Hà Nam: Từ đường Nguyễn Khuyến – vẻ đẹp đồng chiêm

Từ đường Nguyễn Khuyến - bình yên vẻ đẹp làng quê Việt Nam

Từ đường Nguyễn Khuyến nằm ở thôn Vị Hạ, xã Trung Lương, huyện Bình Lục, Hà Nam. Cách trung tâm tỉnh Hà Nam khoảng 16km, khu từ đường có cảnh quan thơ mộng với ao thu, ngõ trúc, vườn Bùi. Đây là nơi thờ tự nhà thơ Nguyễn Khuyến và lưu giữ các kỷ vật như: các tác phẩm, các bức hoành phi, câu đối của các bậc đại sĩ tặng nhà thơ.

Đến thăm ngôi nhà của nhà thơ Nguyễn Khuyến, du khách vừa được thưởng ngoạn cảnh làng quê xưa qua những tác phẩm bằng thơ, vừa thả hồn bên ao thu dưới bóng cây xanh với những ''ngõ trúc quanh co'' - Bài thơ "Câu cá mùa thu".

Trải qua nhiều năm, ngôi nhà của Tam Nguyên Yên Đổ - Nguyễn Khuyến (đỗ Tam Nguyên năm 1864 – 1865) vẫn giữ được nếp nhà xưa, một nét đặc trưng của vùng đồng quê chiêm trũng. Hiện nay, nhà của cụ Nguyễn Khuyến đã trở thành Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

Từ cổng chính đi vào từ đường, du khách sẽ bắt gặp quang cảnh rêu phong, cổ kính, ở trên có ba chữ nho "Môn Tử Môn" có nghĩa là cửa ra vào của học trò. Đây là một lời răn dạy nghiêm khắc về đạo làm trò. Trước khi vào nhà thầy cho dù là quan lớn hay thứ dân đều phải đúng lễ nghĩa, xuống ngựa đi bộ vào viếng thầy.

Qua cửa "Môn Tử Môn" là một không gian rất giản dị. Nhà từ đường xây theo phong cách truyền thống, với ngôi nhà 7 gian, ngoài là đại tế, trong là hậu cung. Chỉ những người được sắc phong thần thì mới được xây như thế này. Hai cây nhãn trước cửa và một cây bên hiên nhà do cụ Nguyễn Khuyến vào cung nhân dịp sinh nhật Vua và xin 3 hột nhãn về nhà trồng, ý nghĩa là bảng nhãn đỗ đầu ba khoa.

Khu tưởng niệm từ đường Nguyễn Khuyến được xây dựng theo kiến trúc lưỡng long chầu nguyệt, có 9 bậc. Thường thì người ta để hình lưỡng long chầu nguyệt trên nóc nhà nhưng riêng cụ lại để dưới đất. Cụ giải thích với giới chức sắc, làm như vậy để tránh nắng hướng đông và hướng tây nhưng thực ra thì "thâm ý" của cụ là Vua nhà Nguyễn bán nước nên không cho cưỡi lên đầu rồng, chỉ chầu đằng trước nhà thôi.

Đi sâu vào Từ đường du khách sẽ thấy những nghiên bút, sắc phong, câu đối, đó là tấm biển "Ân tứ vinh quy", "Nhị giáp tiến sĩ" do Vua Tự Đức ban cho cụ.

Hậu cung vẫn còn lưu bộ triều phục của quan ngự sử Nguyễn Khuyến. Có bức tượng tạc hình cụ chống gậy trúc, khoan thai nhìn trời xanh. Cây gậy ấy là quà tặng của con trai Nguyễn Khuyến là Nguyễn Hoan sau một lần trẩy kinh ứng thí.

Ngôi nhà được làm lại năm 2013 và toàn bộ là gỗ lim được mua từ bên Lào. Trong nhà treo những hình ảnh, cảnh trường thi, lễ xướng danh khoa thi 1871 và hình ảnh cụ Nguyễn Khuyến lúc đỗ Tam Nguyên.

Nếu có dịp về thăm mảnh đất Hà Nam chiêm trũng, du khách đừng quên một lần ghé thăm khu Từ đường Nguyễn Khuyến để có thêm những hiểu biết về cuộc đời, sự nghiệp của một nhà thơ lỗi lạc, một danh nhân có nhiều cống hiến cho nền văn học nước nhà.