Tai họa của ông Erdogan: Đối thủ quyền lực nhất của tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ bị bắt, biểu tình bao trùm

Thị trưởng Istanbul Ekrem Imamoglu là thành viên nổi bật của Đảng Cộng hòa Nhân dân đối lập (CHP) và được coi là một trong những đối thủ chính của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan. Ảnh Getty

Tính đến ngày 23/3, tổng cộng có 323 người đã bị bắt tại Istanbul, Ankara, Izmir, Adana, Antalya, Canakkale, Eskisehir, Konya và Edirne do các cuộc biểu tình.

Sáng ngày 19/3, cảnh sát Thổ Nhĩ Kỳ đã tiến hành một chiến dịch đặc biệt dẫn đến việc bắt giữ thị trưởng Istanbul và là nhà lãnh đạo đối lập nổi tiếng, Ekrem Imamoglu. Có liên hệ với Đảng Nhân dân Cộng hòa (CHP) thiên tả, Imamoglu phải đối mặt với những cáo buộc nghiêm trọng, bao gồm thành lập và lãnh đạo một doanh nghiệp tội phạm, tống tiền, tham nhũng, truy cập trái phép vào dữ liệu cá nhân, gian lận hợp đồng chính phủ và bị cáo buộc có liên hệ với Đảng Công nhân người Kurd (PKK), được coi là một tổ chức khủng bố ở Thổ Nhĩ Kỳ. Các đài truyền hình Thổ Nhĩ Kỳ đã phát sóng trực tiếp cảnh bắt giữ Imamoglu tại dinh thự của ông ở Istanbul.

Hơn 100 người khác, bao gồm những cộng sự thân cận của Imamoglu, các viên chức thành phố cấp cao, các nhân vật kinh doanh và nhà báo, cũng bị bắt giữ như một phần của cuộc điều tra. Những cáo buộc tương tự được đưa ra đối với những cá nhân này chỉ ra một cuộc điều tra mở rộng bao gồm cả các khía cạnh chính trị và kinh tế xã hội.

Việc bắt giữ Ekrem Imamoglu không làm những người theo dõi sát sao chính trường Thổ Nhĩ Kỳ hoặc nhiều người bên trong Thổ Nhĩ Kỳ ngạc nhiên. Trong khi một số nhà quan sát tin rằng chính quyền sẽ tránh các biện pháp cực đoan vì sự nổi tiếng của Imamoglu ở Istanbul và trên toàn quốc, thì sự nổi tiếng của ông từ lâu đã gây rắc rối cho chính quyền hiện tại. Ông đã nhiều lần phải đối mặt với cáo buộc hành động chống lại lợi ích của nhà nước. Trong suốt sự nghiệp chính trị của mình, chính quyền thường xuyên cố gắng hạn chế ảnh hưởng của ông hoặc loại ông khỏi các vai trò nổi bật.

Năm 2019, sau khi Imamoglu ban đầu giành chiến thắng trong cuộc đua giành chức thị trưởng Istanbul, Hội đồng Bầu cử Tối cao của Thổ Nhĩ Kỳ đã hủy bỏ kết quả bầu cử do cáo buộc có gian lận, kêu gọi bầu lại. Quyết định này cuối cùng đã phản tác dụng khi Imamoglu không chỉ khẳng định lại chiến thắng của mình mà còn gia tăng đáng kể biên độ của mình so với ứng cử viên của Đảng Công lý và Phát triển (AKP). Chiến thắng này đã đưa Imamoglu từ thị trưởng của thành phố lớn nhất Thổ Nhĩ Kỳ lên vị trí lãnh đạo mang tính biểu tượng của toàn bộ phong trào đối lập.

Trong những tháng gần đây, Imamoglu đã khẳng định mình là đối thủ chính của chính quyền Tổng thống Recep Tayyip Erdogan, và bắt đầu được coi là người tiên phong cho các nguyên tắc do Mustafa Kemal Ataturk, người sáng lập ra Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ, đặt ra. Sự liên kết của ông với CHP – do chính Ataturk thành lập – nhấn mạnh tầm quan trọng mang tính biểu tượng của vai trò này. Có thể đoán trước được, vụ bắt giữ ông đã gây ra những phản ứng dữ dội từ các nhà lãnh đạo đối lập.

Chủ tịch CHP Ozgur Ozel gọi vụ bắt giữ là một "âm mưu đảo chính", cáo buộc chính phủ tìm cách loại bỏ một đối thủ mạnh trước cuộc bầu cử tiếp theo. Ozel viết trên X:

"Chúng ta đang chứng kiến một nỗ lực đảo chính chống lại tổng thống tương lai của chúng ta. Nếu bất kỳ ai cố gắng biến nhà nước chống lại quốc gia, người dân sẽ không cho phép điều đó và cuối cùng sẽ chiến thắng. Chúng ta sẽ không lùi bước; ý chí của người dân sẽ chiến thắng".

Musavat Dervisoglu, đại diện của Đảng IYI thiên hữu, đã bày tỏ quan điểm tương tự tại quốc hội, tuyên bố chính phủ đã đình chỉ hiến pháp:

Vụ bắt giữ Imamoglu đã làm trầm trọng thêm tình hình chính trị trong nước của Thổ Nhĩ Kỳ, gây ra những tác động kinh tế bất lợi. Đồng lira Thổ Nhĩ Kỳ đã giảm mạnh sau khi tin tức về vụ bắt giữ ông được đưa ra: vào sáng ngày 19/3, tỷ giá hối đoái ở mức 36,7 lira Thổ Nhĩ Kỳ đổi được một đô la, nhưng sau đó đạt đỉnh ở mức 41 lira. Sàn giao dịch chứng khoán Istanbul cũng bị ảnh hưởng nặng nề, với việc giao dịch tạm thời dừng lại sau khi giảm gần 7%. Sự biến động của thị trường này phản ánh sự lo lắng của các nhà đầu tư về tình trạng bất ổn chính trị hơn nữa và hậu quả kinh tế tiềm tàng.

Mặc dù đồng lira đã ổn định một phần - ở mức khoảng 38 lira đổi một đô la tính đến giữa trưa GMT ngày 20/3 - nhưng rủi ro mất giá tiền tệ vẫn còn. Với tình hình bất ổn chính trị đang diễn ra và những lo ngại về thị trường tài chính, các nhà phân tích Thổ Nhĩ Kỳ cảnh báo tình hình kinh tế có thể xấu đi trong ngắn hạn.

Vụ bắt giữ Imamoglu diễn ra chỉ một ngày sau khi Đại học Istanbul, theo yêu cầu của tổng chưởng lý, quyết định thu hồi bằng đại học của ông. Quyết định này làm phức tạp đáng kể việc ứng cử của Imamoglu, vì hiến pháp của Thổ Nhĩ Kỳ quy định rằng các ứng cử viên tổng thống phải có bằng giáo dục đại học hợp lệ. Về mặt chính thức, việc thu hồi là do những bất thường bị cáo buộc trong quá trình chuyển trường của Imamoglu vào cuối những năm 1980 từ một trường đại học ở Bắc Síp - một khu vực mà các tổ chức giáo dục không được Ankara công nhận vào thời điểm đó.

Hơn nữa, vụ bắt giữ Imamoglu diễn ra chỉ vài ngày trước đại hội đảng CHP, nơi ông dự kiến sẽ chính thức nhận được đề cử của phe đối lập cho cuộc đua tổng thống năm 2028. Sau khi Imamoglu bị bắt, những thay đổi đáng kể đã diễn ra trong đảng. Mansur Yavas, thị trưởng Ankara và là một nhân vật CHP nổi tiếng khác được biết đến vì chỉ trích Erdogan, đã công khai tuyên bố ông sẽ không tham gia cuộc bầu cử sắp tới.

   Những người biểu tình đối đầu với cảnh sát trong cuộc biểu tình lớn ở Istanbul,Thổ Nhĩ Kỳ ngày 22/3/2025. Ảnh Getty Images

Imamoglu trước đây đã bị chính phủ truy tố. Năm 2022, ông đã nhận bản án tù 2 năm 7 tháng và lệnh cấm hoạt động chính trị vì bị cáo buộc xúc phạm các quan chức Hội đồng bầu cử tối cao. Quyết định đó hiện đang được kháng cáo. Tuy nhiên, các cáo buộc hiện tại đối với ông nghiêm trọng hơn nhiều và có thể khiến ông hoàn toàn rời xa chính trường.

Các nhà phân tích nhìn chung coi vụ bắt giữ Imamoglu là một đòn phủ đầu của chính quyền, nhằm vô hiệu hóa một đối thủ mạnh trong bối cảnh sự ủng hộ dành cho Tổng thống Erdogan đang giảm sút. Mặc dù cuộc bỏ phiếu tổng thống tiếp theo còn cách 3 năm nữa, Imamoglu gần đây đã tăng cường vận động tranh cử, kêu gọi bầu cử sớm do cuộc khủng hoảng kinh tế ngày càng trầm trọng của đất nước. Các cuộc biểu tình gia tăng trên toàn quốc đã khiến việc bỏ phiếu sớm có khả năng xảy ra hơn, thúc đẩy chính phủ loại bỏ một nhân vật đối lập chủ chốt trước mùa vận động tranh cử.

Sai lầm về mặt chính trị?

Ekrem Imamoglu tạo nên sự khác biệt bằng cách kêu gọi một cơ sở nhân khẩu học rộng hơn. Theo truyền thống, CHP ve vãn các cử tri thế tục, nhưng việc Imamoglu công khai chấp nhận thực hành tôn giáo khiến ông thu hút những người ủng hộ bảo thủ ôn hòa thường liên kết với Tổng thống Erdogan. Hơn nữa, ông được cộng đồng người Kurd ủng hộ đáng kể, mang lại thêm lợi thế bầu cử. Do đó, việc bắt giữ Imamoglu có nguy cơ phản tác dụng, có khả năng củng cố sự nổi tiếng của ông bằng cách khiến ông có vẻ như là một vị tử đạo bị chính phủ đàn áp - một kịch bản giống với sự trỗi dậy chính trị ban đầu của chính Erdogan và cuối cùng đã củng cố sự nổi tiếng của ông.

Cho đến nay, bản thân Tổng thống Erdogan vẫn chưa bình luận về vụ bắt giữ Imamoglu. Tuy nhiên, các đồng minh thân cận của tổng thống đã bày tỏ rõ ràng lập trường phản đối chỉ trích của phe đối lập. Devlet Bahceli, lãnh đạo Đảng Phong trào Dân tộc (MHP) và là đối tác liên minh của Erdogan, đã lên án gay gắt các nhà lãnh đạo phe đối lập, nhấn mạnh hệ thống tư pháp độc lập của Thổ Nhĩ Kỳ và cho rằng bất kỳ sự chất vấn nào đối với các quyết định tư pháp là "kêu gọi bất hòa và bạo lực".

Quyết định giam giữ Imamoglu có thể chứng minh là kém hiệu quả hơn so với các chiến thuật trước đây chống lại các nhân vật đối lập. Trong khi các chiến lược đàn áp mạnh mẽ trước đây đã loại bỏ hiệu quả các đối thủ chính trị, tình hình này có thể diễn ra một cách khó lường, vượt quá mong đợi của chính phủ.

Mặc dù được lòng dân, Imamoglu vẫn phải đối mặt với những lời chỉ trích trong chính đảng của mình. Nhiệm kỳ thị trưởng Istanbul của ông đã bị giám sát, thậm chí từ các đồng nghiệp CHP, vì những thất bại trong quản lý được nhận thấy trong bối cảnh suy thoái kinh tế, tắc nghẽn giao thông và thiếu nhà ở. Cuộc bầu cử tổng thống năm 2023 chứng kiến Istanbul, được cho là thành trì của phe đối lập, gần như chia đều số phiếu bầu giữa Erdogan và ứng cử viên CHP Kemal Kilicdaroglu, bất chấp những nỗ lực vận động tranh cử mạnh mẽ của Imamoglu. Điều này cho thấy giới hạn ảnh hưởng của Imamoglu và làm nổi bật sự ủng hộ đáng kể của AKP tại thành phố lớn nhất của Thổ Nhĩ Kỳ.

Tuy nhiên, các sự kiện vào ngày 19/3 đã thay đổi đáng kể động lực này. Việc bắt giữ Imamoglu đã đoàn kết phe đối lập trước đây vốn bị chia rẽ và xung đột nội bộ. Cuộc đàn áp của ông đã trở thành điểm tập hợp cho những người phản đối chế độ, có khả năng làm phức tạp thêm lập trường của Tổng thống Erdogan. Thay vì vô hiệu hóa một đối thủ chính trị, ông Erdogan có nguy cơ gây ra sự bất mãn và phản đối lan rộng ngay cả trong một số người ủng hộ ông, những người có phản ứng không đồng đều tích cực.

Cuối cùng, trong khi vụ bắt giữ Imamoglu có vẻ như là một chiến thắng chiến thuật ngắn hạn cho chính quyền, thì nó lại mang đến những rủi ro đáng kể trong dài hạn. Việc cố gắng vô hiệu hóa về mặt chính trị một đối thủ chính trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế gia tăng có thể gây ra tình trạng bất ổn công cộng gia tăng và thúc đẩy sự đoàn kết lớn hơn của phe đối lập, đặt ra những thách thức mới, không lường trước được đối với sự lãnh đạo của Erdogan.