Biến đổi khí hậu “gõ cửa” làng quê: Giải pháp là thích ứng

Thưa ông, tại Hội nghị về BĐKH toàn cầu (COP 21)  tại Paris (Pháp), các chuyên gia đã đưa ra đánh giá, Việt Nam là 1 trong 10 nước bị tác động lớn nhất của BĐKH. Ông có thể cho biết, cụ thể mức độ tác động của BĐKH đến nước ta như thế nào?

- Hiện nay, các quốc gia trên thế giới ngày càng nhận rõ tác động của BĐKH, bởi nó không chỉ tác động tới sản xuất nông nghiệp mà còn ảnh hưởng tới đến tất cả các ngành kinh tế và xã hội. BĐKH làm cho Trái đất ấm lên, tạo thành các trạng thái khí hậu cực đoan: Lạnh thì quá lạnh, khi nóng lại quá nóng, khô hạn quá mức, mưa lớn, siêu bão xuất hiện nhiều hơn. Chưa kể, tới sâu hại, dịch bệnh phát triển ảnh hưởng tới sản xuất và đời sống của con người.

Nắng hạn khốc liệt ở huyện Thuận Nam, Ninh Thuận. Ảnh: Mai Khuê

Khu vực đồng bằng sông Hồng, lượng mưa 3 ngày lớn nhất như Viện Quy hoạch thủy lợi tính toán, đã tăng 25-30% lượng nước, nên cứ mưa 3 ngày thì các hệ thống thủy lợi của khu vực này không thể đáp ứng được việc tiêu thoát nước. Kết quả của một số nghiên cứu gần đây đã cho thấy, tác động của BĐKH lên kinh tế vĩ mô của Việt Nam là rất lớn, ước tính thiệt hại khoảng 2-4% GDP hàng năm, vào năm 2050 có thể lên đến 7- 10%, tương đương với việc các nước đang phát triển sẽ phải chi khoảng 800 tỷ USD/năm cho các biện pháp ứng phó với BĐKH. Tuy nhiên, theo tôi con số thiệt hại còn lớn hơn nếu cứ nhìn vào khu vực ĐBSCL.

 ĐBSCL là khu vực trọng điểm về sản xuất nông nghiệp nước ta và BĐKH đã bắt đầu tác động đến khu vực này bằng xâm thực mặn, lũ muộn. Trong tương lai, ĐBSCL sẽ chịu tác động bởi kịch bản nào của BĐKH?

- Hiện nay, ĐBSCL là vùng đặc biệt dễ tổn thương trước hiện tượng nước biển dâng (NBD) do quá trũng thấp, có tới 95% diện tích có cao độ cao hơn 0,5-1,5m so với mực nước biển. Chính phủ dự báo nếu mực nước biển tăng 1m, thì hơn 50% diện tích TP.Hồ Chí Minh sẽ bị ngập lụt, 10-12% dân số Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp và cả nước sẽ thiệt hại tới 10% GDP.

Trong thời gian qua, Chính phủ đã có nhiều nỗ lực ứng phó với BĐKH ở khu vực này và đã giảm nhẹ được nhiều thiệt hại. Tuy nhiên, trong điều kiện BĐKH và NBD, khu vực ĐBSCL đang chịu những thách thức, bộc lộ nhiều vấn đề cần phải quan tâm giải quyết.

Bên cạnh đó, hệ thống hồ chứa thủy điện đã và sẽ xây dựng trong lưu vực sông Mekong là 144 hồ, lưu vực sông Đồng Nai là 22 hồ với tổng dung tích hiệu dụng chiếm gần 26% và 30% tổng lượng dòng chảy bình quân năm. Lưu lượng dòng chảy trung bình mùa lũ sẽ giảm, những năm lũ trung bình và lũ nhỏ sẽ gần như không còn lũ, nhưng lũ lớn cực đoan sẽ tăng..

Đắp đê có phải là giải pháp hữu hiệu để chống ngập ở ĐBSCL không, thưa ông?

- Theo tính toán mới nhất từ một đề tài nghiên cứu của Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), thì chỉ cần một trận lũ như năm 2000, cụ thể khu vực ĐBSCL cần có chiều dài của đê lên tới 57.000km (hiện tại là 37.000km, trong khi tổng chiều dài đê của ĐBSH là 1.300km), đây là con số quá khủng khiếp.

Năm nay, ĐBSCL đang “khát lũ”, không chỉ do tác động của BĐKH, mà còn do cả tác động của con người can thiệp ở thượng nguồn. Nếu với sự tác động của cả BĐKH và của con người ở thượng nguồn thì nguy cơ nếu có lũ sẽ lại lớn hơn rất nhiều. Khi đó, toàn bộ ĐBSCL sẽ tiếp tục bị ngập, từ đó lại phải bao đê.

Chưa nói nước biển tiếp tục dâng lên, xâm nhập mặn lại càng lớn, sẽ dẫn đến thiếu nước ngọt, phải khai thác nước ngầm, càng làm cho sụt lún ở ĐBSCL tăng lên. Các chuyên gia nước ngoài sau khi nghiên cứu đã cảnh báo, mỗi năm mực nước ngầm đang hạ xuống 70cm, kéo theo đất lún sụt và bị hạ xuống 3cm, gấp 10 lần tốc độ nước biển dâng

. Đó là nguy cơ rất lớn, nếu không có giải pháp sẽ rất nguy hiểm. Nhìn vào vùng ĐBSCL ta thấy, lũ tiếp tục ngập, NBD lại phải đắp đê bao và càng làm ngập tăng lên, nó như cái vòng luẩn quẩn không có lối thoát.

Với thực trạng như trên, theo ông chúng ta cần có giải pháp gì để ứng phó, đặc biệt là khu vực ĐBSCL?

- Cần có cách nhìn dài hạn và căn cơ thì mới giải quyết được. Hiện tại, Cần Thơ, Vĩnh Long đang úng ngập lại phê duyệt đắp đê, với gần 500km đê cho 39 vùng bao nó lại tiếp tục tạo ra ngập úng sâu hơn vùng xung quanh.

Tất nhiên, trong một đất nước nghèo đói, không thể giải quyết ngay được nhưng cần có tầm nhìn để bước đi hôm nay phù hợp với ngày mai. Còn ở các khu vực khác, cần có thêm nhiều giải pháp ứng phó với BĐKH, ở khu vực miền Trung mà trồng lúa là không phù hợp do lượng mưa thấp, lượng bốc hơi lại cao, mưa không đủ bốc hơi nên cần có giải pháp chuyển đổi cơ cấu cây trồng; nghiên cứu các giống cây trồng mới thích ứng với BĐKH.

Xin cảm ơn ông!