Chiến tranh Ukraine sắp kết thúc

Cựu Bộ trưởng Ngoại giao Pekka Haavisto.

5,5 triệu người Phần Lan hiện đang bỏ phiếu trong vòng đầu tiên của cuộc tranh cử tổng thống, với hai ứng cử viên là cựu Bộ trưởng Ngoại giao Pekka Haavisto tranh cử với tư cách độc lập và cựu Thủ tướng Alexander Stubb của Đảng Liên minh Quốc gia trung hữu—dẫn đầu cuộc bầu cử này. Nếu không có ứng cử viên nào giành được hơn 50% số phiếu bầu vào ngày 28/1, cuộc bầu cử vòng hai sẽ được tổ chức vào ngày 11/2.

Tổng thống Phần Lan lãnh đạo đất nước về các vấn đề chính sách đối ngoại và an ninh, đại diện cho đất nước tại NATO và đóng vai trò là tổng tư lệnh Lực lượng Phòng vệ Phần Lan. Nhà lãnh đạo mới sẽ kế nhiệm Tổng thống sắp mãn nhiệm Sauli Niinistö.

Trong 12 năm cầm quyền, ông Niinistö đã giám sát việc Phần Lan chuyển hướng từ trung lập nghiêng về phương Tây — và đóng vai trò là cầu nối ngoại giao quan trọng giữa các khối phương Tây và Nga — trở thành thành viên NATO toàn diện.

Trong khi đó, Haavisto với tư cách là ngoại trưởng, đã ký đơn đăng ký NATO của Phần Lan - nói với Newsweek trước cuộc bỏ phiếu vòng một rằng, cuộc chiến của Moscow với Ukraine đã "gần kề" đối với những nước dọc biên giới phía đông của NATO.

Haavisto nói trong một cuộc phỏng vấn độc quyền rằng: "Vì lịch sử của chúng tôi, vì người hàng xóm lớn của chúng tôi và vì đường biên giới dài của chúng tôi, mọi người nhận thức được tất cả các loại rủi ro an ninh, ngay cả trong những năm rất yên bình".

Thành viên mới nhất của NATO có quân đội đáng gờm của riêng mình, nhưng cuộc chiến ở Ukraine đã khiến Phần Lan và nước láng giềng Thụy Điển phải tái tổ chức an ninh lịch sử. Helsinki gia nhập liên minh NATO vào tháng 4 năm ngoái. Stockholm sẽ theo sau ngay sau đó.

Haavisto nói: "Điều rất quan trọng là NATO sẵn sàng và tập trung phản ứng nếu có bất kỳ mối đe dọa nào đối với Phần Lan hoặc Thụy Điển". Cuộc đua tổng thống này là lần thứ ba Haavisto nhậm chức, trước đó ông đã thua Niinistö ở vị trí á quân trong các cuộc tranh cử năm 2012 và 2018. Năm nay, Haavisto, người lần đầu tiên vào quốc hội vào năm 1985, đang đứng thứ hai sau đối thủ Stubb trong các cuộc thăm dò mới nhất, với kỳ vọng sẽ là hai ứng cử viên tiến tới cuộc tranh cử vào tháng tới.

Haavisto cho biết: "Cho đến nay, các cuộc thăm dò dư luận vẫn ổn", đồng thời lưu ý rằng các câu hỏi về an ninh quốc gia đã chiếm ưu thế ngay từ giai đoạn đầu của cuộc đua.

"Tôi đến thăm Lapland, Ivalo và một anh chàng nói với tôi rằng nhà anh ấy cách biên giới 50 km  và hỏi liệu anh ấy có nên bán không. Tôi nói, 'Chà, đừng bán, chúng tôi đang giữ nguyên biên giới!' Nhưng điều này phản ánh những mối lo ngại mà mọi người có thể đang nghĩ đến".

Trên tiền tuyến của NATO

Các ứng cử viên đã xếp hàng ủng hộ việc đảm nhận vai trò tích cực trong NATO, tiếp tục hỗ trợ Ukraine và nỗ lực ngăn chặn bất kỳ hành động gây hấn nào của Nga trong tương lai.

Cuộc tranh luận về an ninh quốc gia có chừng mực đã được tiến hành theo những gì Stubb mô tả với Newsweek vào năm 2022 là "cách tiếp cận của Phần Lan", tức là "lạnh lùng, bình tĩnh và tự chủ nhưng kiên quyết".

Với việc Phần Lan hiện là thành viên NATO, đã có nhiều suy đoán về khả năng triển khai quân đội nước ngoài trong tương lai - và thậm chí cả vũ khí hạt nhân - trên lãnh thổ của nước này. Vào tháng 12, Washington, DC và Helsinki đã ký Thỏa thuận hợp tác quốc phòng (DCA) cho phép lực lượng Mỹ tiếp cận 15 cơ sở (năm cơ sở ở vùng High North gần Nga) và được phép cất giữ thiết bị và vũ khí trên đất Phần Lan. Haavisto cho biết hiện tại, DCA có cơ chế hỗ trợ rất rộng rãi, đủ để đảm bảo an ninh.

Ông nói: "Tất nhiên, mọi người rất muốn tìm hiểu loại kho lưu trữ đó là gì, mức độ hoạt động của Mỹ xung quanh kho lưu trữ đó. Nhưng câu trả lời của chúng tôi là việc này thực chất chủ yếu là lưu trữ tài liệu, sau đó sự tham gia của Mỹ và NATO sẽ diễn ra dưới hình thức các cuộc tập trận".

"Chúng tôi không yêu cầu NATO hiện diện thường xuyên hay bất cứ điều gì tương tự. Chúng tôi nghĩ rằng quân đội của chúng tôi hiện có thể đảm đương các nhiệm vụ hàng ngày ở Phần Lan", ông nói.

Về vũ khí hạt nhân, Haavisto cho biết sẽ cần có sự thay đổi đáng kể trong học thuyết của NATO để vấn đề này trở nên phù hợp. Ông nói: "Ở một nơi nào đó trong tương lai, điều tương tự có thể xảy ra, nhưng câu trả lời của tôi là chưa có ai yêu cầu lưu trữ vũ khí hạt nhân và chúng tôi cũng chưa yêu cầu lưu trữ vũ khí hạt nhân ở Phần Lan".

Người Phần Lan từ lâu đã cảnh giác khi họ nhìn qua đường biên giới chung dài 835 dặm với Nga. Biên giới đó hiện đã bị phong tỏa như một phần trong phản ứng của Helsinki đối với dòng người di cư do Nga chỉ đạo.

Haavisto nói: "Đây là một hoạt động có tổ chức của Nga. Chúng tôi phải chống chọi với tình hình và đóng cửa biên giới trong thời gian cần thiết. Thật không may là nó tập trung vào chúng tôi nhưng chúng tôi có thể làm được rất ít".

Thụy Điển là quốc gia Bắc Âu cuối cùng gia nhập NATO. Việc gia nhập của nước này dường như sắp xảy ra, với việc các nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ và Hungary đã từ bỏ sự phản đối lâu nay của họ trong tuần này.

Haavisto nói về những diễn biến mới nhất rằng: "Chúng tôi cảm thấy an toàn hơn. Tôi có thể tưởng tượng rằng các quốc gia vùng Baltic cũng cảm thấy an toàn hơn". Ông đồng thời lưu ý rằng việc kiểm soát cái gọi là " Hồ NATO ", (một cách gọi ví von khác của Biển Baltic),  có thể chứng tỏ tầm quan trọng trong bất kỳ cuộc xung đột nào trong tương lai với Nga, đặc biệt nếu quân đội Moscow tìm cách cắt đứt Khoảng trống Suwalki hẹp nối các quốc gia vùng Baltic với các quốc gia Đông Âu của NATO.

Các nhà lãnh đạo phương Tây dường như ngày càng lo ngại rằng Tổng thống Vladimir Putin sau cuộc chiến ở Ukraine có thể quay sang chính NATO.

Haavisto nói: "Phân tích của tôi vẫn là ngưỡng tấn công các nước NATO của người Nga vẫn khá cao vì khả năng răn đe, vì phản ứng mà NATO có thể đưa ra".

Những sự kiện gần đây cho thấy mọi thứ có thể thay đổi nhanh chóng như thế nào. Vào tháng 9/2022, những kẻ phá hoại không rõ danh tính đã phá hủy đường ống dẫn khí đốt tự nhiên Dòng chảy phương Bắc chạy từ Nga đến Đức. Vào tháng 10/2023, một tàu Trung Quốc đã làm vỡ đường ống dẫn khí đốt Balticconnector chạy giữa Phần Lan và Estonia.

Trong khi đó, nghi ngờ có sự can thiệp của GPS của Nga, các chuyến bay thường xuyên và dòng người di cư được trang bị vũ khí vẫn tiếp tục. Các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái gần đây của Ukraine tại nhà ga Ust-Luga gần St. Petersburg - nằm ở phía nam Vịnh Phần Lan - là một lời nhắc nhở rõ ràng về cuộc chiến đang diễn ra ở vùng ven biển Phần Lan.

Haavisto nói: "Xung đột đang đến gần chúng tôi hơn. Và tất nhiên, những sự kiện gần đây ở phía nam Vịnh Phần Lan, các kho chứa hóa chất bị đốt phá chỉ cho thấy chiến tranh cũng gần với khu vực của chúng tôi đến mức nào".

Cuộc chiến lâu dài của Ukraine

Người Phần Lan là những người ủng hộ nhiệt tình nhất của Ukraine trong gần hai năm chiến tranh. Xe tăng, pháo và số lượng lớn đạn dược là những khí tài Phần Lan được Kiev sử dụng. Vào tháng 10/2022, Haavisto nói với Newsweek rằng phương Tây phải chuẩn bị cho một cuộc chiến lâu dài. Ông nói, 15 tháng sau, hòa bình dường như vẫn còn xa vời.

Haavisto nói: "Châu Âu chưa bao giờ chuẩn bị cho một cuộc chiến kéo dài như vậy. Chúng ta thực sự phải kích hoạt hoạt động sản xuất vật liệu quân sự của mình, và không chỉ đối với trường hợp này như những gì chúng ta thấy ở Ukraine mà còn khi nghĩ về khả năng phòng thủ của chính chúng ta. Chúng ta phải tính đến quan điểm dài hạn hơn này".

Ông nói thêm, cơ sở công nghiệp quốc phòng đang tàn lụi của châu Âu đã "chậm một cách đáng kinh ngạc" trong việc đáp ứng thách thức, trong khi các thủ đô của Liên minh châu Âu đang vật lộn với việc một số nhà lãnh đạo do dự trong việc hỗ trợ hoàn toàn cho Ukraine.

Cả Kiev và Moscow đều không sẵn sàng đàm phán. Tuy nhiên, Haavisto nhấn mạnh rằng việc trao đổi tù nhân và sự thành công của các dự án như Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen cho thấy không phải là "không thể" đạt được thỏa thuận chấm dứt giao tranh.

Ông nói: "Ngay cả trong tình huống xấu nhất này, một số liên lạc vẫn còn. Và bạn luôn có thể hy vọng rằng, chẳng hạn, các quốc gia như Trung Quốc hoặc các quốc gia khác có thể sử dụng sức mạnh của họ đối với Nga trong việc này".

Haavisto tin rằng nước Nga đang trên con đường hủy hoại. Ông nói: "Về lâu dài, nền kinh tế Nga đang suy yếu, không có đổi mới, không có công nghệ mới, không có công nghệ cao".

Việc Kiev không giành lại được lãnh thổ quan trọng vào năm 2023 đã khiến tổng tư lệnh của nước này, Tướng Valerii Zaluzhnyi, tuyên bố "bế tắc" dọc theo mặt trận dài 600 dặm. Cuộc nói chuyện như vậy đã làm sống lại các cuộc đàm phán và những nhượng bộ tiềm năng của Ukraine để chấm dứt chiến tranh.

Haavisto nói: "Tôi thích một giải pháp thương lượng hơn, nhưng một giải pháp thương lượng có lợi cho Ukraine. Nhưng đây là điều tôi hoàn toàn sẽ để lại cho người Ukraine, các điều kiện là gì...".

"Chúng tôi đã chọn phe của mình, ở phương Tây, và vai trò của chúng tôi là hỗ trợ Ukraine để bất cứ khi nào họ ngồi xuống, bất cứ khi nào có đàm phán, họ đều ở vị trí tốt nhất có thể. Hơn thế nữa thì rất khó nói", ông cho biết.

Mây về phương Tây

Châu Âu và Bắc Mỹ có những vấn đề riêng của họ. Người phương Tây sẽ tham gia các cuộc bầu cử năm nay với những người theo chủ nghĩa dân túy cánh hữu ở nhiều quốc gia ở cả hai châu lục đang thách thức quyền lực. Kết quả của những cuộc chạy đua như vậy có thể làm suy yếu đáng kể sự ủng hộ chung của phương Tây đối với cuộc chiến lâu dài ở Ukraine.

Haavisto mô tả cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11 sắp tới là một "đám mây đen trên bầu trời". Nếu cựu Tổng thống Donald Trump giành lại Nhà Trắng, các đồng minh NATO đang chuẩn bị cho chính sách đối ngoại mang tính giao dịch của Mỹ trong 4 năm nữa.

Haavisto nói: "Thông thường mọi người cho rằng không có điều gì tồi tệ xảy ra trong thời kỳ Trump vừa qua và Mỹ sẽ mất toàn bộ vai trò siêu cường nếu nước này tố cáo các thỏa thuận mà họ đã ký kết".

Về an ninh, Haavisto dự đoán nếu ông Trump trúng nhiệm kỳ thứ hai, Mỹ "sẽ không rút khỏi NATO nhưng sẽ tiếp tục gây áp lực buộc các đối tác châu Âu tăng nguồn tài trợ của họ" hướng tới mục tiêu chi tiêu quân sự 2% GDP. Haavisto cũng nhớ lại cách chính quyền Trump đầu tiên ủng hộ việc Vương quốc Anh rút khỏi EU, một cuộc khủng hoảng chiến lược đối với khối.

"Dự đoán tốt nhất của tôi là Mỹ sẽ thực hiện các cam kết của mình. Chúng ta sẽ thấy rất nhiều lời lẽ khó chịu, nhưng những gì đang xảy ra trong đời thực có thể sẽ hạn chế hơn", Haavisto nói. 

Việc Trump lặp đi lặp lại những gợi ý rằng ông sẽ gây áp lực buộc Ukraine phải nhượng bộ Nga để theo đuổi hòa bình đã khiến nhiều người ở Kiev lo lắng. Haavisto nói về chính sách Ukraine của Trump rằng: "Chúng tôi không biết kế hoạch chính xác là gì và tất nhiên, nó gây ra lo ngại. Tất cả chúng tôi đều tham gia và chúng tôi đã đầu tư rất nhiều từ phía châu Âu vào quốc phòng Ukraine và tái thiết Ukraine. Tôi có thể nói rằng sự ngạc nhiên đó là không được hoan nghênh".

Haavisto ví việc Mỹ có thể bỏ rơi Ukraine với việc rút quân vội vã khỏi Afghanistan.

Cựu ngoại trưởng nói: "Ở châu Âu, nó được coi là một thảm họa. Chúng tôi đã mất đi ảnh hưởng của mình quá nhanh. Và tất nhiên, những động thái này chúng tôi không bao giờ muốn thấy ở Ukraine".