Họa sĩ Nguyễn Thu Hương và sắc lụa thời gian

Triển lãm cá nhân lần thứ 3 với chủ đề "Hương" của nữ họa sĩ sẽ được khai mạc vào ngày mai (15/10) tại Eight Gallery (8 Phùng Khắc Khoan, Q.1, TP.HCM).

Triển lãm cá nhân lần 1 của Nguyễn Thu Hương có tên "Lụa của Hương", khai mạc ngày 30/12/2019 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (Hà Nội). Triển lãm cá nhân lần thứ 2 có tên "Hương Lụa", khai mạc ngày 7/5/2021 tại Huyền Art House (Sài Gòn). Đến lần thứ 3, tên triển lãm chỉ còn một chữ "Hương". Điều này phần nào cho thấy hành trình tìm kiếm, đúng hơn, quay về bên trong, tìm về chính mình của Nguyễn Thu Hương.

Đây cũng là dịp tròn 10 năm mà Nguyễn Thu Hương chọn lụa là chất liệu chính để vẽ (2012 - 2022). Chị vẫn sử dụng lụa dệt tay của làng Quan Phố, Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Bởi theo chị, trong thời gian là sinh viên khoa Hội họa Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, nữ họa sĩ có tham gia triển lãm sinh viên của trường và được một số giải thưởng như: giải của lớp học người nước ngoài, giải của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, giải của Hội Mỹ thuật Việt Nam. Đó là những bức tranh sơn dầu, lụa do chị sáng tác, không phải bài tập. 

Tuy nhiên, những ai đã theo dòng tranh lụa cũng đều trải qua những tâm lý trĩu nặng. Tuy lụa quen thuộc với người Việt, nhưng vẽ lụa và sống được với lụa theo cả nghĩa bóng và nghĩa đen, thì chưa bao giờ là việc dễ dàng. Những nghi ngại về độ bền (mà thực chất thì tranh lụa khá bền), những mặc cảm về chủ đề và ngôn ngữ tạo hình (nghĩ tranh lụa gò bó, quê kiểng)… đã làm cho tranh lụa Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20 có những thất thế, lạc lõng và bị bỏ rơi. 

Bước qua thế kỷ 21, đặc biệt từ khoảng 2010 trở lại đây, tranh lụa Việt Nam đã có được các tác giả mới, chủ đề mới, biểu cảm cảm, vật liệu mới… nên đang làm cuộc hồi sinh khá ngoạn mục. Nguyễn Thu Hương là một số những họa sĩ đã góp sức đáng kể vào cuộc hồi sinh này.

Cùng với sự thay đổi theo hướng tích cực của giới sưu tập nội địa về tranh lụa, có khá nhiều triển lãm cá nhân và nhóm về tranh lụa, các hội thảo, ra mắt sách… Trên thị trường quốc tế, tranh lụa VN dần được ưu chuộng, nhiều họa sĩ trong nước được mời đi dự triển lãm, hội chợ. Tại các nhà đấu giá quốc tế, tranh lụa VN - đặc biệt thời Đông Dương - có vị thế không thua kém gì các vật liệu khác, chất liệu khác như sơn dầu, sơn mài… Tất cả điều này tạo niềm tin, sự hưng phấn trong sáng tạo cho các họa sĩ.

Họa sĩ Nguyễn Thu Hương tự bạch: "Tôi quan sát hiện thực ngoài kia bằng đôi mắt mở to, vì muốn hiểu thấu bản chất sự vật hiện tượng, muốn tìm xem đâu là ranh giới đúng sai, hay dở, đẹp xấu... Nhưng, mọi hình ảnh cứ trôi qua vùn vụt không chờ đợi, tâm trí tôi chỉ kịp lưu lại một phần rất nhỏ hiện thực. Và rồi, cảm xúc chủ quan cùng với óc tưởng tượng đã biến chút nhỏ nhoi kia thành một "hiện thực" khác. Như một đoàn tàu đã đi qua, mọi hình ảnh, màu sắc, hình dáng và âm thanh được lưu trong ký ức sẽ không còn là nó nữa... Hội họa của tôi ghi lại điều này".

Một điều đặc biệt của tranh lụa Nguyễn Thu Hương trong cả hành trình 10 năm, chính là khả năng biến hóa thành nhiều phong cách như lập thể, trìu tượng… Các chủ thể, các motif dù được lặp lại, nhưng chưa bao giờ là giống nhau, tôn vinh cái tôi và bản thể nữ. Tất cả điều này giúp tranh lụa vượt qua cả những định kiến về phong cách sáng tác tranh lụa xưa nay, thường là các chủ đề rất đơn giản như phong cảnh, chân dung, cây đa, bến nước, mục đồng, mái đình…

Khi đến xem triển lãm "Hương lụa", họa sĩ Nguyễn Thanh Bình viết: "Trước đây, tôi không quen biết cô họa sĩ trẻ này, nhưng khi lần đầu nhìn thấy tác phẩm, tôi đã ngạc nhiên và cảm thấy thích thú. Thích thú vì kỹ thuật vẽ truyền thống chẳng những được xử lý tốt, mà còn thể hiện một cách nhìn riêng, một yếu tố quan trọng để họa sĩ tìm được chỗ đứng riêng.

Thường thường, trong các tác phẩm lụa, người ta nhìn thấy mảng, miếng và nét với chủ đề gần gũi, thật thà, nhưng lụa của Hương cho thấy một con đường khác: chất liệu ấy hoàn toàn có thể thể hiện những phong cách hiện đại như lập thể, trừu tượng, nó có thể tạo ra những "motif" lặp đi lặp lại theo điệu thức trang trí mà vẫn biến hóa, ngẫu hứng tạo ra tác phẩm lôi cuốn.

Tranh lụa của Hương cho thấy chất liệu không "gò" cảm hứng, ngược lại, nó cho người xem thấy "chất" của nghệ sĩ. Bởi vì, lụa cũng như sơn mài, đòi hỏi sự cần mẫn, thời gian, do đó, cảm xúc phải đủ "dày" đủ "mạnh" để đi hết tiến trình sáng tạo một tác phẩm. Một nữ họa sĩ nhỏ nhắn, dịu dàng và xinh đẹp lại có đủ tố chất để tạo ra hàng loạt tác phẩm phong phú, hấp dẫn, có bề dày, chiều sâu, há chẳng đáng cho ta chiêm ngưỡng sao!".

Những nhận xét trên đây của Nguyễn Thanh Bình vẫn còn nguyên giá trị với các tác phẩm mới trong triển lãm "Hương" lần này.