Khơi thông dòng vốn tư nhân vào giao thông

Nhà đầu tư lo ngại rủi ro

Theo số liệu từ Bộ Giao thông - Vận tải (GTVT), đã huy động được khoảng 201.341 tỷ đồng đầu tư 67 dự án theo phương thức đối tác công - tư (PPP), đã hoàn thành đưa vào khai thác 63 dự án với tổng mức đầu tư 185.293 tỷ đồng, đang đầu tư 4 dự án với tổng mức đầu tư 16.048 tỷ đồng.

Trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn khó khăn, vốn ODA ngày càng thu hẹp, để phát triển hạ tầng giao thông cần có sự tham gia tích cực của các thành phần kinh tế, đặc biệt là các doanh nghiệp (DN) tư nhân. Tuy nhiên, do hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh đã phát sinh, tồn tại những bất cập, ở một số dự án đầu tư theo phương thức PPP, hợp đồng BOT.

Một số nhà đầu tư dự án BOT chia sẻ, khi phương án tài chính của các dự án đã bị vỡ, nhà đầu tư luôn trong tình trạng bị ngân hàng đưa vào diện nợ xấu. Nguyên nhân dẫn tới vỡ phương án tài chính là do doanh thu thu phí không đạt, chỉ đủ để trả lãi ngân hàng và một ít tiền gốc vay. Thậm chí, có những dự án BOT, theo hợp đồng đã ký kết với Bộ GTVT, đáng ra đến nay nhà đầu tư đã được tăng giá vé 2 lần nhưng không được tăng, thậm chí còn giảm cho nhiều phương tiện trong bán kính 10km.

Đặc biệt, tại các dự án BOT đã đến thời hạn trung tu và sắp tới đại tu, ngân hàng không tiếp tục cho vay thực hiện công tác trung tu và đại tu, điều đó dễ dẫn đến đẩy dự án BOT đến bờ vực phá sản. Điển hình như, dự án BOT quốc lộ Bạc Liêu mỗi ngày thu được 200 triệu đồng, BOT Sóc Trăng mỗi ngày thu được 250 triệu đồng, số tiền này chưa đủ trả lãi ngân hàng.

Cũng chính từ rủi ro này, mà 2 dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam 2 đoạn Quốc lộ 45 - Nghi Sơn và Nghi Sơn - Diễn Châu kêu gọi đầu tư theo hình thức PPP phải hủy thầu do không có nhà đầu tư tư nhân nào tham gia. Bộ GTVT đã phải xây dựng phương án thay thế để tiến hành thực hiện 2 dự án này có thể hoàn thành theo đúng tiến độ đề ra vào cuối năm 2021.

Thừa nhận việc huy động vốn cho các dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam đầu tư theo phương thức PPP gặp nhiều khó khăn, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể cho biết, hiện nay, các tổ chức tín dụng chủ yếu là huy động ngắn hạn để cho vay trung và dài hạn dẫn đến khó khăn trong cân đối nguồn vốn tại một số dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể nêu khó khăn: "Đối với dự án cao tốc Bắc - Nam, để bảo đảm ổn định chính sách tiền tệ, pháp luật về tín dụng quy định lộ trình giảm dần tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn được sử dụng để cho vay trung hạn và dài hạn. Ngay cả trường hợp nhà đầu tư đã được lựa chọn và ký kết hợp đồng, cũng chưa thể khẳng định sẽ huy động được vốn tín dụng để triển khai dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam".

Chia sẻ rủi ro với tư nhân

Dưới góc độ pháp lý, trao đổi với PV Báo NTNN, luật sư Diệp Năng Bình - Trưởng Văn phòng Luật sư Tinh Thông Luật phân tích: "Trong hợp đồng ký kết dự án, vai trò của cơ quan quản lý nhà nước là 1 chủ thể và DN tư nhân cũng là 1 chủ thể có pháp nhân như nhau, nhưng rủi ro lại đẩy cho 1 mình DN là không công bằng. Đặc biệt, phải làm sao giúp người dân đỡ gánh nặng "phí chồng phí".

"Vì vậy, Nhà nước cần phải chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư thì mới có thể huy động được vốn tư nhân cho các dự án BOT tương lai"- luật Sư Bình nói.

Để tháo gỡ những khó khăn, tạo ra cơ chế thu hút nguồn vốn tư nhân, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) và có hiệu lực từ ngày 1/1/2021.

Luật này quy định, khi doanh thu có sự thay đổi (tăng hoặc giảm) được cơ quan nhà nước xác định và nguyên nhân không xuất phát từ phía nhà đầu tư như: Thay đổi quy hoạch, chính sách, pháp luật có liên quan... thì Nhà nước và nhà đầu tư cùng chia sẻ rủi ro này. Đến nay, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đang dự thảo nghị định quy định chi tiết về lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP).

Theo ông Lê Tuấn Anh - Phó Vụ trưởng Vụ Đầu tư, Bộ Tài chính, trước đây, dù trong hợp đồng dự án BOT đều có quy định chia sẻ phần tăng giảm nhưng lại chưa có quy định chi tiết để chứng minh chênh lệch doanh thu nên chúng ta không có cách kiểm soát chuẩn.

Những vấn đề này đã được quy định rõ trong Luật PPP nhưng cách thức cụ thể ra sao lại được thể hiện ở nghị định quy định về cơ chế tài chính trong đầu tư theo phương thức đối tác công - tư. Trong dự thảo nghị định, Bộ Tài chính đã cụ thể quy trình thủ tục này.

Ông Tuấn Anh cho biết, trước đây, nhà đầu tư cứ thấy công trình là nhảy vào đầu tư mà không lường hết các tình huống nên rất khó xử lý các trường hợp phát sinh ngoài hợp đồng. Giờ đây, dự án PPP quy định phải đấu thầu, cơ quan nhà nước ra "đầu bài" rõ ràng, nhà đầu tư chấp nhận thì làm và xây dựng hợp đồng trên nguyên tắc bình đẳng mối quan hệ, cả hai bên đều có quyền lựa chọn các điều khoản để đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ; không còn chuyện sử dụng quyền lực Nhà nước để áp đặt từ trên xuống.