Nghệ sĩ nhân dân Đình Quang - Người thầy yêu quý của tôi

Vào đầu thập niên 60 của thế kỷ trước (1961), trường Nghệ thuật Sân khấu đầu tiên của nuớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời và từ "cái lò" đào tạo này, một thế hệ các nghệ sĩ tài danh của đất nước đã xuất hiện và làm rạng danh nền nghệ thuật sân khấu nước nhà suốt bao thập kỷ. Đó là các NSND Thế Anh, Doàn Dũng, Doãn Hoàng Giang, Trọng Khôi, Doãn Châu, Ngọc Thủy, Xuân Đàm, Minh Ngọc… cùng các NSƯT Hà Văn Trọng, Nguyệt Ánh, Mỹ Dung, Bích Thu, Ngọc Hiền, Tú Mai, Tuyết Mai, Kim Thư, Xuân Chính… với hàng trăm tác phẩm điện ảnh, sân khấu đỉnh cao một thời đã là niềm tự hào của bao thế hệ nghệ sĩ.

Có được thành tựu đó phải nói tới công ơn đào tạo của cả một đội ngũ những người thày đã dày công chăm chút, chỉ bảo, rèn rũa chúng tôi suốt những năm tháng gian khổ trong nhà trường khi đất nước còn trong hoàn cảnh vô cùng khắc nghiệt của cuộc chiến tranh chống Mỹ. Mà trong đó đặc biệt phải kể đến Giáo sư Tiến sĩ – NSND Đình Quang.

Có thể đối với ông, tôi cũng chỉ là một người học trò, một nghệ sĩ như bao học trò khác của ông. Nhưng đối với tôi thì ông chính là người đã đem lại cho tôi tất cả, từ sự nghiệp đến hạnh phúc gia đình… và đặc biệt là nhân cách làm người nghệ sĩ chân chính… Bởi ông thực sự là một tấm gương sáng mọi mặt mà suốt đời tôi nguyện "soi" vào đó để con người mình được trong sáng hơn, được hoàn thiện hơn.

Phẩm chất đầu tiên của ông là tác phong làm việc rất chu đáo, tận tụy và tỉ mỉ, chi chút tới từng chi tiết của công việc, dù đó là công việc thuộc lĩnh vực giáo dục hay quản lý nghệ thuật hoặc trong bất kỳ công việc chuyên môn nào khác.

Tư duy "logic" của ông đôi lúc tới mức khắc nghiệt đã khiến ông gặp phải những hệ lụy không đáng có, nhưng không vì thế mà ông thay đổi và chính điều đó đã tạo nên một Đình Quang sâu sắc, thâm thúy và luôn có tính "mẫu mực" cao.

Nhìn vào khối lượng tác phẩm sân khấu, văn học, lý luận… của ông, tôi không khỏi giật mình vì ở mọi lĩnh vực, ông đều toát lên một sự nghiêm túc và tài hoa.

Chỉ nguyên một công việc đào tạo ra hàng trăm nghệ sĩ tài danh suốt chiều dài đất nước, NSND Đình Quang cũng đáng để cho chúng ta tôn vinh đến mãi mãi…

Ngoài công tác đào tạo ra, Giáo sư Đình Quang còn là tác giả của hàng chục đầu sách lý luận Sân khấu như: "Mấy vấn đề nghệ thuật biểu diễn", "Lý luận về nghệ thuật kịch Bectôn Brếch", "Bàn về sân khấu tự sự"… Hàng chục kịch bản sân khấu từ thời kháng chiến chống Pháp: "Người anh", "Lối vườn hoa", "Khăn tang kháng chiến"… cùng biết bao tác phẩm sân khấu do ông dàn dựng cho các nhà hát khắp ba miền đất nước: "Bão biển", "Quê hương Việt Nam", "Hão", "Bệnh sĩ", "Đêm giông tố", "Anh Trỗi"… đã ghi danh ông vào hàng đạo diễn "có hạng" của đất nước.

Những năm tháng làm Thứ trưởng Bộ VHTT, ông cũng đã có những đóng góp không nhỏ cho nền điện ảnh và sân khấu nước nhà.

Đối với chúng tôi, dù trưởng thành đến mấy, dù đạt được thành tích đến mấy, trước người thày yêu quý của chúng tôi, chúng tôi vẫn cảm thấy mình còn nhỏ bé và "khiêm tốn" biết nhường nào!

Phẩm chất thứ đến tôi muốn nói về ông là cách suy nghĩ Nhân ái và đầy xúc cảm trong cuộc sống cũng như trong nghệ thuật.

Nghe thì có vẻ mâu thuẫn trong nhận định, vì ở trên tôi có nói ông là người tư duy logic tới mức khắc nghiệt, nhưng thực ra cái "sự khắc nghiệt" này cũng ví như "Vì chưng hay ghét cũng là hay thương" như cụ Nguyễn Đình Chiểu xưa đã nói vậy.

Trong những kịch bản sân khấu của ông hay trong những truyện ký, tản văn… ta luôn thấy toát lên lòng nhân ái, yêu thương con người, bênh vực lẽ phải và đầy lòng vị tha nhưng cũng rất quyết liệt với những tiêu cực của xã hội. Điển hình là ông đã đi tiên phong trong phong trào chống tiêu cực ở nông thôn nước ta qua các tác phẩm sân khấu "Bạch đàn liễu", "Hão", "Bệnh sĩ"… những vở diễn một thời đã gây tiếng vang cực lớn trong xã hội cũng như trong giới nghệ thuật,

Còn trong cuộc sống hàng ngày thì đôi khi tôi lại thấy một "ông Đình Quang khác", một ông Đình Quang đầy tình cảm và có lúc dường như rất yếu đuối, ủy mị…

Tôi không thể nào quên được hình ảnh ông khi chúng tôi đi phục vụ chiến trường tại Quân khu 4 thời chiến tranh chống Mỹ. Bên đầu cầu Hiền Lương giữa lúc bom rơi, ông vẫn luôn dành những giây phút để nhớ về cậu con trai Tùng Phong mới được 3-4 tháng với một nỗi xúc động rất đáng trân trọng. Ông vừa ngấn lệ, vừa khe khẽ cất giọng hát lên bài "Ru con" của Lào :

… Ngoài sương gió gian khổ cha vẫn yên lòng

Yên giấc con nằm nôi

Vì tương lai của con sáng tươi…

Còn cá nhân tôi, nếu không có ông thì có lẽ cũng không có một "Doãn Châu" trưởng thành như hôm nay và một gia đình hạnh phúc như bây giờ. Cách đây hơn nửa thế kỷ, khi mà những định kiến về thành phần gia đình đã khiến tôi gặp không ít trục trặc trong công việc cũng như chuyện yêu đương của tuổi trẻ, thì chính ông đã đứng ra "bảo lãnh" cho tôi để có được mọi sự "xuôi chèo mát mái" trong cuộc sống riêng tư. Cũng chính ông đã tạo điều kiên để chúng tôi tôi và NS Bích Thu) được về cùng công tác tại Nhà hát Kịch Việt Nam.

Sau này, khi tôi đã có được chút tay nghề về thiết kế sân khấu, ông lại thường xuyên cộng tác với tôi để tạo nên những tác phẩm sân khấu có giá trị như "Hão", "Đêm giông tố"…

Trong phạm vi một bài viết nhỏ, tôi không thể nào nói hết được những gì muốn nói và có viết bao nhiêu cũng không đủ để nói hết được công ơn của thày tối với tôi…

Hà Nội tháng 5/2020

NSND Doãn Châu - nguyên Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam