Thiên tai khó lường, hướng đến sản xuất “thuận thiên”

Theo đánh giá của Bộ trưởng Bộ NNPTNT Nguyễn Xuân Cường, những tác động của biến đổi khí hậu ngày càng diễn ra nhanh và tác động mạnh hơn dự báo. Vì vậy, ngay từ lúc này, người dân, các địa phương, ngành chức năng phải có những chiến lược sản xuất phù hợp, trong đó, yếu tố “thuận thiên” phải được coi trọng.

Trong khoảng thời gian hai thập kỷ trở lại đây, các loại thiên tai trên trái đất ngày một khốc liệt và khó lường, phá vỡ quy luật ở nhiều khu vực trên thế giới, làm cho công tác chủ động phòng chống, né tránh ở nhiều quốc gia gặp rất nhiều khó khăn, gây thiệt hại nặng nề về người, tài sản và các cơ sở hạ tầng kỹ thuật.

Thiên tai ngày càng diễn biến khó lường, gây tác hại nghiêm trọng. Ảnh: I.T.

Ở nước ta, thiệt hại về kinh tế do thiên tai gây ra trong những năm gần đây cũng rất nặng nề, ước tính chiếm từ 1 – 1,5% GDP hàng năm, ảnh hưởng rất nhiều đến phát triển kinh tế - xã hội một cách ổn định và vững chắc.

Theo báo cáo của Tổng cục Phòng chống thiên tai (Bộ NNPTNT), chỉ tính riêng trong 6 tháng đầu năm 2018, thiên tai ở nước ta đã làm 175 người chết và mất tích, ước tính thiệt hại về kinh tế lên đến 12.000 tỷ đồng. Riêng năm 2017 cũng xảy ra các đợt lũ lớn trên hệ thống sông Đáy, sông Hoàng Long, sông Mã, có nơi mực nước vượt mực nước lũ lịch sử đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến các tuyến đê sông.

​Hệ thống đê điều có vai trò đặc biệt quan trọng trong công tác phòng chống thiên tai, bão, lụt; bảo vệ tính mạng, tài sản của nhà nước và nhân dân cũng như thành quả đã đạt được trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Hệ thống đê điều ở nước ta có quy mô rất lớn; với tổng chiều dài khoảng 9.300km, trong đó có 6.400km đê sông và gần 2.900km đê biển. Trên các tuyến đê, có 2.700km đê được phân cấp từ cấp III đến cấp đặc biệt.

 Hệ thống đê điều ở nước ta đã được khép kín và khá đồng bộ, song các tuyến đê chủ yếu được đắp bằng đất, dưới tác động của mưa, lũ, bão nên thường xuyên bị hư hỏng, xuống cấp nhanh, khó đảm bảo an toàn khi phải chống chọi với lũ lớn, sóng to, gió lớn. ​

Mưa lũ gây sạt lở ở Mù Căng Chải (Yên Bái). Ảnh: I.T.

Những năm qua, hệ thống đê điều luôn được Nhà nước quan tâm đầu tư kinh phí cho việc tu bổ, sửa chữa và nâng cấp, song do chiều dài đê lớn, nguồn kinh phí đầu tư nâng cấp còn có hạn, cho nên hiện tại còn nhiều đoạn đê, tuyến đê chưa đảm bảo an toàn trước thiên tai ngày một cực đoan và khốc liệt.

Đến nay, vẫn còn 244km đê từ cấp III đến cấp đặc biệt thiếu cao trình, có khả năng bị tràn khi gặp lũ lớn; 726km đê còn nhỏ, hẹp, chưa đủ yêu cầu so với thiết kế; hơn 12km đê thường xuyên xảy ra mạch đùn, mạch sủi, 66km bị thẩm lậu, rò rỉ chưa được xử lý; 93 cống dưới đê hư hỏng nặng cần phải xây dựng lại, 355 cống cần sửa chữa; 220km kè bị hư hỏng, sạt lở và còn tồn tại 239 vị trí trọng điểm xung yếu cần phải xây dựng phương án bảo vệ.

Hàng năm, trong mùa mưa, lũ, bão thường xảy ra rất nhiều sự cố gây mất an toàn hệ thống đê điều. Cụ thể như năm 2017, xảy ra 426 sự cố đê điều. Từ đầu năm 2018 đến nay, đã xảy ra 116 sự cố, trong đó có nhiều sự cố nguy hiểm là điều phải đặc biệt quan tâm trước những diễn biến bất thường của thiên tai, nguy cơ vỡ đê là hiện thực vì rất dễ xảy ra.

Nếu để xảy ra vỡ đê, nhất là đối với hệ thống đê sông Hồng đang bảo vệ 15.000 km2, với số dân 20,2 triệu người, trong khu vực có trung tâm chính trị, kinh tế quan trọng của thủ đô Hà Nội, tập trung nhiều khu công nghiệp, trọng điểm kinh tế, cơ sở hạ tầng, ...sẽ gây ra hậu quả vô cùng nghiêm trọng và sẽ là thảm họa quốc gia. ​

Trước thực trạng còn nhiều tuyến đê, đoạn đê xung yếu, để đảm bảo an toàn cho hệ thống đê điều, hàng năm, trước mùa mưa, bão, lũ, Bộ NNPTNT đều có văn bản hướng dẫn các địa phương tổ chức rà soát, đánh giá thực trạng hệ thống đê điều, xác định các trọng điểm xung yếu; đồng thời xây dựng, phê duyệt và triển khai trên thực tế phương án hộ đê, bảo vệ trọng điểm. Các phương án hộ đê, bảo vệ trọng điểm được các tỉnh, thành phố xây dựng chi tiết, cụ thể và đảm bảo sẵn sàng theo phương châm 4 tại chỗ (vật tư, lực lượng, chỉ huy và hậu cần tại chỗ).

Ngoài việc tuân thủ nghiêm quy tắc “4 tại chỗ” trong phòng chống thiên tai, theo Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, việc tổ chức lại sản xuất theo hướng thích ứng với biến đổi khí hậu cũng phải được coi trọng và phải theo xu hướng “thuận thiên”. Nghĩa là, từng vùng từng địa phương lựa chọn cơ cấu cây – con phù hợp để có thể giảm nhẹ tác động của thiên tai, thời tiết, mang lại thu nhập cho người dân.