Phân tích: Chiến sự Ukraine có thể kết thúc theo 3 cách này, ngay cả một chiến thắng ở Ukraine cũng mang đến nguy hiểm

Tác động kinh tế có thể còn tồi tệ hơn cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008

Ba tháng sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, triển vọng về một chiến thắng quyết định của Điện Kremlin đã không như dự định. Tuy nhiên, ngay cả việc Nga chỉ đạt được những bước tiến chậm trên chiến trường và tổn thất không nhỏ cộng với cuộc kháng chiến anh dũng của người Ukraine và viện trợ quân sự dồi dào của phương Tây, tình thế vẫn chưa hoàn toàn xoay chuyển.

Vào tháng 4, chúng tôi đã đưa ra 4 kịch bản về cách kết quả của cuộc chiến có thể định hình lại thế giới. Vào thời điểm đó, không hẳn rằng kịch bản "xung đột đóng băng", trong đó cả hai bên đều phải vật lộn để đạt được những tiến bộ nhanh chóng hoặc quyết định, là có khả năng thành hiện thực cao nhất. Nhưng trong những tuần gần đây, cuộc xung đột đã theo hơi hướng đó. 

Hậu quả của chiến tranh sẽ dẫn đến các cuộc khủng hoảng lương thực và năng lượng lớn trên toàn cầu. Tùy thuộc vào thời gian của cuộc xung đột, những tác động này có thể còn tồi tệ hơn đối với các nước đang phát triển so với cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Và mặc dù các làn sóng xung kích đang tấn công châu Âu mạnh hơn Mỹ, cả hai đều đang gặp khó khăn về kinh tế. Ngay tại Ukraine, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc đã ước tính rằng đại đa số người dân Ukraine sẽ phải đối mặt với "tình trạng kinh tế cực kỳ dễ bị tổn thương" vào cuối năm nay nếu chiến tranh tiếp tục.

Sự suy thoái kinh tế toàn cầu này có thể sẽ nổi lên như một yếu tố ngày càng ảnh hưởng đến việc ra quyết định của Mỹ/ NATO — có khả năng tạo nên rạn nứt giữa châu Âu khi mà châu Âu muốn tìm kiếm giải pháp để khiến Nga kết thúc chiến tranh còn Mỹ lại muốn thấy Moscow phải chịu thất bại toàn tập.

Vì vậy, làm thế nào một cuộc xung đột đóng băng có thể diễn ra trên toàn cầu trong hai năm tới? Dưới đây là ba kịch bản có thể:

Kịch bản 1: Ukraine đang dần bị bóp nghẹt

Nga củng cố cây cầu trên bộ của mình với Bán đảo Crimea do Điện Kremlin kiểm soát và không đảm bảo quyền kiểm soát hoàn toàn phần còn lại của bờ Biển Đen của Ukraine, phá hủy hoặc phong tỏa thành phố cảng Odessa - biến Ukraine thành một quốc gia không có biển.  Lực lượng Nga tiếp tục tấn công cơ sở hạ tầng ở những nơi khác trên khắp Ukraine và sáp nhập các khu vực ở phía nam và phía đông, gây bất ổn thêm cho đất nước như một nhà nước đang hoạt động đầy đủ. 

Kịch bản có thể tiếp tục diễn ra như thế này:

Ông Putin kêu gọi ngừng bắn vào đầu năm 2023 nhưng chưa sẵn sàng cho một thỏa thuận hòa bình; ông vẫn hy vọng sẽ đạt được nhiều lợi nhuận hơn trên đất liền trong tương lai (có lẽ là kết nối với Moldova) cũng như sự nhượng bộ từ NATO (chẳng hạn như việc công nhận Crimea là lãnh thổ thuộc chủ quyền của Nga nếu người dân đồng ý trong một cuộc trưng cầu dân ý có giám sát quốc tế). Các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga vẫn được duy trì và điều kiện kinh tế ở đó ngày càng xấu đi. Nhưng Mỹ và Châu Âu cũng rơi vào suy thoái, điều này làm gia tăng sự bất bình chính trị về lạm phát và tình trạng thiếu hàng hóa.

Một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu quy mô lớn dẫn đến bạo loạn và bất ổn gia tăng từ Sri Lanka đến Ai Cập (nơi đã cảm nhận được tác động của chiến tranh), trong khi mô hình thương mại xấu đi đáng kể sau khi các quốc gia xuất khẩu lớn như Ấn Độ, Indonesia, và Malaysia giảm gấp đôi chủ nghĩa bảo hộ lương thực. Phản ứng chậm chạp từ Nhóm G-7 và Quỹ Tiền tệ Quốc tế càng làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nợ mà các quốc gia đang phát triển phải đối mặt. Sự bất ổn gia tăng ở châu Phi và châu Á, trong khi các chính trị gia cánh tả gia tăng ở châu Mỹ Latinh.

Xa hơn đến năm 2023, các đồng minh NATO tiếp tục gửi nhiều viện trợ quân sự nguy hiểm hơn khi Ukraine để giúp nước này cố gắng giành lại lãnh thổ bị Nga kiểm soát. Chất lượng và số lượng của khoản viện trợ này khiến Moscow tiếp tục làm gián đoạn dòng cung cấp vào Ukraine, làm tăng nguy cơ bị tấn công gần (hoặc thậm chí vào) lãnh thổ NATO, đồng thời làm gia tăng xung đột giữa Liên minh và Nga.

Vào cuối năm 2023, sự đồng thuận của phương Tây đang trở nên rạn nứt. Lo ngại về chi phí kinh tế, sự đau khổ của người Ukraine, gánh nặng người tị nạn và lo ngại leo thang (bao gồm nguy cơ bị Nga tấn công hạt nhân), Đức và Pháp dẫn đầu một nỗ lực đa quốc gia nhằm thúc ép Kiev tìm kiếm một thỏa thuận hòa bình với Moscow.

Kịch bản 2: Nga không đạt được lợi nhuận nào

Nhờ các chiến thuật ngày càng thành thạo của Ukraine — sự tiếp nối của những chiến thuật được thể hiện trong quá trình bảo vệ thủ đô Kiev, cộng với một cuộc phản công thành công ở khu vực phía đông Donbass — Nga đã bị đẩy lùi về trước ngày 24/2 khu vực kiểm soát chỉ còn lại Crimea và các phần do quân ly khai chiếm đóng ở Donetsk và Luhansk vào đầu năm 2023. Nhưng việc Ukraine giành được thêm nhiều lợi ích cho thấy rất khó khăn do lực lượng phòng thủ của quân ly khai và Nga cố thủ. Bất chấp các lô hàng vũ khí tối tân hơn của phương Tây, các lực lượng Ukraine đạt được tiến bộ tối thiểu.

Kịch bản có thể tiếp tục diễn ra như thế này:

Vào đầu năm 2023, Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar và Ấn Độ - những quốc gia kể từ năm 2020 đã tìm cách đóng vai trò là những người kiến tạo hòa bình toàn cầu - thúc đẩy ngừng bắn khi cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu ở mức cấp bách. Nhưng được khích lệ bởi thành công của mình trên chiến trường, Ukraine đang kháng cự trong khi Putin vẫn hy vọng về một chiến thắng áp đảo.

Trong khi đó, một số nhà lãnh đạo châu Âu cũng bắt đầu âm thầm thúc đẩy một khuôn khổ ngoại giao chính thức: Tổng thống Pháp Emmanuel Macron có thể hợp tác với người đồng cấp Trung Quốc Tập Cận Bình, để kêu gọi các cuộc đàm phán tại Geneva giữa Ukraine và năm thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (mà bao gồm Nga), cộng với Đức (mô phỏng theo cuộc đàm phán 2 + 4 về thống nhất nước Đức) để tìm ra giải pháp. Riêng ông Tập và Macron có thể cố gắng thuyết phục ông Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky - treo lời hứa về sự bồi thường của Nga như một phần của thỏa thuận. Bắc Kinh không muốn phản đối các kế hoạch của ông Putin, nhưng nền kinh tế đang phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc khiến ông Tập không có nhiều lựa chọn.

Trong khi đó, được khuyến khích bởi chiến thắng vang dội của đảng Cộng hòa trong cuộc bầu cử giữa kỳ vào tháng 11 năm 2022 ở Mỹ, ngày càng nhiều nhà lập pháp kêu gọi Mỹ chấm dứt viện trợ quân sự cho Ukraine và tập trung sự chú ý của Washington vào Bắc Kinh như một mối đe dọa an ninh hàng đầu.

Kịch bản 3: Ukraine giành lại gần như tất cả mọi thứ

Kết quả của việc các lô hàng vũ khí của phương Tây đến Ukraine gia tăng đáng kể, sự suy sụp về tinh thần của người Nga ở cả cấp chiến thuật và chiến lược, và việc Moscow không có khả năng thay thế khí tài quân sự ở mức độ cần thiết (nhờ các lệnh trừng phạt của phương Tây), Nga hoàn toàn bị đẩy ra khỏi Ukraine, ngoại trừ Crimea, nhưng Kiev có kế hoạch giành lại bán đảo Crimea (mà Nga có thể coi là một cuộc xâm lược lãnh thổ Nga).

Kịch bản có thể tiếp tục diễn ra như thế này:

Nguy cơ Nga trả đũa hạt nhân ngày càng tăng nhằm ngăn chặn viện trợ quân sự của phương Tây, tăng cao nếu Nga mất miền đông Ukraine do quân ly khai chiếm đóng trước đây. Khi Ukraine tiến hành một cuộc tấn công đã được lên kế hoạch để khôi phục bán đảo Biển Đen, Nga có thể sẽ triển khai các tên lửa mang đầu đạn hạt nhân Iskander-M (SS-26) ở đó và đe dọa sẽ sử dụng chúng nếu lực lượng của Kiev tiến lên. Đột nhiên, Chiến tranh Thế giới thứ III trở thành một khả năng khác biệt nếu những nỗ lực thiền định khẩn cấp của Pháp và Trung Quốc để tránh leo thang thêm không đạt được kết quả.

Mỹ và Liên minh châu Âu bất đồng về câu hỏi dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt chống lại Nga: Lo sợ về viễn cảnh có một Triều Tiên khổng lồ bên cạnh (dưới hình thức một nước Nga bị cô lập sâu sắc), châu Âu tìm kiếm một món hời bằng cách giảm bớt các lệnh trừng phạt đối với dầu khí và các mặt hàng khác theo một thỏa thuận ủng hộ mà một phần doanh thu của Nga sẽ được gửi như một khoản bồi thường cho quỹ tái thiết Ukraine do Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Châu Âu dẫn đầu.

Tăng trưởng kinh tế toàn cầu chững lại, chỉ đạt 1% ít ỏi vào năm 2023 trong bối cảnh gia tăng người ăn xin, chủ nghĩa bảo hộ kiểu những năm 1930, chủ nghĩa dân tộc đang phát triển làm xói mòn các thể chế toàn cầu và sự bất mãn của dân chúng lan từ Mỹ và châu Âu sang một thế giới đang phát triển sôi sục.

Điều gì xảy ra tiếp theo trên chiến trường sẽ quyết định liệu cuộc xung đột vốn đã đóng băng hiện nay cuối cùng sẽ có lợi cho Nga hay Ukraine. Các kết quả quân sự khác nhau vẫn còn hợp lý. Với rất nhiều biến số đang diễn ra, rất khó để gắn xác suất vào các kịch bản tiềm năng.

Nhưng trong mọi trường hợp, thiệt hại kinh tế sẽ rất sâu sắc không chỉ đối với Ukraine, mà còn đối với phần còn lại của thế giới. Thay vì chờ đợi kết quả của cuộc chiến, các nhà hoạch định chính sách phải khẩn trương tìm ra các giải pháp cho cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu, tiềm năng ngày càng tăng của khủng hoảng nợ ở các nước đang phát triển và mối đe dọa suy thoái ở phương Tây. Trong khi đó, nguy cơ Nga sử dụng vũ khí hạt nhân trong cuộc xung đột không phải là không. Sử dụng các biện pháp ngoại giao để tránh leo thang như vậy là rất quan trọng nếu xung đột được kiềm chế và không bao trùm toàn thế giới.