Houthis là ai khiến cuộc chiến khói đạn bao trùm trên Biển Đỏ?

Người Houthis, còn được gọi là Ansar Allah. Nguồn The Atlantic

Sau nhiều tuần xảy ra các cuộc tấn công do Houthi dẫn đầu nhằm vào các tàu ở Biển Đỏ, Mỹ và Vương quốc Anh đã tiến hành các cuộc tấn công quân sự ở Yemen để đáp trả, điều mà người Houthis mô tả là "man rợ".

Houthis là một nhóm liên kết với Iran có trụ sở tại Yemen và cho biết các cuộc tấn công của họ là phản ứng trước việc Israel bắn phá Gaza và sự thất bại của cộng đồng quốc tế trong việc chấm dứt hành động này.

Lực lượng Houthi chủ yếu nhắm mục tiêu vào các tàu có liên kết với Israel và vào tháng 12, Mỹ đã thành lập một liên minh đa phương để bảo vệ hoạt động giao thông thương mại khỏi các cuộc tấn công. Lực lượng này hiện có mặt ở hơn 20 quốc gia, theo Lầu Năm Góc.

Nhưng ai là chiến binh Yemen ở trung tâm của sự leo thang này?

Người Houthi là ai?

Người Houthi, còn được gọi là Ansar Allah (những người ủng hộ Chúa), là một nhóm vũ trang kiểm soát hầu hết các vùng của Yemen, bao gồm thủ đô Sanaa và một số khu vực phía tây và phía bắc gần Ả Rập Saudi.

Nhóm Houthi nổi lên vào những năm 1990 nhưng nổi lên vào năm 2014, khi nhóm nổi dậy chống lại chính phủ Yemen, khiến chính phủ này phải từ chức và gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo tê liệt.

Sau đó, nhóm này đã dành nhiều năm, với sự hậu thuẫn của Iran, để chiến đấu với liên minh quân sự do Ả Rập Saudi lãnh đạo. Hai bên tham chiến cũng nhiều lần cố gắng tổ chức đàm phán hòa bình.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng nhóm Shia không nên được coi là lực lượng ủy nhiệm của Iran, mà có cơ sở riêng, lợi ích riêng – và tham vọng riêng.

Tình hình nội chiến ở Yemen như thế nào?

Yemen đã rơi vào cuộc nội chiến kéo dài hàng thập kỷ khi người Houthi duy trì quyền kiểm soát nhiều vùng của đất nước. Nhóm này đang đàm phán ngừng bắn với Ả Rập Saudi trong khi chính phủ chính thức của Yemen đặt trụ sở tại Aden và do Tổng thống Rashad al-Alimi lãnh đạo.

Al-Alimi nhậm chức vào năm 2022 sau khi tổng thống lưu vong của đất nước Abd-Rabbu Mansour Hadi nhượng lại quyền lực cho ông. Mối quan hệ giữa Hadi và người Houthi đặc biệt căng thẳng.

Cuộc nội chiến ở Yemen đã đẩy đất nước này vào tình trạng mà Liên Hợp Quốc gọi là "cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới" vào tháng 3 /2023.

Theo Liên Hợp Quốc, ước tính có khoảng 21,6 triệu người hoặc 2/3 dân số Yemen đang "rất cần các dịch vụ bảo vệ và hỗ trợ nhân đạo".

Tuy nhiên, giao tranh giữa người Houthi và liên minh quân sự phần lớn đã giảm bớt vào năm ngoái. Năm 2023, phiến quân Yemen và lực lượng chính phủ cũng trao đổi khoảng 800 tù nhân trong ba ngày.

Người Houthi đã tham gia vào các cuộc đàm phán do Oman làm trung gian với các quan chức Saudi để đàm phán về lệnh ngừng bắn vĩnh viễn. Ả Rập Saudi cũng khôi phục quan hệ với Iran vào năm 2023, làm dấy lên hy vọng về tiến trình hòa bình ở Yemen.

Tại sao người Houthi tấn công tàu Biển Đỏ?

Người Houthis cho biết các cuộc tấn công của họ nhằm vào các tàu thương mại và quân sự có liên kết với Israel chủ yếu nhằm mục đích gây áp lực buộc Tel Aviv chấm dứt chiến tranh ở Gaza. Vào ngày 18/11, nhóm này đã tiếp quản một con tàu chở hàng có tên là Galaxy Leader, từ đó họ đã biến nó thành một điểm thu hút khách du lịch đối với người dân Yemen.

"Chúng tôi đã nhấn mạnh với mọi người rằng các hoạt động của Houthi là nhằm hỗ trợ người dân Palestine ở Dải Gaza và chúng tôi không thể đứng yên trước sự xâm lược và bao vây", trưởng đoàn đàm phán và phát ngôn viên của Houthi, Mohammed Abdulsalam, nói với Al Jazeera vào tháng 12/2023.

Lực lượng Houthi cũng cho biết họ sẽ tiếp tục tấn công các tàu có liên kết với Israel ngay cả sau cuộc tấn công của Mỹ và Anh vào Yemen hôm 11/1.

Abdulsalam viết trên mạng: "Họ đã sai nếu nghĩ rằng họ sẽ ngăn cản Yemen hỗ trợ Palestine và Gaza" . Ông viết: "Nhắm mục tiêu của nhóm sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến các tàu của Israel hoặc những tàu đang hướng đến các cảng của Palestine bị chiếm đóng".

Nhóm này cũng yêu cầu Israel cho phép tăng cường viện trợ nhân đạo vào Gaza.

Nhưng các nhà phân tích cũng nói rằng các cuộc tấn công giúp ích cho người Houthi theo những cách khác. Trong nước ở Yemen, nhóm này đã chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ trong việc tuyển dụng, nhờ vào sự ủng hộ của người dân Gaza. Các cuộc tấn công và phản ứng từ các cường quốc như Mỹ cũng buộc các quốc gia và chính phủ khác phải đàm phán với họ, mang lại cho họ tính hợp pháp trên thực tế vào thời điểm họ chưa được quốc tế chính thức công nhận là chính phủ Yemen.

Biển Đỏ và Kênh đào Suez chiếm 30% lưu lượng tàu container trên thế giới và kể từ khi các cuộc tấn công bắt đầu, một số công ty vận tải biển cho biết họ sẽ chuyển hướng tàu đi khắp châu Phi.

 Liệu sự leo thang mới nhất có ảnh hưởng đến nền hòa bình mong manh của Yemen?

Các nhà phân tích cho rằng các cuộc tấn công của Houthi vào các tàu ở Biển Đỏ có thể đe dọa hòa bình ở Yemen, đặc biệt là khi các cuộc đàm phán ngừng bắn sau cuộc chiến kéo dài hàng thập kỷ dường như đang có động lực.

Liên Hợp Quốc tuyên bố vào cuối tháng 12 rằng, các cuộc đàm phán đã đạt được tiến bộ nghiêm trọng, nhưng các chuyên gia cảnh báo rằng hoạt động của Houthi ở Biển Đỏ có thể làm hỏng thỏa thuận cuối cùng. Họ giải thích rằng các cuộc tấn công có thể gây ra phản ứng của quân đội Mỹ, từ đó có thể "làm sáng tỏ các điều kiện ngừng bắn mong manh".

Một số nhà phân tích cũng lo ngại rằng người Houthi có thể bị cám dỗ sử dụng quân số được củng cố của họ - do số lượng tuyển mộ tăng lên - để mở rộng tham vọng của họ. Trong những tuần gần đây, lực lượng Houthi đã triển khai 50.000 quân xung quanh Marib, thành trì cuối cùng của chính phủ Yemen được quốc tế công nhận.

Nhưng các nhà phân tích khác chỉ ra rằng người Houthis cũng có thể tìm kiếm mối quan hệ chặt chẽ hơn với Ả Rập Saudi, một yếu tố có thể cản trở họ thực hiện bất kỳ hành động nào làm leo thang căng thẳng ở Yemen.