Người làm lây lan dịch có thoát tội nếu Covid-19 là bệnh thông thường?

Bộ Y tế mới đây đề xuất cho phép người thuộc diện F1 và F0 không có triệu chứng đi làm bằng phương tiện cá nhân. Họ được phép đi thẳng từ nơi cách ly tới nơi làm việc được bố trí sẵn và ngược lại, không tiếp xúc những người xung quanh, phải đảm bảo các biện pháp khử khuẩn, bảo đảm an toàn khác. 

Nếu đề xuất này được thông qua, việc những người có khả năng lây nhiễm cao đi lại ngoài cộng đồng sẽ không còn là hành vi vi phạm pháp luật. Khi đó, những người đã bị khởi tố do có hành vi tương tự có được miễn, giảm trách nhiệm hình sự? 

Một quản lý nhà xe ở Đắk Lắk bị truy tố về tội Làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người. Ảnh: S.Đ.

Theo luật sư Quách Thành Lực (Giám đốc Công ty Luật Pháp trị), miễn trách nhiệm hình sự sẽ dẫn tới hệ quả pháp lý người phạm tội không bị truy cứu trách nhiệm hình sự, không phải chịu hình phạt, không bị coi là có tội và có án tích. Do vậy, việc được miễn trách nhiệm hình sự có giá trị lớn lao với bản thân người phạm tội cũng như gia đình họ.

Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015 quy định trong quá trình điều tra, truy tố hoặc xét xử, nếu có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa, người phạm tội sẽ được miễn trách nhiệm hình sự. 

Tại Việt Nam, Bộ Y tế vừa có báo cáo liên quan đến công tác phòng chống dịch Covid-19, trong đó có một số nội dung liên quan đến việc coi Covid-19 là bệnh lưu hành (bệnh thông thường). Ngoài ra, theo kết luận tại phiên họp Chính phủ thường kỳ ngày 3/2, Thủ tướng đã giao Bộ Y tế đánh giá chính xác tình hình dịch bệnh; nghiên cứu, đánh giá tình trạng kháng thể bảo vệ trước virus SARS-CoV-2 trên phạm vi cả nước, tham khảo kinh nghiệm quốc tế để có biện pháp phù hợp, hiệu quả để tiến tới bình thường hóa với dịch bệnh, xem Covid-19 là bệnh đặc hữu (bệnh thông thường).

Như vậy, trong tương lai gần, Covid-19 có thể trở thành bệnh thông thường và không còn yếu tố dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người để cấu thành tội Làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người theo Điều 240 Bộ luật Hình sự. Khi đó, việc người có khả năng lây nhiễm Covid-19 đi lại tự do và làm lây bệnh cho người khác không còn là hành vi nguy hiểm cho xã hội. 

Đây là yếu tố "do có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa". Khi đó, cơ quan tiến hành tố tụng có thể áp dụng để xem xét miễn trách nhiệm hình sự cho những người đang bị điều tra, truy tố, xét xử về hành vi làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm.

Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, Covid-19 vẫn chưa được coi là bệnh thông thường. Do đó, người đang bị điều tra, truy tố, xét xử trong giai đoạn này chưa được áp dụng tình tiết tại Điều 29 Bộ luật Hình sự.

Phân tích thêm về quy định này, thạc sĩ luật học Hoàng Trọng Giáp (Giám đốc Công ty Luật Hoàng Sa) cho biết miễn trách nhiệm hình sự là việc người phạm tội không còn phải chịu các hậu quả pháp lý từ hành vi phạm tội khi có các căn cứ luật định. 

Với trường hợp "có sự thay đổi chính sách, pháp luật", có thể hiểu hành vi của người phạm tội trước đây là hành vi nguy hiểm cho xã hội và người thực hiện hành vi phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, do sự chuyển biến của tình hình thực tế, nhận thức, đánh giá sự việc mà đã dẫn đến sự thay đổi trong chính sách, pháp luật. Từ đó, hành vi này nếu xem xét theo quy định mới thì không phải chịu trách nhiệm hình sự nữa. 

Việc miễn trách nhiệm trong trường hợp này có 2 đặc điểm, đó là sự thay đổi phải được ghi nhận, thể hiện bằng văn bản có hiệu lực pháp luật, việc áp dụng phải có cơ sở xác đáng, ràng buộc các bên liên quan phải thi hành mà không có một ngoại lệ nào. Và việc miễn trách nhiệm hình sự không đồng nghĩa với việc chấm dứt các trách nhiệm pháp lý khác như trách nhiệm hành chính, dân sự, lao động.

Như vậy, có thể hiểu người phạm tội liên quan tới Covid-19 có thể được miễn trách nhiệm hình sự nếu pháp luật có sự thay đổi. Tuy nhiên, họ vẫn phải gánh chịu các hậu quả pháp lý khác về hành chính, dân sự hay lao động như bồi thường thiệt hại, bị xử phạt hay đình chỉ quan hệ lao động...