Biển Đông đang trở thành vấn đề toàn cầu

Tiến sĩ Trần Việt Thái - Viện phó Viện Nghiên cứu chiến lược (Học viện Ngoại giao).

Shangri-La 15 vừa kết thúc sau 3 ngày đối thoại, ông thấy hội nghị lần này có gì đáng lưu ý?

- Đối thoại Shangri-La 15 năm nay diễn ra trong bối cảnh phức tạp hơn, các thách thức trở nên gay gắt hơn xoay quanh 4 vấn đề chính: Tranh chấp Biển Đông; Vấn đề Triều Tiên phức tạp với những vụ thử tên lửa nguy hiểm hơn; Cuộc chiến chống khủng bố đi đến giai đoạn phức tạp; Các thách thức an ninh phi truyền thống như di cư, biến đổi khí hậu cũng phức tạp hơn.

Ông đánh giá thế nào về vấn đề Biển Đông trên bàn đối thoại lần này?

- Về vấn đề Biển Đông, trong bối cảnh hiện nay Trung Quốc đã tăng cường tuần tra trên biển và xây dựng một loạt các căn cứ quân sự trên các đảo nhỏ. Trung Quốc cũng đã nhiều lần tuyên bố sẽ không công nhận bản án của tòa án trọng tài Liên Hợp Quốc về tranh chấp với Philippines.

Tuy vậy, tại Shangri-La này, mâu thuẫn Mỹ - Trung quanh vấn đề Biển Đông không gay gắt như năm ngoái do Trung Quốc chuẩn bị tốt hơn, khôn khéo và chủ động hơn. Đoàn đại biểu Trung Quốc dự Đối thoại Shangri-La năm nay bỗng nhiên nhũn nhặn và thân thiện bất thường. Đặc biệt là Đô đốc Tôn Kiến Quốc, ông này có kinh nghiệm và biết rút kinh nghiệm từ những lần trước nên cố giữ thái độ lịch sự, mềm mỏng trước những chỉ trích. Bề ngoài, những đấu tranh, mâu thuẫn về pháp lý xung quanh vấn đề Biển Đông vẫn diễn ra nhưng không gay gắt bằng năm ngoái.

Tại Đối thoại Shangri-La 15, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter cảnh báo Trung Quốc đang tự “cô lập mình”. Ảnh: IISS.

Theo ông, thành công nhất của Shangri-La 15 là gì?

- Tôi cho rằng, thành công nhất của hội nghị lần này là tập hợp được những tiếng nói quan trọng, tất cả những vấn đề quan trọng đều đã được đưa ra bàn thảo, không né tránh.

Đặc biệt, trong đó, đoàn đại biểu Việt Nam do Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh – Thứ trưởng Bộ Quốc phòng dẫn đầu đã đưa ra thông điệp rõ ràng, mạnh mẽ về vấn đề Biển Đông.

Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh nhấn mạnh tất cả các quốc gia phải hợp tác và đấu tranh, để giải quyết bất đồng, ngăn ngừa xung đột. Thông điệp của chúng ta đưa ra phù hợp với chuẩn mực của luật pháp quốc tế, trong khi Trung Quốc lại muốn lẩn tránh luật pháp.

Ông đánh giá như thế nào về thông điệp mà Mỹ đưa ra tại đối thoại?

- Thông điệp của Mỹ cũng rất đáng chú ý, khi Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter nói rằng, Trung Quốc, bằng chính những hành động phi pháp của mình đã tự xây dựng nên một bức tường cô lập, và điều cốt lõi là Bắc Kinh phải dừng ngay những hành động phi pháp như xây dựng trái phép, chấm dứt quân sự hóa trên Biển Đông…

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter đề cập đến 2  từ "nguyên tắc" 24 lần trong bài phát biểu tại Shangri- La, liệu đấy có phải là dấu hiệu cho thấy Mỹ sẽ mạnh tay đối đầu với Trung Quốc?

- Tôi cho rằng đó không phải là thông điệp chính. Mục đích của Mỹ là xây dựng mạng lưới an ninh dựa trên những nguyên tắc chung, thực chất là an ninh tập thể.

Ông Carter kêu gọi các nước trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương tập trung lại để xây dựng một “mạng lưới an ninh có nguyên tắc” dựa trên nền tảng của quan hệ đối tác song phương, đa phương nhằm nâng cao giá trị được chia sẻ và tạo điều kiện chia sẻ tài nguyên - như ông đã cảnh báo Trung Quốc đã dựng một "Vạn Lý Trường Thành tự cô lập” trong tranh chấp Biển Đông. 

Sau Shangri-La 15, ông dự đoán diễn biến trên Biển Đông sẽ như thế nào?

- Tình hình Biển Đông sẽ diễn biến phức tạp hơn trong thời gian tới. Trước khi diễn ra Shangri-La 15, Hội nghị G-7 đã ra tuyên bố chung về Biển Đông, điều này cho thấy, vấn đề Biển Đông đã trở thành vấn đề toàn cầu. Tại Shangri-La, Pháp cũng đã vận động các nước cùng tuần tra chung, nêu cao vấn đề tôn trọng phán quyết của tòa. Bộ trưởng Quốc phòng các nước Mỹ, Anh, Pháp, Canada, Ấn Độ cũng đã kêu gọi Trung Quốc tôn trọng luật pháp quốc tế.

Như vậy, Biển Đông không chỉ là vấn đề an toàn, an ninh hàng hải, mà còn là các vấn đề liên quan đến luật pháp quốc tế, vì thế ASEAN cần phải nhanh nhạy nắm bắt và kiểm soát tình hình.

Xin cảm ơn ông!