹ về hoạt động tấn công mạng và Tổng thống Obama cảnh báo hoạt động đó có thể là yếu tố kiềm chế mối quan hệ Mỹ-Trung Quốc.

Ông Obama đã nêu lên những lĩnh vực cụ thể gây quan ngại cho Mỹ về an ninh mạng, đồng thời cho rằng sẽ “rất khó” để giải quyết vấn đề mới dễ gây bùng nổ này.

Về vấn đề tranh chấp chủ quyền, cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng Thomas Donilon cho biết, Tổng thống Obama đã hối thúc Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình làm dịu cuộc tranh chấp lãnh hải với Nhật Bản và giải quyết vấn đề này thông qua đối thoại hòa bình. Tổng thống Obama nhấn mạnh, các bên cần tìm cách giảm bớt căng thẳng, chứ không phải leo thang bằng các hành động quân sự.

Tuy nhiên, bên lề hội nghị thượng đỉnh lần này, dù nhiều niềm tin đặt ra là Trung- Mỹ sẽ tích cực hơn khi hợp tác với nhau trong tương lai, thì nhiều người vẫn hoài nghi rằng, liệu sự trỗi dậy của Trung Quốc có đồng nghĩa với một cuộc xung đột không thể tránh khỏi với Mỹ hay không?

Quang Minh (tổng hợp)