Thỏa thuận tàu ngầm Australia-Pháp vì sao lại gây ra khủng hoảng ngoại giao lớn như vậy?

Quyết định của Australia hủy bỏ đơn đặt hàng trị giá hàng tỷ đô la đối với tàu ngầm của Pháp ủng hộ công nghệ của Mỹ và Anh đã làm dấy lên một cuộc tranh cãi ngoại giao chưa từng có giữa các đồng minh lâu năm của phương Tây.

Bộ Ngoại giao Pháp đã triệu hồi các đại sứ của họ tại Mỹ và Australia với lý do "thái quá, coi thường và dối trá".

Bên cạnh thiệt hại kinh tế hàng chục tỷ euro, Pháp cho biết họ phẫn nộ với cách Australia và các đối tác xử lý vấn đề. Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Jean-Yves Le Drian nói: "Đã có sự khinh thường nên mọi chuyện không tốt đẹp giữa chúng tôi, hoàn toàn không."

Tổng thống Emmanuel Macron sẽ có cuộc điện đàm với người đồng cấp Mỹ, Joe Biden, trong vài ngày tới, chính phủ Pháp cho biết hôm Chủ nhật.

Sự liên kết chiến lược của Australia

Ngày 15/9, Australia thông báo họ sẽ từ bỏ hợp đồng trị giá hơn 50 tỷ euro (59 tỷ USD) để mua 12 tàu ngầm diesel-điện do Pháp sản xuất.

Thay vào đó, Australia sẽ đưa vào hoạt động ít nhất 8 tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân của Mỹ trong khuôn khổ một liên minh mới - được biết đến với tên viết tắt AUKUS - sẽ chứng kiến Australia, Mỹ và Anh chia sẻ các công nghệ tiên tiến với nhau.

Thủ tướng Australia Scott Morrison hôm thứ Tư cho biết ba quốc gia đã đồng ý về "một quan hệ đối tác an ninh ba bên được tăng cường mới".

Động thái này củng cố sự liên kết chiến lược của Australia với Mỹ và có thể thay đổi cán cân sức mạnh hải quân ở Thái Bình Dương. Là một phần của kế hoạch, Australia có thể tiến hành các cuộc tuần tra định kỳ qua các khu vực của Biển Đông.

Tổng thống Mỹ Biden cho biết thỏa thuận này là "sự đầu tư sức mạnh lớn nhất của Mỹ và liên minh để đáp ứng tốt hơn các mối đe dọa của ngày hôm nay và ngày mai".

"Sự dối trá"

Phát biểu trên đài phát thanh France Info hôm thứ Năm, Bộ trưởng Ngoại giao Le Drian mô tả quyết định này là "một nhát dao sau lưng".

Jean-Pierre Thebault, đại sứ Pháp tại Australia, nói với Al Jazeera khi rời đại sứ quán ở Canberra rằng động thái hủy bỏ thỏa thuận "là một sai lầm lớn".

"Đó không phải là một hợp đồng, đó là một mối quan hệ đối tác," ông nói về thỏa thuận. "Quan hệ đối tác phải dựa trên sự tin tưởng."

Bộ trưởng Le Drian hôm thứ Bảy đã tố cáo điều mà ông gọi là "sự giả dối, khinh thường và dối trá" xung quanh việc đột ngột chấm dứt hợp đồng, mà ông cho rằng đó là kết quả của một thỏa thuận phòng ngự phản bội nước Pháp.

Ông Morrison của Australia hôm Chủ nhật nói rằng Pháp sẽ biết Australia có "những lo ngại sâu sắc và nghiêm trọng" rằng một hạm đội tàu ngầm mà Pháp đang xây dựng sẽ không đáp ứng được nhu cầu của Australia.

Ông nói rằng ông đã nói với Tổng thống Macron vào tháng 6 rằng có "những vấn đề rất thực tế về việc liệu khả năng của tàu ngầm thông thường" có giải quyết được những lo ngại về an ninh của Australia hay không.

Trong khi tránh đề cập cụ thể đến Trung Quốc, ông Morrison đổ lỗi cho việc chuyển đổi này là do môi trường chiến lược đang xấu đi ở Châu Á Thái Bình Dương.

Ông nói: "Khả năng mà các tàu ngầm lớp Attack sẽ cung cấp không phải là những gì Australia cần để bảo vệ các lợi ích chủ quyền của chúng tôi.

Bộ trưởng Quốc phòng Australia Peter Dutton cho biết đất nước của ông đã "thẳng thắn, cởi mở và trung thực" với Pháp về ý định mua tàu ngầm hạt nhân đầu tiên của nước này, dự kiến sẽ được giao cho đến gần năm 2040.

Bộ trưởng Pháp Le Drian phủ nhận tuyên bố đã có các cuộc tham vấn trước với Pháp trước thông báo vào ngày 15/9 vừa qua, nói rằng "điều này không đúng".

Liên minh lịch sử trong rách nát?

Liên minh giữa Pháp và Mỹ có từ năm 1778, hai năm sau khi Mỹ tuyên bố độc lập.

Là một phần của liên minh Pháp-Mỹ, Pháp đã cung cấp cho Mỹ những khoản vay và viện trợ quân sự cực kỳ cần thiết trong cuộc chiến tranh cách mạng chống lại Vương quốc Anh.

Pháp, đồng minh lâu đời nhất của Mỹ, trước đây chưa bao giờ triệu hồi đại sứ của mình.

"Việc lần đầu tiên trong lịch sử quan hệ giữa Mỹ và Pháp, chúng tôi triệu hồi đại sứ tham vấn là một hành động chính trị nghiêm túc, cho thấy mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng đang tồn tại giữa các quốc gia của chúng tôi", Bộ trưởng Le Drian nói trong một tuyên bố vào ngày 17/9.

Ngoại trưởng Pháp cho biết Pháp sẽ ưu tiên phát triển một chiến lược an ninh của Liên minh châu Âu khi nước này đảm nhận chức vụ chủ tịch của khối vào đầu năm 2022.

Một quan chức Nhà Trắng ngày 17/9 cũng cho biết Mỹ lấy làm tiếc về quyết định triệu hồi đại sứ của Pháp và sẽ tiếp tục can dự trong những ngày tới để giải quyết những khác biệt giữa hai nước.

"Tổng thống Biden đã yêu cầu được nói chuyện với Tổng thống Pháp và sẽ có một cuộc thảo luận qua điện thoại trong vài ngày tới giữa Tổng thống Macron và Tổng thống Biden," phát ngôn viên chính phủ Pháp Gabriel Attal nói với kênh tin tức BFM TV.

Hôm thứ Bảy, Australia cho biết họ coi trọng mối quan hệ với Pháp và sẽ tiếp tục hợp tác với Paris.

"Australia hiểu rõ sự thất vọng sâu sắc của Pháp đối với quyết định của chúng tôi, quyết định được đưa ra phù hợp với các lợi ích an ninh quốc gia rõ ràng và được truyền đạt thông tin của chúng tôi", người phát ngôn của Bộ Ngoại giao cho biết trong một tuyên bố.

"Australia coi trọng mối quan hệ với Pháp… Chúng tôi mong muốn được hợp tác trở lại với Pháp về nhiều vấn đề cùng quan tâm, dựa trên các giá trị được chia sẻ."